Irazu Apezetxea, Erramun (1926 - 2013)

Txarondon jaio zen Segundo, Tornola auzoan. Garbi du Tornola eta Ergoienen arteko muga, beraiek tornolarrak izan dira beti. Segundo sei senidetan hirugarrena da. Gurasoak Jose Domingo Pagadizabal eta Manuela Inaxia Artola zituen. Aita Txarondokoa eta ama Irungo Zurrunbilokoa, baina gazterik Oiartzuna etorria. Txarondon bizi den laugarren belaunaldia da Segundo, ez daki hurrengorik izango den. Baserriak 200 urte inguru omen ditu. Beren aurrekoak Aia aldetik etorri omen ziren minetara lanera eta orduan eraiki omen zuten Txarondo. Gerra karlistan erre egin omen zuten, baina herritarren laguntzarekin berreraiki zuten. Kontu eta istorio mordoa kontatzen dizkigu, sorgin kontuak tarteko, hizkera politarekin. Trikitixa jotzen ere trebea, pieza batzuk jotzen ditu.

1933ko abenduaren 11n Ergoiengo Epele baserrian jaioa. Ama Maria Iparragirre zuen, Epelekoa bertakoa eta aita, berriz, Martin Tapia, Penadegitxiki baserrikoa. Bi senidetan zaharrena da Joxe Luix. Aita oso gazterik hil zitzaien eta gazte-gaztetatik hasi behar izan zuen lanean: baserrian, kanpoan eta baita kontrabandoan ere. Ederki kontatzen zituen, batez ere, kontrabandoko kontuak. 

Ergoiengo Tomasenborda baserrian jaioa da Pili; nahiz eta ezkondu ezkero Altzibarko Osabane etxean bizi den. Gaztea da Pili, baina hizkuntza arrunt aberatsa darabil. Baserritarra izaki gauza asko daki gaiaz: tresneria, abereak, lana ... Horrez gain, makina bat kontakizun xelebre, esaera zahar, sorgin kontu ... dakizki eta grazia berezia du kontatzeko. Bere aita, Pillipo bezala ezaguna herrian, ere halakoxea zen. Herriko zahar asko gogoratzen da Piliren aitaz bere bertso eta ateraldiengatik. Alaba, Pili, ere horrelakoa dugu; erantzuna beti prest duen horietakoa.  

Arditurriko Soroeta baserrian jaioa, aita bertakoa zuen. Meategiko arduradunetako bat zen. Hiru senide ziren. Mojetan ikasi zuen, eta 14 urterekin Arantzara joan zen neskame. Hernaniko batekin ezkondu zen, eta Frantziara joan ziren bizitzera, Fleurance Gers herrira. Semeak bi urte zituenean bueltatu ziren, eta Arditurriko ostatua hartu zuten. Meategiko langileak izaten ziren bertan jaten eta lotan. Pikoketako tabernan ere aritu izan zen lanean.

Ergoien auzoko Zulatxipi baserrian jaio zen Carmen. Aita Zulatxipikoa zuen eta ama Ugaldetxokoa. Umetatik hasi zen baserriko lanetan. Aierdin ibili zen eskolan, auzoko eskolan, Doña Julia maistrarekin. Sagardo garaian kupel pare bat hustu arte sagardotegia izaten zuten Zulatxipin. Esnea eta etxeko fruta kalera eramaten zituzten saltzera. Eskola utzi eta gero Joxepa Iñaxi modistarengana joaten zen josten ikastera; bere amandrea zen. Juansendo baserriko Francisco Etxebesterekin ezkondu zen eta Juansendon jarri ziren bizitzen, senarraren etxean. Baserri hori eta inguruan zeuden beste lau gehiago bota egin zituzten Mamut eraikitzeko. Baserria espropiatu zieten eta Altzibarrera joan behar izan zuten bizitzera. Carmenek oso gogoan ditu baserri ondoko errota (Juansendoko errota) eta hango zelaietan zituzten fruta arbolak.

Ergoien auzoko Egurtzegi baserrian jaioa. Ama bertakoa zuen eta aita Leaburukoa. Hiru ahizpatan zaharrena, herriko eskolan ibili zen, eta gero Donostiara joan zen ikastera, akademia batera. Artean gaztetxoa zela Egurtzitxikira joan ziren bizitzera. Baserritik bizi ziren; ama Errenteriara joaten zen tratua saltzera. Irungo Patxi Bolaño soinu-jotzailearekin ezkondu zen.

Oiartzungo Gaztelugoia baserrian jaioa, Pikoketan. Guraso biak bertakoak zituen. Bederatzi senide ziren. Aitak Arditurriko meatzeetan egin zuen lana, eta gero baita etxeko sei mutilek ere. Simonek 34 urte egin zituen meatzeetan lanean, itxiera arte. Ez zen eskolara joan, eta doktrina auzoko emakume batek erakutsi zion, Jaunartzea egiteko. Umetatik lan asko egin zuen, ganaduarekin eta ardiekin; hamabi urterekin morroi bidali zuten gertuko baserri batera. Baso lanetan ere ibilia da. Txiste eta bertso zalea da. Irungo Olaberria auzoko Aristigazte baserrian bizi da; arrebetako bat haraxe ezkondu zen.