Orokorra

-'Ta gehina ze harrapatzen zute faltan?
- E?
- Gauza asko kanbitu dia, urti hotan gauza asko kanbitu dia,
- Bai

- Eta faltan ze harrapatzen zute?
- Oaiñ?
- Bai, lengo girua o' ze, faltan ze harrapatzen zute?

- Faltan ze
- Oañ ez tona, len bazenutena 'ta oañ ez?

- Oañ oaiñ? Oain zea osasuna oain palta! (...) osasuna 'ta gauza ez, zea ezertako gauza ez! hoixe harrapatzen dugu!
- Hoi da dirua alperrikan osasunik ezpado

- Karo hoi ba, dirua hoixe dirua oan dirua gastatzeko 're gauza ez, oan dirua bai, oan dirua bai miño dirua gastatzeko gauza ez.

- Sasoia.
- Beno, hola da hola (...) da bizitza.' Ta hola izango da. Gazteik hil nahi ez 'a zartu 'ta, bakizu, gauza ez zartu ezkioz.

Miño ez giñezke kejatu insulina berak jartzen du, analisa berak itten du. Noventa años.
- Insulina 'ta zea 're bai

- Insulina 'ta zea analisa, bai.
- Analisa 're neoek itten dut.
- Zer geyo eskatu biar da ba! 'Ta nik e' itxia txukundu

- Oain deus ez.
- Bai, oain...
- Biño len 're gehiyago kontzen zen diruri!

- E?
- Len diruri gehiyo kontzen zen!
- A bai! Hoi bai, hoi bai! Karo, xoxak konta ahala 'ta, eutsi biharko!

Beti bakizu, bildurra (ger) bat hor 'ta ordun zorrai ikarrizko beldurra!
- Gu ezkondu 'ta honea jarri giñanin, hamabost duro genun errenta.
- Errenta bai. Haundiya baizen. Hala saten 'men zuten.

- Hamabost duro. Jesus, hamabost duro!
- Hamabost duro nondik iraazi!
- (...)

- Irabazi zemat ingo genun, hogeita hamar duro?
- E?
- Ez, gehixio. (Axalinakin) 'ta abar gehixio.

- Bai.
- Hogeita hamar duro gehixio. 'Ta hamabost duro 'ta ni akortzen naz beti gue gurasuk "beira umiak, besten itxian bihar bauzute errentan, lendabiziko jornala hartzian, errentan dirua jaso!".

Klaro, bestela itxetik kampo giñala! "Errentan dirua jaso!" Eta nola sate ziun ama difuntak nik gouan daukat 'ta. Beti beti, honek kartzen zunian, han ziak, hillero zuzen patzen genittuen, errenta!

- Hamabost duro ordurako asko omen zen. Baatza punta 'at bagenun hor, biño hala saten zuten. Jendiak hala saten 'men zun: " Nundik... Hamabost duro?" Klaro, goiko bi bizilaunak eta (...) ...

- Jose Luisek amakin bat ordu (...) lanin! Batin ez bada bestian!
- Bai.
- Batetik ate 'ta bestea zeatzen 'ta amakin bat ordun sartu (...)

- Fabrikan bakarrik in bazun zailla.
- E?
- Ni 're bai.

- Fabrikakukin bakarrik zailla.
- Bai, zailla.
- Zailla, hoixe zailla!

- 'Ta ni 're faten nitzan baserrira. Haik 'e launa bihar zuten 'ta baserrira 'ta haik 'e baratza gauza 'ta, maten zioten. Hura 're han izaten zen 'ta hola. Ordun ez baizen (...) xoxa atetzeko zeikan. Hemen ordun. Gu fan giñezken garaiyian hiru ume txikikin nitzala ez,

'ta geo kozkortuta 're ez. Geo hemen itxi hok in zittuenian hasi zian.
- Hoi da. Ordun.
- Bai.

- Ordun.
- Biño gu 're... Ni 're ez pentsa jersiak itten, da denian saiatzen nitzan. Sos batzuk atetze.
- Karo.

- Gizasemiak 'e sos batzuk gehixio hartzen zian 'ta abar da, 'ta hola moldatzen giñan. Hantxe, pasiatzen ibilli 'ta 're ez zen. Zintzo ibillita. 'Ta dirui zintzo eutsita! Ya te digo. Hala da. Hala zen garaiy hartan. Zorrik behiñ ez. Zorrik behiñ ez, biño saiyatuta.

- Geo 're etxiak salgai...

- Bizitza gorra zen garaiy haitan, e! Oaiñ 'e lanea fan bihar dunantzako 'ta gorra da, emakumiantzako sobretodo, itxian in bihar 'ta lanea fan bihar. Oain, san zaun, oaingo gizonak laundu itten 'yotela emakumiaiy. Nik askotan hor kusten dut, 'ta arropa zabaltzen gizonak

eta nola aitzen dian 'ta me a hacen ilusión. Andriak faten zaizkiyoe lane 'ta ilusiyua itten naute neiy, e! Bai 'ta laundu biharra dakate!
- Karo!

- Klaro!
- Biyek kartze baute dirua...
- Bai, bai, biyak lanea 'ta biyak etxeko zea.

- Ordun uan bezelako zeak 'e, fabrikik eta (...) gue gazte demboan ez zin izaten hombeste. Bat 'o beste baldin bazin! Oso gutxi. Ordun jenealin baserriyan 'ta hola jendia.
- Bai ba.

- Uan bezela lanin 'ta hola ez.
- Ez ba.
- Lanik ez garaiy haitan.

- Biño baserriyan diroik ez zen ingo!
- Hoi ba.
- Baserriyan jateko aiña.

- Jateko aiña bai.
- Hoixe. 'Ta aziendan zea...
- Jateko aiña.

- Ni akortzen naz behiya lendabiziko Larrazaalen saldu zena milla peztan! Jesus! Milla pezta, hoi dirua! Jesus! Milla pezta? Han zeaiy, Albixturreneko Jaxinton 'ta atta hoiy ez zenun zuk izautuko, ez. Inazio. (...)

- Ez, honek ez!
- Horrei zen 'ta milla pezta! Jo, hoi da hoi dirua! Hoi da hoi dirua! Mila pezta, sei zak oain zea!
- Karo, oain milla peztakin...

- 'Ta biño, milla pezta hura ya noiz arte... Handik jan biharko zuten, handik.
- Oain hontza txokolate (...) 'ta fuera!
- E?

- Hontza txokolate (...) oain 'ta kitto!

- Gaztetako entrenamentuk!
- Bai zeare Irungukin zean e' bai, in zandu dut, zea Pikoketan bazkaldu Irunea jon,

Irundikan oiñez Pikoketa ate zea jon 'ta Irun zea Pikoketan bazkaldu 'ta geo Irundarrak Irunea 'ta Hemenguak gu honara etortzen giñen.

Ni asko ibiliya naz mendiyan 'ta. Jesus asko ikaragarri.
-Asko bai. Hemengo 'ta hango

Gu lenobiyak honek erretirua hartu zunin eunero Arandaneaño atxaldiatan. Eunero. Ez al za

- E? Nik bai eunero.
- Kamiyoz? kamiyotik?
- Kamiyoz eunero faten giñan. 'Ta gañekun e' ibilli honekin e' fanez 'ta rekorridoko zea hoitan.
- Arritxaletan barrena ibilli zandu za.

Hemendik Arritxaleta jon 'ta han berrehun laun miño geyo igual juntatzen giñan (...) Eta errekorridua jartzen zuten zea
- Ni 're asko ibiltzen nitzan bai,

- Gio han bazkaldu 'ta betti torri zu zeorri 're pranko ibiliya za
- Bai, bai, bai bastante asko

- 'Ta oan ibilzen al zazte?
- Oañ

- Ez ga gauza ibiltzeko oañ, ni hemen pixkat ibiltzen naz eunero miño ona baldin bada, denbo ona baldin bada pixkat, gaur e' ibilli naz
- Txoilka txoilka markapasos jarriya bai daka eta ni 're bai

- Geo oan biyotza meikuk san ziten : "Zuk biyotza arron nekatua zuu asko ibiliya za" ta "bai ni asko ibiliya" " biyotza arron nekatua dakazu"

-Geyei ibiltzen baitzen
- Markapasos e' jarriya dakat
- Ordun ibiltzia ona da miño be neurriyan
- Bai miño be neurrin e' !

Honek ez bai zun kanpoko eskursiyu haitara makiñat bider saten niyon: " Joxe Luix Hemenguk nahikuk ttugu!" hemen itten bai tia eskursiyuk

- Nik ibiltzeko afiziyo haundiya izan dut
- Ez zea fan in biar dut!
- Miño oan oan ez, oan
- Oañ ordun andriai obeittu ez 'ta

-'Ta geo hor oxijenu hoitan errelebun aitzen giñan. 'Ta errelebotik hortik gora. Axaldi 'ta izautuko zenittun zuk? Axaldi 'ta bai.
-Ez honek ez. Bai?
-Bai, Axaldi bai.

-Haik obratan aitzen zin.
-Bai.
-Geo orduk sartzen haikin. Orduan gutxi iazten zen aiyek guzitan 'e, gutxi iazten zen. 'Ta geo orduk sartzen haikin aitzen nitzan.

'Ta geo jaiyik 'e ez genun guk, oxijenutan ez genun jai bat, jaiyik izaten. Eguarri eunin 'e lana in ber izaten genun, jaitan. Biño itten genun, errelebun aitzen giñan beti. Errelebun, biño jai 'ta aste.

'Ta bai, beti izaten genun lana. 'Ta jaiyak izaten genittunin, jaiyak hartzen genittunian itten nitzen batzutan Axaldikin 'ta hoikin pasatzen nun jaiyak denak. 'Ta beste batzutan berriz koiñauakin 'ta Karrikan, errotan.

Hoikin iatze itten 'ta zean, han ibiltzen nitzan, zeatik goitti jonta Portuberritik goitti jonta han badozte iatze lekuak. Etahan iatze ebaitten 'ta. Gue gazte dembo...

-Beti lanin.
-Hola lanin, bai bai, dena lanin.
-Beti lanin.

-Lanian.
-Biño galdetu 'itzu aber andregaiyangana noiz faten ziñan igandian eo?
-Hoi, hoi.

-Hara?
-Noiz eukitzen dembua?
-Segun. Kompaziyo batea, bai igandia libre nunian igandian.

-Iande atsaldian.
-Iandia reserbatzen nun.
-Libre zun.
-Goiz txanda nunian ezin nintzan jon ze zien 'ta. Arratseko txanda baldin banun 'o hola joten nitzan.

-Geo hamartan sartu biar zenin, ¡ya me dirás!
-Maiz jotia nahi izaten zun 'ta ahal nunin joten nitzan.
-Ez zenun aspertzeko dembuik!

-E?
-Aspertzeko dembuik ez zenun.
-Ez, ez.
-Ez ba!

-Ordun ez nitzen ni nekatu itten, iul arratseko hamarretako itxea ailletu banitzan 'e goizeko seitako berriz 'e joten nitzan lanea, zea, Errentira. Bai.
-'Ta baserriyan 'e lana in ber izango zenun?

-Bai, hogei urte arte baserriyan aittu nitzan. Geo zea, soldado jon arte. Bittartin. Geo 're bi anaiyak zeatu zin dembun. Beste bi anaiyak deittu zittuzten dembun.

Berriz atzea permisua eskatu zeatikan 'ta urtebete pasa nun Real Compañia Asturianan ai nitzala, baserriyan lanin. Beste anaiya torri zen bittartin.

-Nik ez nun izautu biño, bai.
-Don Julio bai, bai. Hoi honea gue amonangana tortzen zen askotan.

'Ta: "¿Pero que le voy a poner yo a esta ahora? ¿Qúe le voy a poner?" Saten zun "¿Qúe, pero qué? Si está más fuerte que yo"
-Saten al zun?

-Bai. 'Ta gue amak: "Ya le pondré yo" 'ta txokolate ontza bat lau puxka in billu-billu-billu in 'ta: "Ba oaiñ 'e jarri ttu ba zeak meikuk holakuk jarri ttu"

Meikua beko erreka biño lenuo, bea leiyotik beida: "Trompeta, trompeta" beai kantari, atzetik amona.

'Ta gue amak hoik geo billuta zeak eman ttu (...) zeak.
-Be ustez pastillak man ziyola.
-Bai.

-Bai. Haik ogi koxkor batekin 'ta ardo pixka 't eaten bazun yasta!
-Sendatua.
-Sendatua.

-Trompeta, trompeta.
-Urte pilla batin bizittu zen.
-Amona?
-Noventa y seis años.

-Ui!
-Kumplittu 'ta zazpi ittea zijula e! 'Ta hil zen eunian 'e ni lanin neillela illunabarrin torri nitzan 'ta amak san zin:

"Amona, ez dakit, gaur motel xamar dabil! Zea be in berrak eta denak in ttu kafesniak hartu eta denak in dittu goizian" Biño oyin geldittu gabia zen e!

"'Ta kafesinak hartu 'ta denak in dittu 'ta erretiratua do oan 'ta meriendatzen 'ta 're aittu da 'ta" 'Ta zea baezpa Txaparren arreba bai Txaparren bizi zen

Xaldin zea horrekin espostua, hil zen hoa 'ta. Baezpare san in ber yot hoiri 're 'ta torri 'ta hemen afaltzen 'ta hemen ai gala. Ordun zea zen sukaldeko atetikan ikusten zen harren kuartua.

Zean zen hor, aldi hortatikan. 'Ta kuartoko zea atia hoa irikiya utziya. Hantxe zon holaxe amona 'ta halako batin besua xintxilikan 'ta: "Oi! Besua xintxilik jarri du horrek oan 'ta!" Adios.

-Hara!
-Akabo hura. Biño goizin jaikita 'ta hoi bizitzia da e!
-Bai.

-Bai, bai. Gue amona bai.
-Hola erki e! Hola hil...
-Larogeita hamasei kumplittuta e! Hamazazpira zijuna e!

-Behiñ 'e oyin eon gabia!
-Behiñ ez! Eun batin hemen, ordun atian zeak eoten zin gaintikan hola erdiya irekitzen zena 'ta.

-Bai.
-Atia, atia zea hontaka 'ta geo bentanilla haundi batekin 'ta. Guria behintzat hala zen hor entradan.

'Ta eun batin haizia! 'Ta ze in du? Atia hura jo zun kopetian 'ta: "Oandikan ez dit holako kopetezurrekoik hartu!" Buillaka aitzen zen 'ta hurrengo euneko ya dena kantari.

-Gorra emakumia!
-Gorra? 'Ta bixkitakua gaiñea!
-Gaiñea?

-'Ta hoi oso exkaxa zela 'ta be anaiya biño lenoztik bataiyatzea eaman 'men zuten. Seittun bataiyatu in ber zela hua 'ta jaiyo orduko bataiyatzea eaman 'men zuten.

-Hara!
-Han 'e bazen despiste errakin.
-Joe! Ordun zin anaiya 'ta, anai-arrebak bixkiyak.
-Bai. Zazpi anai ...

- Illarra erki hartuko zen!
- Bai.
- Gozo-gozua.

- Haik pasa zin 'ta oain ondo bizi ga.
- Geo kallentura, Tifusa... Gerra ondoren zin haik 'e!
- Nik pasa nun, behintzat!

- (...) ez zela izaten 'ta...
- Tiok 'e bai, 'ta anaiyak eta attak 'e bai.
- Azkuria 'de bai.

- Izebak 'e bai.
- Azkudia 'de gorputz guziyan, azkudi izugarriya.
- Atta 'ta nik biyek batin pasa genun. Nik ariña 'ta harrek fuertia.

- Guk ez genun pasa.
- Geo uzten zun, ez? Tifusak geo uzten zun zerbatte...
- Bai, dembo askuan eoten zian bai. Illia jonta 'ta...

- Ez, nei ez zin jon. Hoi da, fuertia zunak 'o.
- Bai, illia jonta 'ta eoten zin.
- Bronkiyuk 'o zerbatte ez al zen...

- Igual. Kallentura haundiya izaten zen 'ta! Bai, hoi denak gerrak karri zitun, e! Asike...
- Karo, gosia 'ta gargitasuna 'ta...

- klaro! Gosia 'ta garbitasunako 're ze, jaboiyik eta ez zen 'ta! Oan bezela izan bazen dutxak eta zeak garbitasunak 'e difentzi haundiya du gaitzantzat e!
- Klaro 'ta hambeste jende elkarrekin bizitzen 'ta...

- Garbitasunikan gabe 'ta gosiak. Zorriya, kukusua...
- Arrontin desaparezittu zen arkakusua, e? Biño zorriya ez. Zorriya eondu zen, gorde zen.
- (...) Biño ordun ikaragarri ibilli zen, e!

- Zorriya gorde zen, arrontin. 'Ta geo nik ez dakit ze pasa zen hemen, geo berriz 'e umi denak zeakin,
- Oaiñ 'e, oaiñ 'e (...)

- 'O zean itten dia...
- Ez dakit.
- Playatan 'o

- Len saten zen garbitasuna faltaatik izandu zela, biño oaiñ ez dela horregatik izaten.
- Ni eunero dutxatu...
- Ez da horreatik izango. Keba.

- Bai, geo garbira jote omen dia, e?
- A, klaro.
- Zikiñetik ateko dia, biño buru garbira jote omen dia!
- Bai, hala sate 'ute.

-Zue amak ahizpakin mantendu al zun korrespondentziya?
-Ingo zuten! Bai, eskriittu uste 'ut. Bai, bai, haik erretratuk biali 're itten zuten. Komuniyokuk 'ta.

-Geo, beste aizpa bat ez al zenuten haikin jon 'ta torri izandua 'o?
-Bai, hemen torri zen bai.
-Bai, uste 'ut hora miñez torri zen.

Bi aizpa jon 'ta bat han ezkondu 'ta bestia honea torri zen.
-Bai.
-Jo! Garaiy hartan atrebittu 're in ber zen hara jotia e?

-Nik hoi saten dut!
-Bai, gizasemiak joten zien e!
-Uan joten dila, biño asko joten zin e! Gezurra dirui e! Miño...

-Bai, oango imigrantiak amurraziyua maten digute miño len 'e!
-Gizona zun naparra. Naparra zun gizona. Naparrokua, Tafallakua.

-Jo, karo, 'ta hemen lanik eta ez zuten izango 'ta.
-Jo!
-Ez? Berrangatik joten zin hara.
-Nik ez dait, ez dait.
-Lanangatik izango zen

-Nik ez dakit berrakin joten zin 'o hobekiyo. Nik ez dait. Kuestiyua da jon itten zila. 'Ta han 'e, han 'e, lana in berko. Hala saten zuten beintzat. Hoingatikan hoi ez dut aittu 'zandu nik.

Neskame eongo zin haik seuraski han. Pentsatu itten dut nik, ez dakit. Hala ingo zin.
-Honea tortzen dinak ze izaten dute? Zarrai kontzen 'ta adintsuai kontzen.

-Hoi ba, hoi ba!
-Bai, bestik in nahi ez ttugun lanak itten.
-Bai, bai.
-Haik 'e hala aiko zin han.

-'Ta hoik 'e neskame eongo zin. Gizonak geo, ez dakit zer zuten. Zerbaitt 'e egurran zea zuten. Ez dakit zer zen, zerbaitt 'e semik 'ta geo...
-Lana zerbait.
-Zerbait lana bazuten beintzat zea. Biñon.

-'Ta aixa jarri 'te zin hara 'o beti hemengo zean, hemengo pentsamentun eongo zin haik 'o?
-Ni ena akortzen, hemen eondu zin haik eun batzutan biño.

-Bai, hemengo griña bazuten 'ta oaiñ 'e gaztiak 'e agertu dute beimpin honeko.
-Bai, bai, akortzen dia hoik. Bai, be euskaldunakin 'ta.

-Ben martxak eta han dakazkite hartuak e. Biño.
-Karo.
-Karo.

-Bai ondorenguk ya bai. Biño hemendik joten denak, bueno nolakua den! Persona irikiya 'ta baldin bada!
-Bai!
-Biño, nik saten. Esate 'ute hemendikan jon 'ta.

Ardi kontuta jartzen zila, bakar-bakarrikan, ez dakit zembat ardikin. Eon in ber da, e! Paraje hoita jonta, bakar-bakarrik. Sikiera bi, bueno! Bi 're ez da asko biño bi gutxinez elkarrekin hitzein 'ta.

Lo itteko. Biño sango nazu nei haimbeste
-Biño izango zin, alkartuko zin noizpaitt 'e han 'e.
-Ba, biño!
-Biño dembuk itten 'men zittuzten e!

-E?
-Artzai 'ta aitzen zinak, dembuk bakarrik itten 'men zittuzten.
-Hoi saten baidut nik!

-Nik 'e aittu izandu dut.
-Nik 'e ez dakit egiya den hoi 're. Biño nola den saten dute 'ta.
-Batzui pasako ziyoten.

-Bai, jolin hoi 're tristia da ba!
-Denai iual ez.
-Orduko hemen humbeste jateko.

-Hala zaten 'te biño ez dakit. Oi, oaiñ 'e tortzen dia ba 'ta. Tortzen dienak 'e gaixuak, gui amorraziyua maten digute egiya esan.
-Bai, biño.

-Miño hoik 'e guk han beste deretxo dakate 'ta.
-Karo, 'ta han ongi baleozteke elike torko.
-Ez, nik uste bakotxak be herriyan nahiyo dugula.
-Hoixen, hoixen!

-Bai, izan leike be familiyan 'ta.
-Izautzen ez zun tokira 'ta familiya utzita 'ta.