Orokorra

- Haurrakin iñor gutxi jaitsi izango hunen... beti itxea meikua...
- Eta haurrakin 're bai miño, zea're, sendatu 're, sendabelarra 'ta etxian 'de erremeiyo geyo ez? Oaiñ ez dakigu ezer itten miño...

- Ez... Ez dakit ba! Ordun erremeiyua zen belarmiña; burukomiña zunin 'ta... tentsiyua... beno! tentsiyua ez zun iñork hartzen. No sabía que... baldin bazen 'de tesiyuik ordun. Nik hoi saten ñet: ez azukria... ordun ez zen deus itten 'ta ezekiyen.

Lo único pulmoniya zakiten zer, gaiñekun ez azukre, ez... iñork ez zekiyen deus'e. Iñork 'e.
- 'Ta zartzen zenin gaixotu 'ta...
- Gaixotu 'ta...

- Oiañ ahal baldin bada atezi...
- Horrengatik da oaiñ hoinbeste zar. Zar erruz gaude, erruz. Porke oaiñ kuidatzen da, e... medikamentuak jartzen ttuzte... 'ta oaiñ zartu itten da hola.

Miño leno ez zen medikamentuik deus 'e. Pulmoniya harrapatzen zen 'ta enplastu batzuk jartzen ttiztenen 'ta holako gauza batzuk. Oaiñ adelantu hortan... zar asko zartu da, erruz. Zarra erruz gaude, erruz! 'Ta lengun letzen nun periodikun, ez dakit... redondu hontan:

ehun urtekuk, ehun emakume eta betzi gizasme. Ehun emakumik eta betzi gizasmik doztela. Emakumik geyo. Bai. 'Ta parte zarrin bertan berrogeita hamar pertsona ba 'men dozte ehun da geyoko urtekuk.

- Donostiyan?
- Donostiyan.
- Jesus! Asko 'ia hoik e?

- Asko. Periodikuk zakarren: "Mismo Parte Vieja, más de cien centenarias", centenarios. Beno...
- 'Ta len san duguna: itxian jaio 'ta itxian hil 'ta, itxian gaixotu 'ta...

- Dena. Itxian kuidatu xarra. Oaiñ itxe... oaingo gaztiak ahal baa, ez da gaizki satetik, ez du nahi sakrifikatu 'ta nola baidozten ospitalak oaiñ nahiyago 'iten hara entreatu. 'Ta...

- Oain Pitusa don tokiyan itxe ttiki bat zen. Itxia, errota 'ta gu errotan bizitzen giñanak eta jornala man berrin gau 'ta eun lanin. Jelakin atetzen, ni muti kozkorra. Deposittuk hustu 'ta tak tak karri 'ta nik deposittuk bete urakin. Makillakin neurtu goitik zembat neurtzen zun 'ta.

Bi laun benga lanin, atta semik eta. Ordun guria in zen zeatik, petxotik jarri 'ta artatik izorratu zen. 'Ta geo zea "pulmoniyatik hil duk", pulmoniya bai erki!
- Bai pulmoniya 're bai, mantxa...

- Lanin izorratu! Gau 'ta eun lanin! Barkuk baizittuzten beák hoik. Errotaberrikuk eta Olaizola y Madrazo'ro zea, barko... Pareja zutena. 'Ta karo, pareja zeatzen zen demboan arrai benga arrai guziya honea kartzen zuten 'ta hemen beexita jarri. Honoko, Aingeruko ondoko

itxe beltz hoik eta guriak txatarreiya dakaten hoitan 'ta. Oain jendik aprobetxatzen 'ttu erki! (ze arrai usai...) saten ziyoten holako peskadillak tripa lertua baldin bazun, kajea 'ta lurrea dena, lurran azpira. Lurra, kriston indarra arraiyak, e! Arrai pilla erra bazin hoitan sartuak.

Zapo buruk bai, holakuk! Mekauen! 'Ta geo arto tartin igual zeak zakurrak jun 'ta. Biño pilla erra arraiya! Josus! Amakin bat kamioika arrai kartzen zuten horrea.

-Ez sekula holakoik ez da ibilli 'zandu personik. Kartzela ...
-Ez al zin izaten portuesak 'o?
-Bai.

-Bai 'ta portuesak ez zin ...
-Bai, portuesak ez diroik bai. 'Ta hoik san itten baite harrapatu ezko. 'Ta pakete bat botzen bazu harek ez du saten.

-Hua zortzi eunin han eongo da, iñor ez baa joten.
-Bai, bai. 'Ta jendik berriz esan itten, tokatu ezko bai prankotan.

Arratsin sotoko lanak itten neo hemen 'ta zea hor mintziyua 'ta zea. Hor bada norbaitte 'ta ate 'ta beldurka, beldurka, beldurka gizonak.

Zetik, seittun iertzen geniyon hok portugesak izango dia hoik. Bai hala izango dia. Eun batin hor saardiyan, saardiyan burua azaltzen zuten.

Paetan gaintikan, oan hau kambitu da pixkat. Biño hor burua azaltzen zuten 'ta hor dila 'ta. Hala, Iñaxio 'ta biyek jon giñan polliki-polliki hara.

'Ta hasi ziun ahal zutena saten. Bakizu portuesak zerratuk 'e zin 'ta. Hasi ziun 'ta. Zea san ziun, zea zila, Portualdik heldu zila 'ta, karri zittuztela hor bi horta.

'Ta hor utzi 'ta torko zila norbaitte 'ta ez ziyotela iñor 'e torri. Eun guziya bertan pasa, bukaroik jan gabe, bertan. 'Ta arratsin jan 'o jun 'o zerbaitte in ber.

'Ta honeaxe torri. 'Ta san geniyon guk. Zerbaitte, eoteko lasai. Zerbaitte emango geniyola jaten. Gizonak gosiak nola utziko zenittun?

Gazta, ordun gaztak etxian itten genittun. 'Ta gazta bat 'ta ogi bat 'ta beste litro 'at ardo eaman nizkan zelaiko ailleka. 'Ta jesus hain poza!

'Ta, biño, poza biño beti erne e! Beti erne! Bazuten beldurra beltz hoina. 'Ta hantxe 'ta zea san niyon nik gue Inaxioi:

"Hok apostua Añakitar hoinak dila! 'Ta seuraski hor utziko zittuzten beko txokuan 'ta haik torri ez billa, hartzea 'ro holakon bat pasia izango da"

'Ta "Bai, igual. Bai, han izango da Joxemanuel Portuberrin 'ta san ingo yogu jon 'ta momento batin".
'Ta: "Bai, zuaz sanki yozu!" 'Ta motukin jon nitzan 'ta Joxe Manuel han, Xixili horrekin ibiltzen zen 'ta.

San niyon zea hola 'ta hola ba al zenun zuk espero?
"Bai, gau guziyan hor eondu naz 'ta ez da iñor 'e torri".

'Ta: "Gau guziyan? Hor gau guziyan eondutako gizonak hor dia gue itxian"
"Bai 'te?"
'Ta "Bai".

Gau guziyan hor eondu, biño manta zar batin billu 'ta lo harrek.
-Bai, seuru.
-Lo, lo eondua hua.

Geo attortu zun: "Bai, lo hartuko nun, seuski".
Kotxia torri, deskargatu, bi pranko saten you txoku horrei, be xamarrin hor.

Deskargatu 'ta martxa! 'Ta, hoi akortu 're ez. 'Ta goizin martxa itxea 'ro numbaittea. 'Ta haik hortxe gizajuk. 'Ta geo goizin euna ... 'o illunabarrin 'o euna hasi 'o illuntzen hasi zunin honeaxe torri.

Itxia hemen kusi 'ta honeaxe. Geo pentsazu ze, ze, beldurra 'ro premiya 'ro ze itten dun. Haik, gu han, hizketan 'e pixka 't nolapaitte erdaaz 'ta zeatzen zuten, itten zuten.

'Ta pixka 't arrotzak bazila arrotzak eta nombaitte lana harrapatzetik zijuztela 'ta hala 'ta ben zeak saten 'ta. Ogiya ebaki zerran 'ta gaztai beste zerra bat.

'Ta han, 'ta haik billu 'ta altxatu 'ta geoko haik ber zuten prebentziyua. Geoko, geoko akortzen zittuztela haik. Akortzen zittuztela haik geokuk.

-Eskolan zen eskolan kastillanoz ai ber. 'Ta tutik jakiñ ez! 'Ta zartako errak bai man.
-'Ta zein zenuten maisua 'o maistra 'o?
-Maistra!

-Maistra?
-Hola hau denak falta zittuna, ez dait hemen zittun 'o hemen. Biño bai zartako errak man harekin.
-'Ta nongua 'te zen hua?

-Kastillanua zen, ez dakit nungua zen.
-Izena 'ro?
-Ez dait nik izena... Geo hua jon 'ta torri zen beste bat Mari Pilar. Hua hobia zen.

-'Ta hua 're erdalduna, berez zer zin euskaldunak biño eskolan erdaraz itten, 'o beak erdaldunak zin?
-Ez, ez izatez kastillanuk zin.
-Al zin?
-Bai. Ordun dena kastillanua izaten zen.

Ayuntamientun, 'zango zen ayuntamientun 'e , alemat o. Jakiña ordun sekretayua 'ta fidela ta hoik zin 'ta. Biño... ya haik 'e, san nahi nuke in ber zuten lana kastillanoz. Dena dena kastillanoz.

-Zuekin 're kastillanoz aitze al zin 'o paperak 'ta itten zittuzten?
-Paperak eta dena kastillanoz 'ta guekin dena euskaaz galdetu gui. Biño gaiñekun dena beán artin uste'ut kastillanoz aitzen zila.

-Biño ordun ayuntamientun 'e zer? Hiru laun 'o lau, besteik ez! Hara jon ziz!
-A bueno... 'Ta eskolan ordun zortzi urtekin 'o hasi?
-Bai zerbatte hola 'zaten zen.
-Eta noiz arte? Beno ahal zunak, ahal zun arte...

-Ahal zun arte! Kumuniyo haundiya iñ ezkio, bale.
-Hua zen zea?
-Hua zen kortia. Komuniyo haundiya iñ ezkeo 'o morroi, 'o neskame..! Fuera fuera... iaztea, dirua iaztea numattea!

-Hamalau urtekin ordun? Ez gutxiyo san zu...
-Nola ba, nola ba... hamakaikakin!
-Hamaikakin? Kumuniyo haundiya hamaikakin zen?
-Bai... Hamaikatik hamabi artekuk.
-A...