Orokorra

'Adoración Nocturna'

Transkribapena

- Hau bakizu zer zen? Hau gue anaiyakin ibiltzen zen asko 'ta honen berri alde alde banakiyen. Alde alde banakiyen honen berri.
- Gezurra saten bazun 'e, jakingo zenun
- 'Ta hau gaiña izandu da gizona Adoración Nocturna. Gue neskak hemen baleudeke sango luke: "Ama, zertik ai za kontu hoik saten?" San ez zute ba denak esateko! Adoración Nocturna badakizu zer den? Ez? Garaiy batin izaten zen arratsin jon elizara 'ta lurrian ez dakit ze ibiltzen
zin arrosaiyua errezatzen 'o zeatzen...
- Lurrian 'ta ez ez.
- Nun ibiltzen ziñazten ba?
- Itxe 'at bazen, hara jon 'ta arrosaiyua errezatu 'ta (...) aittu. Eliza torri 'ta eliza jetxi handik, itxi hartatik, barrendik 'e kamiyun azpitik. Errenteiyan. Kamiyun azpiyan jetxi 'ta... Han eliza jon 'ta kanta batzuk kantatu 'ta segi!
- Bai. 'Ta gaba han pasa.
- Gaba han pasa. Besteik ezer ez.
- Elizan?
- Goizeko lautan meza 'ta itxea.
- Bai.
- Biño hoi zembatero? Eunero 'ta ez zenuten ingo!
- Hoiy hillian behin 'ta hola izaten zen.
- Ez, eunero ez zuten itten.
- Hillian behin 'ta hola izaten zen.
- Hoiy zer zer, zer ziñazten kongregaziyua...
- Bai, dembo bateko kongregaziyua bezela hoik Adoración Nocturna.
- "Han izango 'uk zea, meza 'ta jongo al ga...?" "'Ta ikusiko 'yeu aber zer den." 'Ta jon itten giñen.
- Hoixe. 'Ta santun baizin bezela hara, han.
- Arratzeko... Goizeko lautan izaten zen meza. Eta joten zien asko oan tempoaldi hontan, ehizako usuak harrapatzeko 'ta joten zen jende asko ben eskopetakin lautako meza entzutea.
- Pues horixe.
- Goizeko lautan, e!
- Ben eskopetakin eliza?
- Eskopetak askatu...
- Bai.
- Meza entzun 'ta ehizira.
- 'Ta aleiya, geo suertia eukitzeko 'ro...
- Bai, horta joten zin hok! Hok joten zin oraziyuk eta ittea. Eliza joten zin oraziyuk eta ittea. Garaiy batin... Oan bezelako personak ez zin. Garaiy batin bazien hola erdi santo holakuk, geo pues nahiz impernuko demoniyuk izan! 'Ta hok 'e itxura hua itten zuten. Itxura hua.
- Bai, bai.
- 'Ta hau zer da, santua 'o impernukeo umia?
- Oan bitatik.
- Ni batez.
- Bitatik honek oan! Bitatik.
- Geo beste gauz bat 'e bazen han, Erniyo. Honezkio jon za behiñ biño gehiyotan.
- Behiñ.
- Behin bakarrik? Jesus.
- Orduan izaten zen goizeko bostak hamar gutxitan trena.
- Ai ama!
- Errenteiyan. Zeara... Nola du izena du (...). Han trenatik atea 'ta seittuan korrika autobusa harrapatzen bazenun, andre zarreta, bestela oiñez bire haundiya zen dena.
Hua joteko 're meza erdi bukatuan 'o apaizaiy san 'ta " Benga, segi segi". Hola ibilliyak gea gu. Geo hasi giñan bizikletan 'ta orduan Adoraziyoa joten giñan bizikletak elizan barrenin sartu 'ta segi. Biño orduko kontuak dia hoik!
Nor Oiartzabal Etxeberria, Inaxi; Iñarra Lizaratzu, Manuel
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-063
Pasartea 0:47:15 - 0:50:00 (2' 45'')
Laburpena

Manuel 'Adoración Nocturna' eliza taldekoa zen. Errenteriara jaitsi eta gaua elizan pasatzen zuten. Ehiztariak eskopetarekin joaten ziren goizeko lauretan. Erniora asko joaten ziren, trena eta autobusean. Lehendabizi, oinez ibiltzen ziren, eta, gero, bizikletan. Hika.

Motoa, luxua

Transkribapena

-'Ta fabrikak izandu dia biño papelera bezelatxo, fabrika haundiyak: Pekin, Esmalteiya hoik denak, denak gailleteiya, alkolera denak jornal zea xamar, bajo xamarrakin. Luzuriaga zen hor garai batin jornala.
-Gehixio zakana?
-Gehixio zakana. 'Ta bestia Astilleros. Biño errelebo lana itten genun. 'Ta ni soldao nijuzen (?) launak banittun harrobiyan aitzen zinak lanin.
Altxutxoko Andres 'ta Aldakoko Esteban 'ta. Ni biño bastante gehiyo iabazten zuten 'ta ni amurrazi, gutxi iazten nun pena. 'Ta attai san niyon hola 'ta hola 'ta zea 'ta.
Harrek ez zun nahi atetzia: "Ez motel itxian 'e lana itten duk eta ez yazela ate!" Geo ez nun urrikiyik izandu.
-Bai biño, gaztetan beti. Gaiñea ondokuk gehiyago itten bazattu.
-Bai hoi bai.
-Gehiyo nahi!
-'Ta gu hola. Bertan 'ta bertan 'ta bueno! Oan zeatu ga 'ta.
-'Ta zeak, kapritxuk 'ta itten al zin? Hako nola motuk eta eosi 'ta? Erki ahorratuta eosiko zin. 'O ze?
-Ahorratuta.
-Motua bazenun? Euki zenun motua, ez? Motua eosi zenun zuk?
-Iso bat bai.
-Bai.
-Biño nik dena, kotxia eosi nunin 'e dirua aurretuta eosi nun. Aurretua, aurretua eukitzen nun. Bai, bai,motua.
-Bai, kotxia ezkondu 'ta geo.
-E? Kotxia bai.
-Kotxia ezkondu 'ta geo eosi genun.
-Motua lenoztik?
-Bai.
-Motua bai.
-Zu izautu, bueno izautu lenoztik...
-Bai, biyek ibiltzen giñan motun ibiltzen giñan.
-Biyek motun...
-Motun ibiltzen giñan. Zea, ezkondu giñan arte.
-Ez zen moto 'ta asko izaten dembatin e! Oso gutxi zin!
-Nobedadia izango zen motua zakanak, ez?
-Hemen len-leno motua ...
-Ordun motuan gustora ibiltzen zen.
-Hemen len-leno motua Don Rejinok.
-Bai.
-Meikuak. 'Ta automobilla Gurutzeko Boryak, Altzibarko Xixario letxeruak.
Eta Kaxinto Iturriozko Dixpatenekuak. Eta Aldakokuk, Pakok.
-Eta Balentin Taxistak.
-Aurrena jarri zena...
-Balentinek 'o zeak?
-Bernardo jarri 'ta Pelixe zea.
-Pelix, Pelix bai...
-Biño hoik geora bastante, geora.
-Bai, geruo bai.
-Len kotxe bat pasatzeko. Oan berriz...
-Hoixe!
-Bai.
-Hoixen besteik ez!
-Puf! Bueno, gehiyegi 'ta dena oaiñ e!
-Hamasei milla duro!
-Iñun 'e eziñ kaittuik.
-Hamasei milla duro patu nun nik kotxia Seata, Seat seiscientos. 'Ta hamairu urtian 'o ze eukittu nun?
-'Ta oan ez dute...
-Geo, zea eosi nun Renaulta R6.
-Bai.
-'Ta kotxe ttikiy hoi oandikan 'e ibiltzen zen. Azpiyak 'e berriyak jarriyak.
Mateilak 'e txarrakin itten baitzittuzten kotxik ordun. 'Ta azpiyak berriz...
Nor Irastortza Gaztelumendi, Maitxo ; Lekuona Artsuaga, Enrike
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-059
Pasartea 0:50:50 - 0:53:50 (3' 00'')
Laburpena Beste lantokietan gehiago irabazten zen fabriketan baino. Motoa erostea luxua zen. Herrian gutxik zeukaten motoa; medikuak. Eta automobila ere gutxik; esneketariek eta.

Dantzazaleak, kaxkarinak

Transkribapena

- Nola jakitten zuten?
- Neska zahar batzuk (...)
- Txibatuk, txibatuk izaten baizin ordun 'e.
- Izaten zin?
- Bai.
- 'Ta zueiy harrapatu al zizuten?
- Gue garaiyan... Gue arreba zarrena...
- Gu gaiña ez giñan ibiltzen baltsin. Gu baltsin ibilli ber? Jesus maria! Ezta pentsatu 're!
- Itxian 'de ez zen utziko. 'O itxian 'de errita igual 'o..
- Ez. Ordun dantzik (...) ordun dantzan biltzen giñanak kaxkariñak zin. 'Ta kaxkariñak deitzen ziyoten dantzan 'ta... Billera zerta joten da bat? Disfrutatzea, ez? Dantzan billi, 'ta nik gaur jozen zazte gaztiak laun neska 'ta mutil kuadrillak izaten dia eta biño askotan ben dantza
menero bat iñez musika zea batin, biño ni baltsin biltzia oso ondo harrapatzen dut pareja bat! Ez?
- Karo.
- Dudik gabe gaiña! Biño baltsekua libre utzitzen hasitzen zenin, aber iñor hasten zen, aber zeiñ hasten zen aurrena! Bat hasten bazen ordun.
- Ordun denak atzetik.
- 'Ta beti kara gehixiokuk eta hola. Biño ba!
- Biño ya zea zenin, ya nobiyo nobiyo zenin...
- 'O lentxio, lentxio 're bai. Amistadia 'ta komei 'ta armoni bat izaten zenun 'ta dantzan...
Jenealin sueltun billi 'ta 're neska 'ta mutil, korrun geo hizketan igual eon. Berriz beste pieza hasten zunin, dantzan billi. Biño baltsekua ez ya. 'O faborez eskatzea. Bi neska dantzan 'ta bi mutil jon, faborez eskatu 'ta dantzan. 'Ta bazin neskak ezetz esaten zutenak 'e!
'Ta beste batzuk, berriz...
- Ben gustokuk ez bazkaten joten ezetz esaten.
- Hok behiñ ez baltsin aitzen.
- Baltsin ez. Sueltun bai, biño baltsin ez.
- Hola zen.
- Ez, e? Elkarrekin ziñaztelik 'e ez? Ez zazte ibilli biyek?
- Ez.
- Askoik ez. Ezkondu giñanin seuraski.
- Bai. Eske gu
- Postreko garaiyin pieza bat in ber zaten zenun. Baltsak 'o jo zun 'ta ordun. Bai.
- Ez baigiñen gazteik ezkondu! Eraria hogeita hamaika.
- Paso doblin 'ta bazekiyen. Bazekiyen.
- Bagenittun 'ta ya...
- Ordun bazekin.
- Maduros.
- Dantzan bazekin.
- Bai, bai, bals pasodoblin 'ta bai. Geo ibilli zandu ga bastante, ibilli zandu ga.
- Bai geo bai.
- Biño berez gu...
- Asko ez geo 're.
- Goo haundikua ez zen honek. Gooik ez zun.
- Ez haimbesteko zea.
- Hau biño gehiyo zen Kontxita 'ta Joxepa.
- Bai, Kontxita gehina. Joxepa 're ez asko. Biño Kontxita bai.
- 'Ta zu bai? Zu dantzazalia?
- Ni bai.
- Hau? Bai! 'Ta oaindik 'e hala seitze 'u.
- Erki.
- Bueno!
- Izerdi pixka 't atetzia 'ta zeatzia pixka 't muitzia ona izaten da personak!
- Karo.
- Bai, bai.
Nor Irastortza Gaztelumendi, Maitxo ; Lekuona Artsuaga, Enrike
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-057
Pasartea 0:58:30 - 1:01:30 (3' 00'')
Laburpena Baltsa nork dantzatzen zuen esateko txibatoak bazeuden. Dantzan ibiltzen zirenak 'kaxkarinak' ziren. Ez zen bikotea izan beharrik dantza egiteko; aurretik ere eskatzen zen. Ezetz esaten zuten neskak ere baziren.

Apaizen indarra

Transkribapena

- Hurrungo astian doblia eamaten genun 'ta hola ibiltzen giñan.
- Eta geo ezkontzin, diru hoiy zuentzat zen?
- Bai, bai, bai, bai.
- Diru hoi zuena zen?
- Bai, bai, guria zen. Guria zen.
- Ez nun aittua behiñ 'e.
- Garaiy batin apaizak aintzen zuten herriyan. Bikaiyuk eta aintzen zun.
- Alkatik eta biño gehiyo igual, ez?
- Bai, bai. Dudik ez in gaiña!
- Bai, ordun apaizak asko zeatzen zuten, e!
- Gui billera, dantzan baltsin biltzen baziñan, konkreaziyua izaten zen... Gu Luixtarrak izaten giñan, gizasemik zintakin 'ta... Hillero konfesatu, (...) konfesatu 'ro goizin komulgatu.
- Bai, hoi bai.
- Hoiy osteun santo... Hoi ze eunetan?
- Osteun, hillin lendaiziko ostiala.
- Bai, hola.
- Izaten zen.
- 'Ta hok, berriz, guria Luixtarrak 'ta zuek... Zuena nola izaten zen? Zuen kongregaziyua nola (...)?
- Hijas de María.
- Hijas de María. Baltsin biltzen baziñan kongreaziyotik fuera! 'Ta kriston kritika! Jode, Errentiyan kristo guziya baltsin 'ta
- Oiyartzunen
- Honea Xanisteanak torri fiestak 'ta musika orkesta beti kartzen zuten, biño dena sueltun jotzen zuten. Ze itten zittuzten ordun!
- (...)
- 'Ta gaiñekun denin baltsin denin 'ta...
- Hoiy egiya, hoiy hoiy!
- Jo!
- Len desitzen 'ta eziñ! 'Ta oaiñ berriz...
- Bai.
- Ba hoixe. Oi! Zea gaitza, ditadura zen hoi. Apaizak 'ta herriyan ordun bazin zazpi apaiza izango zin? Ez?
- Jesus!
- Bai, hoixe.
- Don Joxe Luix, Don Juan, bikaiyua, Don Juan Franzisko, Don Paulo, Don Antonio...
- Don Jose
- Bi anaiyakin zin hoik. Don Jose ya igual tarten bat hua lenoztik hilla izango zen hotan.
- Ez dakit.
- Don Jose Bergaetxe. Zuk izautuko zenun!
- Hoiy izautu nun.
- Bai. Biño zazpi apaiz izaten zin. 'Ta nik horrengatik saten dut askotan,
- Gaztia gehinak izautu dute Don Franzisko.
- Ni eliza joten naz 'ta zea, biño dotriña... Hemen eskolan maixtra gabe barriyun 'ta torriy haiy gutxinin (...) batetik aurrea eskola umiri matea 'ro!
- Ya, haimbeste izakita gaiñea.
- Horrengatik san nahi nuke, horrengatik san nahi nuke! Hola zen.
- 'Ta zea, dantzan ibiltzen baziñazten, nola jakitten zuten?
Nor Irastortza Gaztelumendi, Maitxo ; Lekuona Artsuaga, Enrike
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-057
Pasartea 0:55:50 - 0:58:30 (2' 40'')
Laburpena Garai batean, apaizek agintzen zuten herrian. Kongregazioak: baltsean ezin dantza egin. Errenterian denak baltsean, eta hemen denak sueltoan. Herrian, garai hartan, zazpi bat apaiz baziren. Izenak.

Etxearen jabe

Transkribapena

- Jende pilla 'rra torri zen e?
- Bai. Asko, asko.
- 'Ta haik ze, klaro, haik oaindikan ez zuten eosteko diruik 'ta ze itten zin, apopilo sartu?
- Apopilo sartu. Batzuk ez zuten hartutzen 'ta asko zen zu, ben kontura txabolak in 'ta beno. Asko... extremeño hoik lembizitikan oso ongi ez zin bizittu e! Jesus!
- Haik 'e benak pasik?
- Benak pasik ttuzte bai, geo ez, geo denak indartu iñ ttunen. Bazekiten gutxikin bizitzia zer zen 'ta geo itxiak eosi 'ta patu. 'Ta geo saldu diru galantakin 'ta ordun ben herrira, han itxe txar batzuk utzita torriya. 'Ta hola.
- Hoi gaiñea haik kanbituko zuten ez? Ze len hemen dena maixter izaten zen...
- Dena maixter!
- Haik hasi zin eosten 'ta ordun guk 'e bai ez?
- Bai. Nik sate 'ut, gue gazte denbun iñor ez zen etxia beria zunik, gaur denak battiten etxia beria. Eta Portuburu: beti saten ziuten, han mutil gaztiak zin, "Bai, Portuburun itxe aldeko semia da 'ta hobe yozute kaso iñ" 'ta oaiñ denak, itxe aldeko semik dia oaiñ.
- Hoi ze saten zizuten, amak?
- Ez, ez...
Nor Pikabea Artola, Arroxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-053
Pasartea 0:15:00 - 0:16:20 (1' 20'')
Laburpena Etorkinek hasieran oso gaizki pasatu zuten; ezer gabe etorri ziren. Batzuetan etxeetan hartzen zituzten, baina beste asko txaboletan jarri ziren bizitzen. Gero hasi ziren beren etxeen jabe egiten, eta euskaldunak ere orduantxe hasi ziren etxea erosten. Ordura arte gehienak maizterrak ziren, etxe aldeko seme-alaba batzuk kenduta.

Gerraren ondorenak

Transkribapena

- Miño gu errentan bizittu giñan. 'Ta hirurogeita sei duro ziñen errenta miño hua patzeko 're urtian itten genittun 'o txokor bat 'o zerrikume batzuk 'o... Jornalik ez den tokiyan baserritik atera ber baldin bada, oso diferentia da. 'Ta ordun neskame 'ta jotia, gue zarrai...
ni Ergoinen eon nitzan... Bialden, sardo saltzen. Zea, jon zelako hango gizona sardo... 'ta gue attak: "Ez al zu neska bat mango sardua saltzeko?" 'Ta ni torri nitzan. Hua izan yunen ne ate... 'ta ne anaia, gerran hil zenak, gerran hil zitzaiñ...
lenbizikua Oiyartzunen, 'ta hura Arditturrin hasi 'ta beti xox bat eta beti difentziya izaten zen familiyan.
- Bai, beti hua geyo. 'Ta gerran ze in zuten eaman in zuten 'o?
- Bai, soldao. Soldao zon, 'ta permisukin torriya itxian eta etorri zen... San Juanetan, 'ta hurrengo eunin San Juan itturrira jon giñuzenen behintzat, hoi dakat gouan. 'Ta geo hilabeteko permisukin torri zen 'ta geo altxatu zen gerra, eta guria
ez zen presentatu miño beste bost laun 'o bazittun 'ta haik presentatu zin 'ta hairi galdetu 'ta geo gue etxea... detenittu in zuten: jon zin reketik 'ta geo eaman zuten Panplona 'ta han konpañiya prepatu 'ta Olaitzala, Olaitzola torri zin, hor jarri zuten kozina
'ta hor eondu zin denbo bastantin. 'Ta hortik jon 'ta lenbiziko atakia Irunen; lenbiziko atakin hil zen. Bai, Oiyartzunen lenbizikua. Gue amai, bizitza erdittu zionen. Aizu, hogeita hiru urteko mutilla hiltzia ordun. Oaiñ azidentikin 'ta hiltzen dia miño, ordun.
- Hola hiltzia...
- Hola hiltzia...
- Zer zen zarrena hua?
- Hura zen bigarrena. 'Ta geo Inaziok..
Nor Pikabea Artola, Arroxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-052
Pasartea 0:11:20 - 0:13:30 (2' 10'')
Laburpena Urteko errenta 66 duro kostatzen zitzaien maizterrei. Garai hartan ez zen batere sosik ikusten eta baserritik bakarrik ateratzeko asko zen. Portuberrin, anaiak meategietan egiten zuen lan, eta hark ekartzen zuen diru pizarra, baina gerran hil zen. Hika.

Pobre baina zoriontsu

Transkribapena

- ...ate genun, ixtoia hemen. Hola atetzen zin txarrak itxian.
- Len jaio 'ta hil: itxian.
- Itxian. Oain gañeko... oaiñ denak zarrak 'e denak diaiyo pixkat badugu,
ordun iñork 'e ez zun e! diaiyoikan. Gabe jaso ber izaten zen gurasuai, itxea ezkontzen zen bat 'ta itxian itten zenakin bizi, 'ta hola. Sos askoik gabe. Kartilla beti 'ta dirua... 'o zerriya kumen batzuk saltzen zinin 'ta zokor bat saltzen zinin, 'ta zorrak patu. Hola. Hola bizitzen zin.
Miño, nik saten dut beti, ordun parra in 'ta bizi... Oaiñ ez din inorrek parrik itten! Oaingo gaztiak ez du... beti... Nahikua izaki 'ta beti haserre do!
- Bai.
- Hoi da difentziya.
- 'Ta lana 're asko itten zenuten miño beti berriketan aitzeko 'ta denbua hartzen zenuten, ez?
- Ui, lana: Goizin jaiki 'ta lanea, geo gosaltzea, geo bazkaldu arte lanin zelayin 'o
artajorran 'o ze denbo zen... udazkenin iatzia, iatzia ebatten ibitiyakin 'ta beno, dena hola. Miño, bakotxak ben tenorin ben lanak eta... neua tortzin artaxuitzen iji 'ta aja juntatzen bagiñan, norbatte joten bazen, gue itxian bakizu taberna 'ta beti mutil gaztia 'o norbaitt
izaten zen... 'ta iji 'ta aja arto-txuitzen 'ta... Holako bizimodua zen, diruik ez zen miño konformidadia. Oaiñ ez do, oaiñ... Oso diferentia. San niyon honea torri zenai: "Mundua? Munduak buelta bat eman du! Bakarra ez: bi! Bi gañea, eman 'ttu".
Oaiñ errespetua galdu da 'ta dena galdu da. Oaiñ iño... errespetua nik ez dakit nola san 'e: gauza askotan errespetoik ez do. 'Ta honek 'e battin kulpak: zemat gauza azaltzen dia umin aurrin, ikusi ber ez dinak, denak ikusten 'ttuzte.
Nik, honen muttiko ttikiyak, oaiñ hogeita hamaika urte 'ttu: (beok) hor ai zin zerbatte peli... zea 'ta: "Gorka, hoi ez da zuk kusteko mokua" 'ta "Amona, hoik kalin ikusten dia 'ta!" kontestaziyua!
- Klaro, harek ya ikusiyak!
- Bai. 'Ta hola, la vida.
- Bai, eta Portuberri gañekun zer zen, baserri haundiya zen?
- Bai. Baserri haundiya zen gue etxia bai. Geo pasa zen karretera... Trabajadorik in zuten 'ta zalaiyak 'ta erdittuta utzi zittuzten. Erdittuta geldittu zin. 'Ta miño... familiya 're gutxiyo 'ta lana 're gutxiyo aski 'ta...
Nor Pikabea Artola, Arroxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-052
Pasartea 0:08:20 - 0:11:10 (2' 50'')
Laburpena Lehen, diru gutxi erabiltzen zen. Baserritarrek diarioa edo kartilla izaten zuten. Dendetatik hartzen zutena idatzi egiten zuten, eta, gero, abere bat salduta ateratako diruarekin kitatzen zuten zorra. Lehen lan asko egiten zen, baina pozik bizi ziren. Portuberri baserria. Hika.

Apopiloak

Transkribapena

- 'Ta in genun izauera 'ta handikan ezkondu giñan, bai.
- Bai, ze Portuberrin apopilo...
- Asko.
- Asko, ez?
- Lau 're hillak genittun, lengun saten aittu nitzan zeñei: "gu etxiin, denbo batin zarrik ez dela itxiin, gue itxian apopiluk 'e lau hil ttuken, lau!".
Gue etxea jon apopilo 'ta han bertan zahartu 'ta miña bat harrapatu 'ta bertan hil, bai. Zuk izautuko zenun Mieltzo, Mieltzo Tromoiya?
- Bai.
- Harren osaba bat 'e ne... han hil yunen. Juergan jon igandikin 'ta kanpoa atera jana 'ta kazkarra 'ta San Antonak eta hoztu da 'ta sotoa sartuta, han lau 'o bost sotun, eta hoi ikaragarrizko hotzikarakin, 'ta goira eaman 'ta... minan lana itten zun 'ta minako gaitza zakan
'ta pulmoniya harrapatu 'ta hantxe hil zen, gue etxian hil zen. Mutilzarra, mutilzarra? Bai, berrogei bat urte 'o. Majua zen, miño juergista. Ixtoia? Ordun beztittu in ber izaten zen hiltzeko, no tenía ropa 'ta be anai bat, meno oaiñ ez da iñor bizi,
ikatza itten ai zen tokira jon ne atta 'ta handikan 'ta haren trajikin jantzi eta enterratu zen. Holako ixtoiak dia, bai.
- 'Ta apopiluk ze itten zin: ya etxekuk bezela?
- Itxekuk bezela. Hoimeste urtian... Bestia 're Selpuukua zen, Selpuuko semia 'ta mutil zarra yunen 'ta itxian ez zela ongi 'ta hua 're gue etxea torri 'ta (bire) geitza zuten. Hoi denak... 'ta beste bat 'e... geo hasertuta itxea torri, Altxi, zuk ez zenun izautu,
eta hura 're gue etxian sortu zionen, meno, neskaaxta jonta eroi zela ez dakit non 'ta herida in ez kasoik in 'ta geo handikan pulmoita 'ta... behintzat, de noche a mañana, han hiltzen hua 're. Eta beste bada attona, ne attan atta, mutilzar bat izaki anaia 'ta
gaizki jarri zen 'ta iñoa 're joteko tokiyik ez 'ta... eta anaiak jaso 'ta hamar urte pasa ziñen harek ohiyin, hamar urte. Hura 're han hil zen. Lau mutilzar, san niyon "Mutil zarren tokiya". Aleiya, ate zen... oain nola joten din asko...
famili asko da eamaten ttuztenak 'ta joten dinak eta ospitalea, 'ta ordun itxian kuidatzen zela xarra, 'ta hola ate genun ixtoia, hemen.
Nor Pikabea Artola, Arroxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-052
Pasartea 0:05:40 - 0:08:20 (2' 40'')
Laburpena Portuberrin apopilo asko ziren, baita bertan zahartu eta hil zirenak ere. Apopiloak etxekoak bezalakoak ziren. Lehen, etxean zaintzen zen zaharra. Hika.

Arditurriko meategien eragina

Transkribapena

-Askoi jaten ematen ziyon Arditturrik. Askoi ez bertako empresakui bakarrik. Batei, Koxme bea, hilla da oan Koxme. Xifonerua nola zen Koxme?
-Bai, bai.
-Zembat biaje itten zittun harrek kamionakin?
-Karo!
-Telefonotik deittu 'ta: "Iruna jon hai 'ta holako kar zak!"
Milla tornillo, kompaziyoa labadoreko. Eozeiñen kambiyo bat itteko. Makinan baten kambiyon bat 'o. Ttarrat, portia.
-Karo 'ta han zea.
-Arraiya bea!
-Karo, horreatik! Karo.
-Astian hirutan. Bea tortzen zen.
-Hoi 'ta ardua hua 're san zuna 're!
-Ardua.
-Hua ze kartzen 'te zuten Errandoneatik 'o?
-Errandoneatik.
-Karo. Pilla errai bai!
-Jesus! Majiña batei bai!
-'Ta geo...
-Geo desmontin ai zin kamionak, lau 'ro bost kamion galantak. Amakiña 't diro eamaten haik, zerriy hoik, azkeneko urti hoitan.
Zuk esan zun eskombrera...
-'Ta portun, portun 'rebai. Portun 'e utziko zuten dirua.
-Portun 'e bai. Bai.
Plomua hemen funditzen zuten, portun. Plomua ez zuten saltzen kampoa.
-Ez,e?
-Ez, ez. Espatua 're ez.
-Zinka bakarra eamaten zuten?
-Zinka bakarra kampoa. Plomuakin plakak itten zittuzten hor. Fundittu 'ta zeatu totxuk, totxuk.
-Bai, bai.
-Geo totxu hoik saldu ingo zittuzten nonahira. Geo tela itteko haikin, nahi den neurrikua.
-Bai, laminak 'o?
-Laminak 'o.
-'Ta hola. Geo pintura 're beak itten zuten. Minio 'ro hoi?
-Hoi zekin itten da?
-Hoi 're mineral haikin itten zittuzten nolapaitt 'e.
-A bai e?
-Plomuakin 'o.
-A.
-'Ta horrek martxa puxka 't Kaputxinutan 'e.
-Bai. 'Ta han aitzen zinak 'e minetako langillik zin?
-Bai, kompaiñia beranak.
-Kompaiñi beranak.
-Kompaiñi beranak.
-Jo. 'Ta trena gora 'ta bera. Geo kamioiyak.
-Geo kamionak trenak geldittuta. Pakundo makiña 't biaje iña da. Pakundok eamaten zun pakete erra.
Trenak bost bagoitan aiña eamaten zun bakarrik kamionakin. 'Ta itten zittun lau bost biaje, igual eunin. Jesus! Hua, hua karretua. Hogeita bost eunin. Errekan beitti, tunelin ez baizin kaitzen.
-Hoi da!
-Olatxeku hortan kamiyoa ate.
Nor Pagadizabal Artola, Joxe
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-051
Pasartea 0:14:38 - 0:17:20 (2' 42'')
Laburpena Askori ematen zien jaten Arditurrik: kantinara ekarri behar zen jeneroa banatzen zutenei, makinentzako piezak ekartzen zituztenei, kamioi enpresari, Pasaiako portuari...

Arditurri ixtearen arrazoiak

Transkribapena

-'Ta haik ez zuten geo beste iñon irekiko?
-Frantzesa haik?
-Ez. Hok ya ez.
-Hok, hok ya ez. Itxi ttuzte bestik 'e 'ta!
-Bestik 'e itxi zittuzten.
-Zea 're, Torrelabega 're itxi dute 'ta! 'Ta Piko de Europa 're uste 'ut nahiko lanakin, azkenekua izango da 'ta. Legorretan 'e itxi zen 'ta. Hola.
-Ze san zenun plastiku?
-Plastikuan aitzakiya itten zuten. Biño plastikukin in littezken gauzak, in ttezke plomukin 'e 'ta. Ez dakit. Netzako hoi politikak itxi du.
-Bai?
-Hoik politikan beldur izuarriya zuten. Nausiy hoik. Hoik ze papera ingo zuten, deus ez zola. Deus ez zola sango zuten haik beti. "A, hemengua hala ziok!" .
Saten zun azkena torri zen fakultatibua, murzianua zen. Benjamin hill 'ta geo. Hill ez, erretiatu 'ta bizittu zen urte batzutan Irunen. Akaso biziik izango zen oandik.
Murtzianu harrek saten zun "¡Aunque sea barrendero me marcharé yo de aquí!". Ordun ai zin bat hil zutela, bat ETAkuk zila 'ta.
Izuarri epoka txarra izandu zen hor Errentiyan 'ta. Horrako Bazen Garaiko(?) gizon hua 're ordun hil zuten 'ta. Ondo onduan hartan zon numbaitt 'e apopilo.
"Jesus, ni miro de la" Leiyotik beitu 're ez men zula itten. Harek ze sango zun ber zen tokiyan? Hemen deus ez zela. Miño ondorin 'e seittu in dute ixten. Legorreta 're itxi. Torrelabega 're itxi.
Nor Pagadizabal Artola, Joxe
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-051
Pasartea 0:12:00 - 0:13:50 (1' 50'')
Laburpena Mea ahitu zela eta plastikoa konpetentzia gogorra zela jarri zuten aitzakia Arditurri ixteko, baina Josek dio garai hartako egoera politikoak izan zuela eragin nabarmenena.