Orokorra

-'Ta zu soldauxka saoldauxkatik libratzeko 'ro bueno, soldauxka jon berrin hasi, asko hasten ziñazten ez, hola ?

-Gu urtia artekuk hamalau bagiñan, 'ta ondoko urtekuk hemezortzi! bai.

Seisekuk bakarra, Moniko Inazio, gio handik aurrea hasi zen jendia akortzen.

- 'Ta zenbat in ber izaten zen? soldauska
-Soldauska 're bi urtetik goti zen ordun 'ta, gio in zuten sei hillabete luzatu hor ai zinai

Jesus! miña man zun harek! Gio berriz, gio sartuko etzin beldurrakin 'ta , pixkat lentzio sartuak 'ta, ni 're hala nintzan 'ta, nik lau urte pasa nittun denta.

Lau urte in zenittun soldauska denboan, lizentziatzea. Gio ate giñan, oso gutxi irazten zen ordun, hogeita hiru duro astia. 'Ta gio ne kontura 'ta komei pixkat billi nintzan

Gio jornalak pixkat muittu zila 'ta torri zin eun batin fakultatibo bat, jan billa haik honea, 'ta ez al yaz animatzen motel 'ta , pixkat jornalak e' muittu ttuk ba 'ta bat 'ta bestea 'ta engaintu niñun behintzat

Berriz jon nintzan 'ta hogeita sei urte, lenguk lau 'ta gio bi, hogeita bi, hogeita sei urte pasia naz ni hor.

- Eta geo itxi aurretik ate ziñan zu? O' ez? bai . Minak itxi aurretik ateko ziñan zu, o' ez?

- Bai, hogeita sei urte pasatzeko
-Bai ez?
- Bai itxi zenin atea e! itxi zenin atea
- 'Ta zer zunun orduko ya erretirua jartzekua o'

-Berroita hemezortzi kunplittu zai, sei hillate parun pasa nittun,
-A
-'Ta gio san tzin fakultatibuk hirurogeita bost ber tzin, miño berrogeita hemezoertzi bai nittun neonek

Guk bagenun beste toxikuna 'ro zea patzen genuna zea, patu ez deskontu itten ziguten, 'ta harek emanzkin zazpi urte.

San tzin zazpi urte 'ta hillate batzuk gañea, zazpi hillate sobra ttuk! Paltautenak asko ttuk 'ta manzkak haitako batei, san tzin (...) miño haingatik geldittu nintzan hirurogeita bost urtetan bezelako zeakin , erretiro berakin tokatzen zena, osua.

Gio beste batzuk berriz gaztik zin 'ta Torrelabega 'ta Legorreta 'ta hor jon tzin. Beste batzuk (...)
-Beste batzuk dirua 'ro zerbatte kobratu 'ta

-Salegiko Andrex 'ta hik etzin bate jon.'Men geldittu zin hoik, sos batzuk 'manzkaten 'ta, hola.
-Jon in ber zen hara e?

-Bai
-Ya famili iña 'ta baldin bazen, gazte gaztia zena bai igual bai miño...
-Sueltun zeuden hoik , Momotti 'ta hoik

- O'gio ya familiya itten zutenin 'ta ya..
-Ez batzuk familikuk bazin 'ta Altzibarren bizitzen hua 're 'ta, geyo 're bai.

Beste Bicente Morrella, beste bat e' bazen Altzibarren bizi zena familiyakin hua 're 'ta, ume bat o' bi 'ro bempin bazittuzten 'ta, hola.

- Ordun haiken ondorenak Oiartzunen bizi dia oañ?
-Bai izangoia
- Hemen geldittu zinak, ez?
-Bai, bai

Morrella jon zen e! Torrelabega jon zen. Haik, zeatu zenin, mina itxi zenin pranko jon zien.
-Haik erraxao jongo zin hemen bertakuk miño
-Bai
-Haik ya oittuk

-Haik nomatte hanguk zin 'ta paraje haitakuk eta, haik aixa jon tzin.
-Hemenguk o... muturrekua
-Ba eske bu

- Marai zea, Joakiñ e' Legorreta jon zen 'ta Beiñozkua , zea 're bai Penai 're bai, frantzesan semia 're bai, 'ta gio Legorreta itxi berriz, handik hiru lau urtea!

-Jo erra eh?
- Izorrai
- Hainbeste lan inta, gio hola zea in berra e'
-Bai
-'Ta hoi ze izan zen eun batetik bestea o' ya iertzen zeniyoten zuek o' ya ixtea zijula o'?

-Ez, ez urte pare bat aurretik o' ya abertentziyak hasi zin jartzen, etzula produzitzen, etzula hau etzula hua, minealak attu zila 'ta... minealak atttu Arditturrin? Urrutittu bai, bakizu gaur honeaño jaten dugu, bihar haraño jongo ga 'ta, hua gio urrutitzen diju beti, hoi bai,

miño attu? betti noaño den iñork eztaki oandik!
-'Ta zuek ze joten ziñazten zuzenka o' ?
- Zuzenin 'ta, astensorik badia, ta planuk e' bai, 'ta plomadan battu egunda hirurogehi metro 'ro! kanpotik betti.

- Plantak, plantak dia bos metro, 'bo hogeita bos metro 'ro hola batik bestea. Gio abantzi honekin bazuaz aurrea 'ta batik bestea tximiniya pasa ber zaten da, beruk ittotzen tortzen baita, ziñ ai dela

'ta bentiladoria jarri 'ta tximiniya jo goiko galeira 'ta hala joten da. Beiyin kalatzen dunin haiziak korri itten baitu goitti 'ta preskatzen da bia, bestela ittotzeño torko litzake

-'Ta zenbat denbo itten zen zoluian sartuta?

- Ui ni kompaziyo batea ze hoik... Leno san 'utena numerador, denominador, máximo como divisor... Hoi denak euskeraz yo ni idea! Nik erderaz hoi denak ikasiyak! Eta ordun hasten nitzan ba ni galdezka. Beno, denominador zein da? 'O ze 'ta...

"Zuk nola eakutsiko nazu nei, ez dakizu zeozerrek eta!"
- Ez kontutzen zertik...
- Karo, hizkuntza...

- Hizkuntza.
- Biño guk kalkuladorakin in ber izaten dugu 'ta zuek kalkuladora gabe itten 'ttuzute oaindik kontuk.

- Hombre, hoixen baietz.
- Nik oaiñ 'e nahiyo dut, prefiero. Prefiero.
- Honek mi diametrua 'ta dekametro 'ta gauza hoik hoi errabiya maten zin

- Akortzen naz Liherrei 'ta hoiri en un boleo les metí el sistema métrico yo... Gue zarrena 'ta hemen zea zutela 'ta nik "kusko 'zu hau nola zeatuko zattuten!" 'Ta jarri eskela 'ta en seguida se dieron cuenta. Hau... Antipatia 'yolako, e? Ez dakitt oaiñ 'e ingo littuken ongi.

- Ni matematikan (..)
- Gehiyena ze gustatzen zizun?
- Matemáticas!

- (...)
- Nei asko. 'Ta problema cuanto más difícil mejor! Nei hoi asko gustatzen zin. ¡Sin embargo física y química ni ver! Ni ver!

- Bakotxa be zea...
- Biño geometria 'ta aritmetika 'ta hoik asko gustatzen zizkin, zea hoik. Historia de España sin embargo... Erdiya gezurra (...) zertako!

- Ierri (...)
- Nei, berriz, historia izugarri gustatzen nau.
- Guk gaiña... Karo, guk gauz asko xinistu ingo genittun, biño zuek bazenekiten ez zila hola.

Gerra bizittu zenutenak, ez? Geo kontatzen zin gauzak.
- Biño gauza asko 're gui... Gui saten baziguten hau hola da, palabra de Dios.
- Karo.

- 'Ta geo hortik hasten baldin baziñan iruitzen bazizun hoi ez da hola... "Masailleko bat nahi al 'zu?" (...)
- Biño hoi gue garaiyan 'e bai. Ni akortzen naz, historia de España.

- Nola moldatzen ziñan lanin, 'ta bularra mateko 'ta nola itten zenun?
- Etortzen nitzanin maten niyon zeatzen nuna, gaiñekun nada! ¡El biberón!
- A...!

- El biberón.
- Biño biberoikua, ze itten zenun, atera?
- Ez, ez. Esnia, behi esnia!

- A...!
- Behi esnia.
- A 'ta horregatik rebajatu in ber, karo, bestela zea geyo...

- Bai, epoka zen. Holako garai harteiño 'ta holaiño 'ta istoi. Amon hoik zekitena! Nik ez nakin deus 'e 'ta haik itten zutena. Oi, zea bezela... Amonak, zarrena... Ez zun nahi... Oi, el predilekto, karo, bat besteik ez zuten 'ta! Mutikua,

ben hua mino tartin han ibiltzen zuten 'ta ez ziyoten arrastaka utzi nahi, beranduo joten 'men zen zutik eta! San niyon: "bueno bueno, hor kompon, zuek kontzen 'yozute 'ta... biño" 'Ta hala itxian tokatu 'ta Kastronekuak, betenaiyun hoik ordun taberna zuten,

eta hara tertulira sartua eta meikua torri 'ta galdetu aber katoka ibiltzen zen 'ta amonak ez zula nahi san niyon, beranduo joten zila 'ta zutik eta: "ez, ez, ez, ez. Haurrai utzi in ber zaio zean, zertik béa joten da indarra itten eta béa hasten da arrimotan zutik

jarri zen ne mutikua, iya jona zona, zutik jarri zen de imajinación 'ta amonai san niyonin: "amona, meikuk hala san du ba, 'ta utzi in berko 'yogu! " Ordun palabra de mediko... Oaiñ gehiyo dakiu geok gen ustez! Ordun, berriz, meikuk san ezkio, palabra de Diós!

Eta beno, utzi ziyon, katoka joten, bai erki ikasi bai katoka! Hamasei hillabetetan zutik!
- (...)

- Denak galdezka: "oaiñik ez al da zutik jon? Oaiñik ez al da zutik jon? Ez bau ikasten ez da sekula jongo! Ya me daba tanta...
- Jo!

- ¡Me daba ya rabia! Eta geo san zin behiñ. Ez dakizu baratza zun amonak, eta "baratzan ze ederki jon den zutik!" "Baratzen jon berko 'u, itxian ez da joten, behintzat! "'Ta ba, jon zen, biño como un hombre! (gerto) muy bien!

'Ta oaiñ, soy bisabuela, bi ttiki battut eta oaiñ ez naute nei kasoik ingo, biño saten 'yotet: "utzi lurrin, e! Peligroik gabe, biño utzi! Beák indarra itten dijuztela!" Eta batetik arrixku gutxiyo dute beák 'e lurrin utzita eta zean, biño o...!

- Eta oaiñ, zea... ikarriyan obsesiyua 'ro zea do, garbitasuna 'ta, haurrak zea keiñu iñ orduko pediatrana 'ta, len denak itxian izango zin!
- Ordun gaiñea, bularra! Eta nik ez dakit, ordun... Oaiñ kalustro ¿le llamais?...

- Kalostro
- Kalostro? Horitza esto... Ordun ez, ordun auzoko haurra, auzuan norbatt izaten zen jaiyua eta hogeita lau ordu pasa bitarteiño hara eamaten zen haurra, harrek emateko,

bularra ematen ai zen harrek hartzeko. Nombatte txarra iruitzen horitza matia haurrai 'o. Hoi geo zeatu zen, eta esniak beste erremeiyoik ez zon, ¡no había estos polvos que hay ahora y demás! Keba, nada! Eta nik zeakua nun, abendukua zarrena

'ta primeran asentatu ziyon esnia, 'ta mutill ederra hazi zen, kontratiempoik gabe. Biño esni hua in ber zen, a ojo, e! amonak botzen ziyon 'ta ¡yo que sé! Han erdiya 'ta gaiñeko... Be! ¡No había medidas tampoco! Graduatu, ikusiko bazenun, zembat zen hola,

san nahi zattut, biberoya zea batea, botilla! 'Ta botilla hartan bota 'ta ba, erdiya... Hombeste izango 'uk eta haimbeste eman 'ta kitto! Bigarrenai ez, bigarrenai esnia ez ziyon onik itten, 'ta oi! ¡Cada cólico me recibía aquél! Esto...

Harrek Ceregumilekin iukitzen zun Don Reginok eta geo hua eziñ zeatuik, ya sei urte zila hau, hau berriz, maiatzeko berriz 'e 'ta dije: "ai madre! Buena la tengo!" Bildurrak hartua saten zin: "neska nahiko 'zu!" Hazi-erraxa saten nun, ez nitzan akortzen neskaik ni.

Nik latik emango ez zina nahi nun. Eta orduko ya sortu zen Pelargon pero esta ha sido tan buena tan buena me dijo este... Rodriguez Pikabea: "no tengas ninguna... tendrás que gastar, pero la niña saldra muy bien. Pelargon poto politta naranja koloria,

le estoy viendo todavía, nik gaiñea poto polittak zin eozer gauza iukitzeko 'ta! Ordun ez baigenun fraskoik 'e! Ahal genun bezela gauzai kontu 'ta. 'Ta hua, berriz, aluminiyoko brillu zun zea hoitakua, oi, para harina y... Gauzak iukitzeko 'ta hola.

Eta lendaiziko gauza bestik bularra titzen ziten, itxian nitzan guziyan, zertik lanea joten nitzanin, ez, biño itxian... ¡Mutillak bai, hasta, hasta el pellejo! Honek bigarren hillaeteko...
- Gusto txarra izango zun 'o!

- ¡Se cerro! Nada! Ne Pelargon horrekin hasi, holako pixka bat 'ta geo la ruina de Pelargon izaki! "¡No me quiere tomar!" "¡tiene que tomar! Échale más azucar! con menos, com miel, haz todas la pruebas! Halaxe hazi zen hau, fuerte hazi zen, biño gastatu itten nun,

gastatu itten nun, biño bota in ber izaten nun, prepatu itten niyon, biño nola ez baizun hartzen! Goizeko bostetan honei matetik nik prepatu hua eta hua bakarra itteko!

U! Había a veces que tiraba a la pared el biberón y todo! Ze pozik lo ingo nukena, jaiki, prepatu 'ta...
- 'Ta nola moldatzen ziñan...

- 'Ta hara jostea tortzen zen ne ahizpa! Joste ikastea! Eta esan nun: "ni noa jongo naz, ba!" Zertikan Pamplona eaman nahi ziten haik jotikin batin, biño ez nun jon nahi nik Pamplona! San nun: "(...)Haina presentatuko naz!" 'Ta "bai, bai" san zin. "Bai, bai, guetzat baldin bada,

zuetzat 'e izango da" Eta nola baizen taberna eta hara surtitzen baizuten gerrako ber zen suministro guziya, oseake matantza zela 'ta, iñon izatezkeotan, han bazen. Eta han pasa nun. Tropak hemen eondu zin bitarteiño, bildur errakin bai.

Akortzen naz, bixika ate zin, ¡ai que horror! Hua miña! Biño hango amonak jartzen zin emplasto bat, 'ta aguanta metxa! Eta hango soldaduai, reketiai... Esto... Gu 're gaztiak eta loriak 'e botzen zizkiguten 'ta kontentu! Hala zeatu giñan! Felices. Eta geo handik bukatuta...

- Jueza honek esan duna, hua... Hua zen, ez dakit zerta jon nitzan ni juzgaura. 'Ta Beinzarreku hoi, emakume hoi han tokatu 'ta, paperak ittea torriya, gaiñea gizona hilta.
- Gizona hil zenin paperak ittea.

- Paperak ittea torri 'ia 'ta, hitzik 'e jakiñ ez kastillanoz Beinzarreku horrek 'ta ni han sartu 'ta san ziun gui: "esto y esto ha venido esta a hacer los papeles y aquí no está en el registro." Ni 're sekula jon gabia naz, e! Ze juezak eondu zin.

Apuntik ez juzgaun harren gizonanik. 'Ta, bikaiyun itxea jon 'ta atetzeko, zea harrei... Maitxo 'ro dula du izena Beinzarreko harrek?

-Bat bai, bat Maitxo zen 'ta bestia (...)
-Bai, eta esan 'ta enteintzen ez hitzik 'e. 'Ta nei san zian: "explícale esto y esto, que vayan del parroqui que se quede allá!" Esplikatu niyola nik 'ta han jon zela. Ez jakitti hoi 're...