Herrira saltzera, erostera

- 'O esniak eamaten geniyonai 'ro banatzen geniyon, bai.
- Kalea e... Baserriyan intako gauz asko eamango zenittuzten?
- Bai.

- Ze itten zenuten saldu? 'O...
- Saldu, trukatu onana dena! Handikan ateratzen zen dirua!
- Ze eamaten zenuten?

- Ba... Guk eamaten genun... E... Arrautzak, oillaskuk, e... Oilluak 'e bai, eta dena biziyik, e! Dena. E... kalea, kalea... Itxe partikular batea eaman ber baldin bagenun, biziyik eamaten genun, eta Errentira 're asko joten giñan plazara eta hara 're biziyikan eamaten zen.

Eta geo... Hoitatikan aparte, pues eamaten genun berdura. Berdura, letxua 'ta holokua ez genun guk asko itten. Biñon... Tipula, eta patata, baina, illar motxa... Ilar motxa asko itten genun guk, lana 're gutxina harrek izaten zun.

Eta geo fruta... Gereziya. E... Zean... Bi bizitzatan gerezi asko, gezi asko, arbola asko genittun. Eta gerezi klase bat biñon gehiyo 're bai. Eta... hori dena saldu itten genun.
- 'Ta eaman nola itten zenuten?

- Eaman? Ba... Itten genun guk, kantidade haundiyak eamaten genittun eta itten genun hiru 'ro lau personek billu gereziya. Eun guziya arbolan gaiñin. Biltzen genun eta bezperan eamaten genun kaleiño, utzitzen genittun Antonenin, e... Xiextuk.

Eta geo xixterak izaten zin zabalak eta haitan nola altura gutxiyon gelditzen zin, gutxiyo hondatzen zen. Eta zea xixtera zabal hartan eamaten genittun eta utzitzen genittun Antonenin.

- Nola eamaten zenittuzten?
- Buruan.
- Buruan.

- Bai. Tobaill batekin burutia iñ, buruan jarri hora buruan xiextuk direto miñ gutxiyo mateko eta harren gaiñin.
- Oiñez?

- Sastiarrenetikan zea¡ño, Learreko malda dena jetxi eta San Juan kalin zon Antoneneko, Antoneneko denda eta han utzitzen genittun. Pues hora ittea 're joten giñan hiru person 'o. Batzuk buruan zea, xiexto zabal hura, bestik xiextua besuan sartua 'ta han utziko genittun.

Hurrengo goizin e... Joten nitzan ni, haik handik hartuko nittun, norbattei mesedia eskatuko niyon autobusin sartu arte, eta autobusin sartu 'ta Errentiko plazara. 'Ta hara joten giñanin, beste hambeste. Eta geo Errenteiyan...

Segun, batzutan gehiyo saltzen genun, bestetan gutxiyo 'ta sobratzen zena, bai fruta, bai berdura utzitzen genun, zea, Elizegin ta karnizeiyan. Aranbideko... Karnizeya zuten Errentiko plazan, 'ta han utzitzen nittun.

Benitak jasotzen zizkin, eta hurrungo goizin joten nitzanin haik saltzea, berriz eamaten nun gehiyo itxetikan eta harrek urakin bustitzen zin, e... Freskatuta jartzen zin eta... Ba saltzen baldin bazin, e... Kontentu!.

'Ta aurreko egunin eamantakoik ez baldin bazin saltzen berriz 'e buelta itxea. Baina 're bai, baina asko saltzen genun. Eta tipula 'ta patata 're bai. Patata asko itten zen ordun eta hoi izaten zen, prozesua hoi izaten zen.

Eta geo Errenteiyan itten baldin bagenittun erosketak, Arraun hombesteko bat ordaindu ber zen, erosketa hura Oiyartzuna pasatzeko. Bai. Nik uste 'ut horregatikan zula Arrauko itxe...

Fatxada grixa zun horrek Arraguako benta izena. Bai. 'Ta hantxe patzen genun.

-Oiñez jon berko zun ba? zeaño, kaleño oiñez?
-Kaleño astukin

-A, 'ta astu han utzi.
-Astu han utzi Kastroko aurrin, hantxe, kaka pilla erra iñak e bai astuak, bai! hiru lau asto iual. Arrantza errak e bai!

'Ta gio ni itxian, orduko mutilkozkorra, pranko haziya nintzen 'ta

nik bazkaiya jartzeko kargua.

Arreba askotan joten bai zen, zea nombatte Kastronea 'ro izaten zun zea, lanbata ta igandetan 'ta lana.

Ikasiyaz, kozina ikasi 'ta hola iñez, 'ta joten zen 'ta hala nik bazkaiya jarri.

'Ta amak jartzen zin eltze luxe bat, hola honbesteko hola eltze bat, gorri-gorriya 'ta hola saiestik kierrakin

-'Ta goiyan tapa
-'Ta goiyan tapa 'ta gio hua sua, beko suan in ber,ez zen zeaik , labetxo txiki bat bakarra, gañeko beko sua.

Besteik ez zen, ekonomikaik 'ta butanoik 'ta ezere!

'Ta hua jarri suan bazterrin 'ta hua iakitten

'ta gio saten zin noiz bota ber niyon batxuiya 'ta oliyua 're 'ta, 'ta saten zizkin 'ta hala.

'Ta potajia erra itten nun, eltzeko potaje, 'ta gio, jakiya harrek tortzin ingo zula saten tzin miño, etsiyan, in nahi zaten bai nun ne balentiya

'ta itten nun patata mordoskat txuittu 'ta haik xikittu, xerratu, 'ta jarri 'ta,

arrautzak izaten zin, olluk arrautzak jon 'ta olloteitik karri arrautzak 'ta tortilla 'at erra ingo nun

hua 'ta alletzeko denboatsuko 'ta, ikiarri kontentu gue ama!
-Jolin dena iña!

-Bai bazkaya bempin, 'ta, aski kontentu, bai.
-Bai, kartzen baizkin alpargatak eta berriyak!

Ordun alpargatak, ez zen abarkik gue tamañokoik izaten,
-Ez abarkik ez zapatik

-Ez, 'ta, kartzen tzin 'ta, alpargata berriyak eta. Alpargata berriyakin e kontuz ibilli ber zaten genun,

ittxe aldin hankutsik 'ta zea xar batzukin 'ta hola ibilli.

-Ni akortzen nitzala, akortzen nazela alpargata parik, zea, ehun pezta baliyo zun!ordun.

-Ehun pezta, bai,bai,bai.
-Zue garayin igual bi 'ro hiru
-E, bai, bai.

-'Ta atetzen baldin baziñan egualdi bustiyin biotik ateria,
-'Ta gio sekatzin guazikin (...) mozten apaintzen!nomattea joteko!

-Biotik!
-'Ta biatzak ezpaia azaltzen konten!
-Bai, jolin!

-Heaztiyak, ollaskuk, gue amak ollaskua asko itten tzun, itxin.

Oan ya itteunte biño ordun, ne itten zin 'ta

ez astero biño, hamabostin beiñ 'o, hoitik bitikan 'o ollaskuk hartu 'ta,
beste bi hiru dozena arrautz 'ta Errenteira

-Iande goizin astukin jon kaleño, Kastroneko barandilla hairi lotu astua 'ta

autobusin , xarrin, autobus xar batzuk izaten zin, 'ta haitan sartu 'ta Errentira.

-Gio arkume denboan arkumik, berriz, arkume batzuk hemen arkumia gutxi saltzen bai zen.

Hemen, ez zen, ez zen, ez.
Ez, diroik ez
-'ta gio karnizeruk e zaten zittuzten

arkumik. Exkerrenekuk 'ta gio Mokona, bi zea karnizei 'ro zin denbo hartan

'ta gio hala, Errentira jon 'ta Errentiyan
farrukiya zaten tzun gue amak jonezkeo

-Han Leku Zarra 'ro bazen plazan aurrin taberna bat, bizkaitarrak 'o eztakit zer zin hola

-Eskaillea batzuk gotti iyota
-Bai 'ta Bizkaitarrak 'o hola zin zerbatte, zea zin lengo, gue hizkera beimpin difentexiuk 'ta

noara 'ta gue ama han parrukiya iña!
Hara jon 'ta han eamaten zen guziya hartu! Baño haik saten zutena albazen eaman in nahi

-Tripotx odolak, barrenak, barrenak garbittu 'ta lana zaten baitu, garbittu 'ta ongi prepatu beri haik eta

bai, garbitzen zun 'ta al zin guziyak eaman 'ta haik saten tzutena patu.

-Denbo haitan ez zen noski,zea, duro asko miño pixkat 'ta geo

haik zeatu 'ta gio arkume bat o beste 'ta arkume 'at kubritzen zun preziyua, 'ta patu 'ta

Geo beste denda xulo batea jon'ta han alpargatak eta guetzako 'ta ber zienak eosi 'ta

traste pixarrak al zinak eta, gañea arkume, bai, bai, 'ta, gañea ni akortzen naz prankotan

nola torri 'ta egardiyan tortzen zen 'ta, arkumia, aparte arkume dirua kartzen zun attai

arkumiak denak saltzin zenbat diro man zuten arkumik.'ta hua kapritxua izaten zun, ordun 'ta

-Arkume dirua, "hara hauxe da arkume dirua" 'ta bi arkume 'ro eamaten zittunak, hua aparte.

-'Ta gio arkume larruak 'e eamaten zin, denda xolo batin arkume larruak eosten zittuzten

'Ta gio tripotx odolak 'ta gio arrautzak 'ta, al zinak eta ber zinak

(...) biño han zeatzen zittun denak, entreatzen zittun.

'Ta gio, len san duten haik in 'ta geo arkumik bukatzen zin denboan ordun,beno,

hainbeste diro hartu arkumikin ta "ño! baliyou saiatzik" eta "baliyou ardiya izatik" 'ta

Handik kontuk ate! 'Ta hola izaten zin dembo haitan, bai.

- Donostira joaten zienak 'e bazien. Ni ez nintzen Donostira joaten. Aber, topua 'ta gastua zen.
- Karo.
- Haundiy hua. Han, Gantxuixketatik bazin bai, Donostira joaten zienak,

biño ni Errentaiyan geldittu nitzan. 'Ta Irunen, Uderren nitzen demboan Irunea joaten giñan. Itxe partikularrak eta...
- Jende asko jongo zen esneketa?

- Segun baserritarrak. Baserritarrak 'e... Denak ez, bat bestiy maten merkexio 'ta hola.
- Eta geo itxea joten... Goiz jongo ziñan?
- E?

- Goiz jongo ziñan, ez?
- Ez, ez, zortziyak betziyak... Zortzi terdiyak. Zazpitako topua, zazpi terditan Errentaiyan zen topua 'ta Errentaira ailletzeko zortziyak eta... Betziyak 'ta han partitzen.

- Partitzen?
- Bai.
- Eta zea, esneketa joten ziñaztenin Inaxi, etxeko giltza 'ta eukitzen zenuten,

'o etxeko andriak erekitzen zizun?
- A, etxian jendi gelditzen zen. Etxe itxitan ez! Jende asko giñen 'ta! Gauza giñanak, ni joaten giñen. Biño gaiñekuan ama 'ta itxian. Ama itxian. Senide gaztegukin 'ta!

- 'Ta zuk marmita haundiyak ze itten zenittun, marmita haundiyak man eta geo nombatte...
- Ttikiyagukin partittu.
- A!

- Ttikiyagu marmitakin partittu. Bestela ez zen karga txarra zea itxetan partitzen ibiltzeko!
- Ordun ez zen astensoreik eta izango!
- E?

- Astensoreik eta ez zen izango? Eskaillerak gotti!
- Ez! Ez zen astensoreik! Bueno...
- 'Ta urte askuan aittu ziñan esneketan?

- Bai, esneketan urtetan ibilli giñen. Urte franko... Ezkondu... Geo esneketa utzi zen. Guralesak hartu zun 'ta akabo! Guralesak hartu zunin akabo, nulo in zun.
- Bai, e?

- Bai. Dena utzi zuten baserritarrak.
- Karo.
- Guralesaiy man bar. Preziyo bajuan, biño obligatu in zuten.

- Hoi da. Ya ez zuten uzten etxetan banatzen.
- Ez ba, ez. Guralesai.

- (...) bazuten seme batek eta harek Donostira.
- Hoi galdetu ber nizun, zu 're esneketan ibilliya za, Inaxi?
- Bai, esneketan bai.

- Noa joten ziñan?
- Irunea.
- Irunea.

- Asto ttiki bat be xextuakin 'ta han marminak eta jarrita. Martxa 'ta enkarguk karri harekin.
- Biño hoi Maldaburun ya, ezkondu 'ta geo.
- Ezkondu 'ta geoku hoiy topoa. Maldaburutik topoa. Gaintxurizketan etxia 'ta baserritik

goitik betti jetxi 'ta... Biño Uderretikan astuakin.
- A, Uderretikan ya joten ziñan astuakin.
- Bai, Uderretikan joaten giñan astuakin. Asto ttiki bat bagenun 'ta harekin.

'Ta Maldaburun ez genun... Astoik ez genun. Ez.
- 'Ta nola jeixten zenun topoiño esnia?
- Bizkarrian.

- Bizkarrin?
- Gizona difuntuak. Marmitak bi aiyeketan hartu, zerbatte... Zakuk 'o doblatuta jarrita 'ta. Bizkarrin marmitak. Bat 'o... Segun nola birian lohiya 'ta... Eroitzen bazen bildurka 'ta...

Ez baita holako kamiyuk eta ez zien.
- Zer zen, estrata...
- Dena zea, belar soro 'ta, lohiy antza 'ta... Neguan, behintzat!

- Goitik betti.
- Bai, topoa. Eta geo ze itten zizun, topoiño laundu harrek eta geo zu bakarrik joten ziñan?

- Ni aurrea. Bai ni topuan estaziyun utzi, hiru marmita baldin banittun, bi eaman beko plazea 'ta han konfiantzako baten ondun utzi, bestia... Xiextuak eta izaten nittun 'ta... Biajiak iñez hara 'ta honea. Errenteiko estaziyun denak jetxi,

- Errentira joten ziñan?
- 'Ta geo handikan plaza bajatu 'ta plazan konfiantzako bateiy utzi, denak eskuan, bi eskukin eziñ eaman! 'Ta beste birajik itten 'ta hortxe.

- 'Ta geo esniak ze itten zenittun etxeta...
- Saldu! Plazan hartzaillik in nittun nik. Hartzailliek. Itxepea bai.
- Ordun etxeta ez ziñan joten? Plazan saltzen zenun?

- Ez, itxepea.
- A, itxepea.
- 'Ta sobrantia baldin banun, itxetatikan plazan.

- A! Eunero eunero!
- Egunero egunero.
- Igandik 'e bai?

- Hombre!
- Iandin meza entzun 'ta... Iandetan itxiyak eoten zin dendak.
- Karo.

- Astian.
- Ordun iandin ze itten zenun, iandin...
- Meza. Joan 'ta itxetik man 'ta meza entzun 'ta itxea.

- Eta hoi zea... Bueno meza itten zenunin, beranduxio jongo ziñan, biño astian zembat dembo pasten zenun esne banatzen?
- Ba, zembat kantidade zenun! Asko ez genun ibiltzen! Asko ez genun ibiltzen!

- Eta geo, berriz, marmitak hartu topua hartuko
- Hutsak hartu 'ta atzea itxea. 'Ta goitik betti ikusten ziaten, 'ta topun etorri gea 'ta billa etorri ga! Launtzea amai.

- Geo hutsak...
- Geo hutsak 'e gora eaman.
- Haik iyo in ber zin, e!

- Bai, ba! Hola.

- 'Ta nola nahi aixago.
- 'Ta gariyan haziya ordun 'o zuen... 'O oilluaiy mateko 'o saldu itten zenuten?
- Hoi? Asko iñ ezkio saldu 're bai dendeta 'o enkargu aldeko 'ro...

Gu gaztik giñan 'ta diroik ez zen 'ta!
- Hoi da.
- Dendata igual. 'Ta dendakuk bestiay parrokianukin 'ta, bakizu!

- 'Ta zea, dendata joten ziñaztenin...
- Gauzan kontra igual. Kompaziyo batea ogiya, behintzat, eunerokua 'ta azukre 'ta gatza 'ta... Holako behar zienak dendan haiken truke geo...

- Truke?
- Bai.
- Dirukin...

- Dirukin man ber den tokiyan, gauza!
- Gauza.
- Hola.

- Zu gotzen za hoi?
- Kantidade haundiya ez genun. Pixka 't itten genun.

- ...nintzala 'ta, etorri 'ta hain itxian. 'Ta hola.
- Eta ze... emakumik 'ta gizasmik lana berdin-berdin baserriyan 'o?
- Bai. Elkarri launtzen. Iatzi bila, metak ebaki, belarrak eta meta haundiyak eta itten elkarri,

batzuk billu, bestik botatzen eo (ontatzen) 'o hola. Elkarrei... kanpoko lanak elkarrei launduta.
- Belarrana 'ta lan haundiya zenin denak aiko ziñazten, miño gañekun zer zenuten bakoi...?

- Geo zea, golde lanak, labrantia zena hartu 'ta babarrunak itten genittun, artua 'ta babarruna eta ogiya 're bai. Gariya.
- Gariya 're bai e.

- Bai, pixkat. Itten zen pixkat, olluántzako.
- A, olluántzako?
- Bai.

- Geo e'zenuten ogiya itteko ibiltzen?
- Olluái itxeko arrautzak itteko aiñe. Itxeko ber zena.
- 'Ta harei gariya ematen zen?

- Gariya zelayan itten genun.
- Miño gariya zertako itten zenuten, olluái emateko?
- Bai. Ez genun itten kantidade haundiya, olluentzako (...) bat.

- Eta ordun artua zer...?
- Artua geyo, 'ta babarruna.
- Eta artuakin ze itten zenuten?

- Artua hura 're olluantzat, 'ta babarruna gentzat. 'Ta arrautzak 'e bai, saldu 're bai arrautzak, asko bazien Errenteira joan 'da plazan saldu, 'ta diru harekin beste zerbaitt, batekin beste, denbu haitan.

- Eta ogiya?
- Ogiya, Irundik faten zen Hondarribi panaderua. Panaderuak eamaten zun ogiya.
- Ez zenuten zuek itten?

- Guk ez genun ogiyan lanik itten. Ez, guk ez.
- Ordun ez zenuten iriña itteko artua 'ta eamaten erroteta?
- Ez, heik errotatik eta eosten zittuzten. Beurek, panaderuk beurek.

- Guk ez genun ogiyan lanik itten. Ez, guk ez.
- Ordun ez zenuten iriña itteko artua 'ta eamaten erroteta?
- Ez, heik errotatik eta eosten zittuzten. Beurek, panaderuk beurek.

-'Ta bat hiltzen zenin kaja jarri erdiyan 'ta manduan gaiñin. Erki torko zen hua kamposantoa. Jo! 'Ta hoik denak izautu nik, la ospa! Oan jarri pentsatzen 'ta hoi dena gezurra 'uk. 'Ta egiya izaki e! Hala da! Oangua kusi 'ta hua kusi! Oi...

-Haiñ urte gutxi 'ta...
-Urte gutxiyan hoi gambiyua! Aer lengun san nun bezela zea txerriyak hartu xextutan zea astuan xextutan 'ta feira 'ta, e!

Dena holaxe izandu da! 'Ta esneketan 'e bai! Esneketan 'e hartu esne pizar bat goizekua 'ta illunarrekua 'ta hurrengo goizin hartu 'ta topoa. 'Ta topun hatu 'ta Donostira saltzea e! Bi marmita koxkorrekin. Harrek euneko zea handikan ateko zun.

'Ta geo posible zunak, ordun esneketaiyak bazin: Zizario bakizu zein, zea kauen dion, geo Zizario beti han 'zaten zen ba zean taillerrin, zea nola zun izena harrek...
-Inuzentzio?

-Inuzentzio. Hoa, hoa, hoa ba! Hemen auzoko baserritako esnia hartu 'ta joten zen Donostira! Beintxiki bestia! Eta Iturriotzen zea Dixpatenekua, hoi ya kamionakin! 'Ta Gurutzetik zea, Bordda, Galdos 'ta hoik eta zea Galardi 'ta ohik 'e bai, hotela, hoik in zuten lembiziko hotela, hotela hoina zen lembizi.

'Ta haik 'e bai. Haik kamionakin. Palankaiya. Ziztiyokuk. Hola pilla 'at. Bai Bortanetik 'e! Joten zin. E! A, pz! HArtu pixar bat astuan 'ta topoiño ailletu 'ta martxa! Batzuk Errenteiyan geldittuko zin, bestik Donostira!

-'Ta geo astua 'ta hantxe euki berko zuten ba?
-Astua hantxe, ebiya itten bazun, elurra itten bazun. Lotuta. Jo... Haik errak kusiyak 'zango 'ia! 'Ta oandik baia! Ardozko zea 're. Nola da hoi? Sole!

Amakiña biaje iña da hoi 're! 'Ta hola tartin oandik bizi 'inak 'e badia! 'Ta...
-'Ta gaiñea iandin 'ta dena jongo zin?
-Denin! Haik ez zuten zeaik! Perdonik! Jo...

-'Ta geo hasiko zen Gurelesakin 'ta? Biño hoi oan dela gutxi...
-Bai... Gurelesa geo.
-Oan dela gutxi ez? Urte asko ez da?

-Gurelesa hasiyik 'e...
-Bai?
-Berrogei urte biño geiyo. Bai, bai, puska 'at gaiñea geiyo! Bai...

-Kalea jongo zinak 'e bazin. Biño karo, kalea, kalin denak Oiartzungo guziyak ez zun kalin salduko.
-Hoi ba! Katxarro ona zunak pues katxarrukin. 'Ta katxarroik ez zunak pues astuakin.

'Ta beste batzuk berriz nolapaitte ailletu autobusea 'ta autobusin hartu 'ta Errentira. 'Ta han jarri plazan ixkin batin 'ta raka-raka saldu. Beste batzuk berriz baita Ameztitakua 're. Amezteko Juantxo 're. Hoa 're joten zen be kamionakin.

'Ta oan zero oan! Oandik bakarran batzuk iual 'zango dia, bakarran bat iual. Nik uste 'ut astua oan berriro tortzen zela Errentira astu, astua 'ta zeakin, marmitakin.
-Bai, zekua, Txirritakua.
-Bai... Bai, uandik bakarran bat...

-Bai, biño buf... gutxi.
-Gutxi arront aleiya.
-Bai. Geo gaiñea galezi in zuten.
-Bai. Hoi ba sanidadik. 'Ta geo itten zuten esnia eaman 'ta zerri jana kartzen zuten. Leno san duguna, zerri jana.