Lurra lantzea eta tresnak

- Geo... Sartu zen, e... Ba... Nik ez dakit, berrogeita hamalau 'o, hamalau hamasei inguru hortan, e... Sartu zen kampotikan e... Zea, lupulua. Eta baserri bitan iñ zuten prueba, eta gue beste bizitzakuk eta auzoko baserrikuk. Eta... Ez ziyoten iraun, e...

Nombatte kompentzi haundiya in zuten kampun, e... Zea, eremu haundiyagukin, eta hiru urtetan 'o hola bakarik in zuten. 'Ta hoi zen, zea, baina bezela, egurrin joten zen gotti, o alambrin, eta baliyo zun zerbeza itteko. Bai. Eta... hori, kampotikan...

kampoko person batzuk torri zizkaten, e... Eakustea nola iñ ber zuten, eta gen beste bizitzakuk oso ongi, ze in zuten, oso ongi jarri zuten. E... Eremu haundiya zuten, biñon sartu zittuten meta ziriya 'o haundiyoko eztakak, eta eztaka hairi in ziyoten zolua (tatulukin)

eta han pasa alambria. Eta lurretikan landaria jaiotzen zenin, e... Ilarra, 'o, baina bezela zen eta joten zen zean gotti, e... Alambrin gotti. Eta altura haundiya hartzen zun, ba lau bat metro igual. Eta geo, e...

Alambre hoi bi ayekatatikan eskatzen zin eta errenka hua dena betti jeixten zen, e... Gotti jontako aiyen hura dena, be lorikin, lore hori bat itten zun, peajosua, eta geo eskuz billu ber izaten zen hura, eta hua 're bai, hua auzo lanin itten genun.

Ordun izaten zen momentun in bertako gauza. Eta, ba... Ez baldin bazenun be garaiyin biltzen, e... Oso dembora gutxi nahikua izaten zun pasatzeko 'ta ordun, pues baliyo zuna ez ziyoten ordaintzen, ez ziyoten patzen.

Eta utzi in zen hura, biñon, e... Eman zun be... Zea, be bolara eman zun horrek, biño oso motxa izandu zen, hiru bat urte 'ro hola. Eta esan zattuten urti hoin ingurun.

- Azkeneko jorra artuana. Eta azkeneko jorratzeko artua, e... Jorratzen zenin artua... Bentaja bat genun, kantidade haundiyak itten zin, zalai haundiyak itten zin artua 'ta illarrak, eta bentaja bat genun, e... Pasatzen zela artuan artin bost-hortza.

Bost-hortza zen baserri gehiyenetan zena, biñon guk karrama genun, hamarrekua. Bost hortza alde batin, eta bost hortza bestin. Eta ordun... E... Gurdiya bezela harrek perdiga zun eta hua eamaten zuten bi behiyak, biñon bos... karrama zenin.

Eta bost hortzekua zenin, eamaten zun behi batek. Eta bi behiyak eamaten zutenin esan zattuten bezela gurdiya bezela perdiga zun, bi behiyan tartin joten zen hura eta atzin hamar hortz haik, karrama. Atzin personak heldua eamaten zun hora, manejatzeko,

eta artua klaro, orduko haundittua izaten zen azkeneko jorrako eta artua ez jateko behiyai jartzen genizkan muturrekuk. Saria 'o, sarezkuk izaten zin, 'ta haitakoik ez baldin bazen, 'o hautsiya 'ro tokatzen baldin bazen, igual zako... Hua jartzen geniyon.

Eta harrek itten zun artuan tartin, relun nola joten den artua, harro harro itten zun harrek zea, lurra, eta ordun ereiñtten genun artuan bertan tartin, artuan tartin bertan lur hura aprobetxatuz pauxa eta arbiya. Nastua igual 'o aparte. Guk aparte itten genun.

Eta geo, e... Karrama harrek harrotutako lur hartan hazi hura ereiñi 'ta atzetikan jorratu 'ta ya azkeneko jorra izaten zen hora. Artuai botzen geniyon lurra ondoa eta hora beri hola gelditzen zen.

Geo hurrengo lana izaten zen artuana, tontorra kendu, artua 're dena aprobetxatzen zen. Ani... behiyantzako, animaliyantzako izaten zen hura tontorra kendu 'ta geo hostua.

Eta hostu hura jaten zen parte bat berdetan eta beste parte bat itten genun sekatu, sorta batzuk in, artuan béan hostuakin lotu eta artuan zortenekin zintzilik jarri. Han sekatzen zen, biñon katidade haundiyak, e!

Eta geo handikan sekatzen zenin hartu, gurdiyan itxea karri 'ta gambara. 'Ta neguko behiyai jaten emateko. Bai.

Dena aprobetxatzen zen 'ta geo artuan zurtena 'ta buru hura bakarrik gelditzen zen 'ta ordun hasitzen zen pauxa haunditzen. Eta... Hura´re...

- Eta karobiyak, karobiyak bai. Uan ni momentuz esateko ez nau akordatzen, biño bai, bat biño gehiyo izango zin, zertikan karobiya nun-nahi zen ordun. 'Ta kare harriya 're nun-nahi. Eta... Zertikan lembiziko nik... Nexka koxkorratako holoko kontua esaten ai naz eta...

Bai, berrogeita hamar ingurukoro lenoko kontua ai naz esaten. Uandikan karia asko ibiltzen genun. Bai, karestatzen zen lur asko ordun, eta gaiñeko abonua 're lurrantzako dena naturala izaten zen. Gorotza eta pixa, behiyan pixa. Hua deposittoa biltzen zen,

eta geo deposittua betetzen zenin, saardua karraitzeko bezelako garlia izaten zen eta garliakin eaman zea, itxian bete, garliakin eaman eta belardiya gehiyenak behiyan pixakin, zea, abonatzen zin. Banatu, baldian hartu, garliak... zea, kandadura bat izaten zun,

gaiñin zolua betetzeko, gainko zolotik bete, geo kandadutikan baldia bete, zakuk 'o jartzen zittu... Genittun gerriyan lotuta, arropa gutxiyo zikintzeko 'ta belardiya gehiyena, zea halaxen abonatzen zen. Eta larrantzako lurra berriz ahal baldin... Ahal zen bittarte karia 'ta gorotza.

- Karik ze itten du, abonatu 'o bitxuk...
- Bai, bitxuk 'e bai, eta lurra gozatu. Harrotu, harrotu itten du, 'ta gorotzak 'e bai. Gorotzak 'e lurra harrotu itten du. Bai. Eta kare harriya berriz, han Gurutzen nun-nahi da.

Nun-nahi kare harriya, 'ta kare harriyak baita´ 're badu beste zea, e... Beste gauzatako ibiltzen genun behiya umatu berriya zenin, esne golpia tortzen ziyonin, errapin igual koxkor batzuk atetzen zizkan 'ta ordun itten genun kare harriya berotu brasatan, ahal zen gehiyena berotu,

'o bi 'o hiru igual izaten genittun, bat hoztutzen zenin, bestia jartzeko. 'Ta jartzen genun baldian barrenin kare harriya hura eta esnia kendu behiyari eta harrek botzen zun bapori harrek jartzen geniyon zako bat, 'o bi alkarrei josiyak gaiñetikan eta e...

Jeisten ai giñala 're zakua hura bea 're béakin tapatua, eta berotasun harrek gurittu itten ziyon bultua 'o koxkor haik. Bai. Eta oso zea, atsegiña da.

- Behiyak jetsi eskuz?
- Bai.

- 'Ta ote jotzia gotzen al za zu, zekin itten zenin?
- Bai, geo makina bagenun, biño lendabizi trabazakin.
- Zer zen trabaza?

- Trabaza eur bat. Horrek jakingo 'u ongi! Harrek aba izaten du, eur horren puntan 'ta harrekin kazka, kazka, kazka, kazka, kazka, kazka... Haserretzen giñanin, elkarri desapiyuk eta! Disfrutatu itten genun lanin guk! Hoi jesus!

- 'Ta otia zertako txikittu ber izaten zen?
- Behiyai mateko.
- Hoi zer zen, belarra nahikua ez zelako?

- Bai, hoixe.'Ta behiyai maten zen lastuakin nastuta 'ro hola. Hua jaten zuten ba behiyak!
- 'Ta karraittu nola itten zen? Otia sartuko zen bizkarrin!
- E? Bai. Zakua 'ro zerbatt jartzen zen.

- Bai, tolaria zenekaten zuek!
- Honezkio pipiyak jan 'ttu hoik, han iñor ez da 'ta! Biño akortu dena itten naz. Ze gauza izaten den norbee itxia, e!

- Hombre. 'Ta itxian puska bat izango zen tolaria! Ez?
- Bai, hola. Hola, posturatsu hontan. Bai, hombeste... Txoill-txoilla ez, biño... Bai puska hontaiñeko bai. Geo makina bagenun, han aitzen giñan ibiltzen fuego.

Bi ahizpak jarri bi ayekatatik eta hala! Han gizonak bezela lana itten zen.
- Indar haundiya ber al zen tolaria estutzeko?
- Bai. Hua ibiltzeko ordun ber zen, gaztiak giñan 'ta! Ordun eozein gauza guk! Bai.

- 'Ta nola izaten zen prozesu guziya? Nola...
- Eta geo itten zen . Makinan azpiyan tolaria. 'Ta tolari harta joten zen txikittua, saar txikittua, patxa saten geniyon. 'Ta hua itten zun gue attak gobernatzen zun.

Bea hankutsik eta jarri, 'ta denin, dena txukun, txukun jarri, eta geo zumua goitik betti, beko sotoa jarriya tubeiya.
- A...!

- 'Ta kampokuk zinak, garliakin tortzen zin baserritarrak, 'ta garlian bete 'ta garlia gurdiyan gaiñin jarri 'ta baserrita eaman!
- Garlia zen kupel klase bat, ez?

- Bai, meyarruo.
- Bai.
- Bai.

- Luzio 'ta meiyarraguo!
- Bai. Bai.
- Ordun...

- Kampoko itten baigenun, lan asko itten baigenun.
- Eta saarra 're kampotik kartzen zizuten!
- Baita 're. Baita 're. Biño itxian 'e izaten zen e, saardiyak eta...

Honezkeo ihartuk izango dia. Saarrak eta udarik eta, melokotoiyak eta, oso... Fruta guziya ikusi zittun gue attak.
- Bai, e!

- Bai. Denetik. Geo, maldaxka 'ro hola da 'ta malda hai denak frutaz betiak izaten zin.
- Hoi zer zen, kamiyun beste ayeka?
- Bai, bai. Karrikalde guzela, kamiyun eskoita.

- Hoi da.
- Azpiyan 'e bai.
- Azpiyan...

- Ezkerreta 're bazin han 'e arbolak. Ur ixkiñin bazin arbolak. Uain honezkeo denak...
- Bai.
- Sefini! Guk ingo duguna laister!

- Dena bukatzen dela!
- Ze ingo dugu ba!

- Bai, bai, bai, bai.
- Denak.
- Holaxe ibiltzen giñan.

- Eta gaiña oain zer... Txampaiñen baserriya ez zenuten izango?
- Bai...! Aurreko trena biria zen Arditturrira 'ta aurreko aurreko zalaiya, hua Txampaiñekua zen
- A!

- 'Ta gue ama difuntak behi bat zun eta behi hura iyukitzetik zalai hura be berdu... Belarra 'ta pagotxa 'ta hoikin denakin 'ta dena behiya beak gobernatzen zun, amak.
- Amak?

- Ama, ama difuntak. Gu joten giñen saltsan aitzea hartan 'ta ahizpa zarrena hilla, hua zen jostuna, eta harrek ba goaizi... Ibitiyakin bihatza ebaki!
- Ez da ba erra ibitiyan zea, e?

- Ez zen gehiyo jon zalaira amana! Ez zen kuidadoik.
- Biño seittu zun josten?
- E? Josten bai, bai,bai, josten bai! Hill arte.

-Bai alkarrei laundu. Alkarrei laundu. Zu ai baldin baziñan hemen, 'ta famili ttiki xamarra baldin baziñan 'ta iziñin; torko zizun pues jende indarra. Kompaziyo batea lanik gabe zon semik 'o... torri 'ta haik esku bat botako zizuten. 'Ta geo otordua 'ro maten baziñun pues kitto.

Zu, hurruna hua kusten zenunin iziñin, pues zu jon hairi launtzea.
-Biño iñorrek eskatu gabe 'ta izaten zen hoi. Hoi norbeatikan atetzen zen?
-Bai, bueno... Alduzaltakuk iul eskatzen zuten e! Joteko...

'Ta apai erra man 'ta kitto. 'O gaztan bat maten bazizuten. Gaiñekun...
-Biño, zuk san zuna, oan batei laundu 'ta hurrena zuk berra zenunin...
-Bai... Txandaka, txandaka.

-'Ta hoi zertako izaten zen? Ni belartako gotzen naz...
-Belartan, iatzetan, makuan, goldian, arto ereintten ....
-Makua zer da?
-Makua, zea hiru hortzekua lurrai buelta mateko, tak-tarak! Tak-tarak!

Juntatu iual... seun! Sei zazpi laun juntatu makuak hiru hortzekuak 'zaten dia 'ta dxiumba! Denak batea 'ta bra! Goldia bezela 'ta pla! 'Ta pla! 'Ta pla, 'ta pla! 'Ta segi! Hoixe goldian ibiltzeko, paraje zea, maldan, maldan.

Gaiñekun, malda, 'o zea ona baldin bazen toki ona goldia 'ta azienda ibiltzeko pues bate makurtu gabe. Biño, familiya 'o... zea goldia sartzeko 'ta beiyak sartzeko toki txarra baldin bazen makurzi in ber. Holako maldak.

-'Ta laiya ez zenun izautu zuk?
-Ez. Nik ez nun izautu laiyik. Nik makua.
-Makua... 'Ta makuak, bueno,zotala biño geixio ingo zun...

-Bai... makua sartzen zen ya goldia aiña.
-Bai, e?
-Bai...
-Hua ya nahikua, geo ya hoa in berko zen mani... geo...

-Geo aretu.
-Aretu. 'Ta nola aretzen zen?
-Hoa biorrakin 'o zerbaittekin. Haria jarrita.

-Haria, hoi zea zen, ez? E...
-Hoa, haria hola da hortzakin. Harek, tra... pasatze 'u 'ta bale.
-Txikittu.
-Txikittu.

-'Ta ya pronto?
-Pronto, artua ereiñi 'ta geo artua jorratu 'ta...
-'Ta geina artua san zenun... Illarrakin itteko...
-Ordun bai. Bu... Artua 'ta illarra ordun... 'ta geo tarteka tarteka pabatroz batzuk 'e bai 'ta...

-'Ta emakumik nola ibiltzen zin jantziyak? Geiyenak gonak ibilko zittuzten...
- Beko zurmiyuñokuk.
- 'Ta haik 'e abarkak eta iul-iul.

- Ez dakit hoixe... abarkak eta... miño emakumik ordun baserriyan gizasmik bezela itten zun lana e. Nona
i iatzetan... denatan. 'Ta garaia haitan gaiñea, otia 're, mendian in ber izaten zuten 'ta... Zuk ate zu kontua, Altzibertik bizkarka Paularren barrena,

Saularren barrena, ya Pikoketa ondoaiño bizkarka. Hanako Uxiarko aotza hoi, Rufino 'ta, Carlos 'ta hoik. Hementxe trenbide betti pasatzen zin.
- Goitik betti.

- Goitik betti. Zamakin 'ta hartu bena hua bizkarrin 'ta. Zer 'ta otia! 'Ta geo... geo otia jo makinakin, 'ta arbi pizar bat nastu, jokiya saten ziyoten, 'ta hua eman beiyaiy ordun ez zen pentsoik.

- Hua jateko zen? Hua ez zen azpitako 'ta?
- Ez, ez, ez.
- 'Ta makinak bai al zin hau txikitzeko? Zu ez al za gotzen zeakin jotzen zutela?

- Bai, harekin 're bai 'ta hua zuna... makina zuna abetsa zen. Trazakin, trazakin jotzen zuna zen pobria, makina eosteko diruik ez zulako.
- 'Ta zuk ba al dakizu... zer zen: traziya?

- Baita jo... baita hartan aittu 're!
- Aittu 're bai? 'Ta zea... musika atetzen zela 'ro... bai al zen? 'O rimua atetzen zela'ro? Txalaparta bezela jotzen zen 'o... zuek lanin aiko ziñazten?

- Bai! gu ordun txalaparta 'ta zea zer zen e'genekigun, emakumia!
- Eta txikitzeko... beiyai jaten emateko... ongi txikittu berko zen ez?
- Bai, bai. Bastante, bastante.

- Arantza haik zea itteko ez?
- Bai. Hola, tipu hontan 'o hola. Batzuk iual luzio. 'Ta jarri, taska. Taska saten ziyoten. Hola, eurrakín 'ta iña. 'Ta hara bota otia 'ta kazka-kazka-kazka-kazka jo 'ta atxarraztalukin

nastu 'ta kaz-kaz-kaz berri 'e 'ta. Lau 'ro bost laun: dan-dan-dan-dan-dan! Geo hua bota bazterrea 'ta geo arbiya 're txikittu hua bezala 'ta nastu, jokiya saten ziyoten, 'ta hartu xixteran 'ta hua eman beiyaiy. 'Ta...

- 'Ta hoi zer zen, belar gutxiyo zelako 'o belarra miño geyo alimentatzen zittun harrek?
- Ordun, garai haitan, belarra miño geyo itten baizen artua. 'Ta artua itten den tokiyan belarrik ez da izaten.

- Zer zen zelai gutxiyo?
- Bai, belaso gutxiyo.
- Belaso gutxiyo.

- Oain dena belasua da, miño ordun ez baizen hala. Hau, goiko zabala hau dena, artuak itten zuten e! Dena!