Gerra ondoren

- Gurutzen errotak ez dia izango?
- Errotik ez.
- Eta nola itten zenuten?

- Guk... E... Artua eamaten genun, nik e... Zeara, e... Uarteko errotara. Biñon... Gerra garaiyin, hemengo errotak itxi zittutenin, San Antona 'ta Lesakara joten 'men zin. Ordun Sastiarrenin bihorra zen eta bihorra zunak itten 'men zittun, itxekua 'ta ahal zittunak eaman.

Geo astuak zittunak, pos... Gutxiyo, klaro! Beti. Eta hara joten 'men zin,biñon hara 're askotan joten 'men zin, biñon alperrikan. 'O batzutan izin zutelako eman iriña, bertan igual geldittu ber izaten 'men zuten euna 'ta gaba,

beste batzutan berriz, iziñezkua izaten 'men zen, gaba igual bueltatzen 'men zuten... Ber izaten 'men zuten eta geo baita 're beste arriskua korritzen 'men zuten, birian billatu 'ta dena kentzia. Bai. Eta ni ez, ni joten nitzan Uartea. Eta eamaten nun, zea, este...

Artua eta bueltan iriña. Eta birian banittun pareta kroxkak eta atxi itteko, eta utzitzenun han zea, telazko zaku txuri tupittu batzuk izaten genittun, eta utzitzen nun hura, atxiya itten nun eta berriz bueltan berdiñ. Bai.

Berrize jon da ba, berrize ber ba 'ta berrize jon da 'ta. Handik barrena joten zen hua. 'Ta heldu da 'ta Zaldingo pagutan, Zaldingo lepotik goixio pau luze batzuk izaten zin.

-Ez erki kambitu dia kontuk hemen, jesus! Bueno, hola 'ta Inozentzioi 're pastu ziyon. Hua 're bihorrakin jon da Arantza 'ta han ingo ze ingo.

'Ta harrek 'e itxian artoik ez, zentralin lanin 'ta artoik ez, baserriyan ez. 'Ta han eosi, zakua artua, iriña. 'Ta beste zako bat gaztaiña.

Gaztaiña 're saltzeko eoki han, gaztaiña asko izaten baita han. 'Ta eosi 'ta ja 'ta hua karri ber zula. 'Ta heldu da 'ta

Burnaitzeiño torri, pentsazu! 'Ta pasa 'ta Burnaitzeiño. Guardizilak hor. Alto 'ta zer zekarren 'ta iriña 'ta gaztain pixkat hola jateko ta.

Bueno haikin jon ber zula ba 'ta. Biño erdaaz 'e ongi zekin harrek 'ta. Biño ezetz! Harrek familiya itxian zekala! 'Ta gosiak eta...

Ezetz, ezetz, ezetz, geo torko zela, haikin jon ber zula. Haikin jon ber zula 'ta jira 'ta be biorrakin goitik beitti nearrez, Lesaka.

Lesakakuk izaki guardizilak 'ta hara eaman 'ta haik koartelan sartu 'men zuten aberia. Numbaitte kuadran 'o, desaertu 'men zuten 'ta.

Jon goitti 'ta sartu 'men zuten. Hotako kartzela txarren bat 'zango zen 'ta sartu 'men zuten. Han 'men zon 'ta han espetzeko zea sarjentua 'ro torri arte.

'Ta bueno han 'men zon 'ta near arront aixa itte zun 'ta nearrez han 'men zon 'ta. Han emakumia ttaka-ttaka-ttaka pasa 'men zen 'ta beitu 'men ziyon 'ta pasa 'ta aurrea.

Biño beitu 'ta berriz bueltan torri 'men zen 'ta berriz beitu 'men ziyon 'ta ezautu. Hoi herrikua, ittuindarra neskame han zona. Ittuinguk baitia hoik .

'Ta san 'men ziyon. Pololo saten ziyoten harrei, Inozentzioi. 'Ta sartu 'men zen koartoa, 'o zeara 'ta:
"Pololo ze itten zu hemen 'ta?"

Rra altxa 'ta hartu 'men zun zerun sartu 'ta aiñeko poza hua kus, zautu zunin. 'Ta in 'men ziyon neska zea hola 'ta hola jon nan 'ta karo hona karri nioten oan 'ta

itxian (?) 'zateko 'ta torri nan 'ta.
"Eon, eon, eon 'ta zea ni hemen neok neskame sarjentukin 'ta nik esplikatuko ziot"

"'Ta bai esplikakiyon gaixu horrek, esplikakiyon"
'Ta sarjentua torri 'men zen be garai zea batin, be ordun.

Espliktu harrek 'ta torri 'men zen 'ta kusi 'men zun 'ta aer ze pasa ziyon ba. 'Ta gaiñea nola in zun 'ta gosia zakatela itxian 'ta.

Hala torri zela 'ta oañ kenduak 'ta hara karri ziyotela 'ta kendu in zizkatela han zila nombaitte 'ta. A bueno, bueno deittu 'men ziyon beste guardizilai 'ta.

Aer gaztaiña 'ta iriña 'ta non zin 'ta han zila bian. Kargatzeko aberia, launtzeko kargatzen. Kargatu 'ta bueno seitzeko itxea.

Berriz pozik biaje hura in 'men zun, biño pozik Lesakatikan Sanantonen barrena itxea beri haikin! Biajia erra! 'Ta geo susto erra eaman 'ta halaxe.

-Errotaiya zea liniko guarda 'ro hola zen 'ta geo gue Inaxio 're hala zen ba 'ta 'zautzen elkar 'ta hara, harei esplikatu hola 'ta hola "Bai tor zaittia!"

-Exkerran(?) borda 'o hola?
-E?
-Exkerran(?) borda?
-Ez

-Bekua? San Antongua, osa, Sailpuruitturriko pixtaku hortan?
-Ez. Goittixio izango zen, goro, goro.
-Goro al zen?

-Bai han zen, goro. Zean, ddio! Ixidro! Zea errotako Ixidro. Ixidro zen, errotaiya. 'Ta gizon haundi bat.

'Ta harei esplikatu 'ta: "Bai tor zaitti bihar 'o hola tor zaitti, lan asko dakat biño zui ingoizut"
'Ta hala Xulua hemen aitzen zen eurra atetzen.

'Ta harrek mandua utzitzen zun, hemen alojitzen baizen, gue itxian lo 'ta jan 'ta itten baizun. Zea Joxe, Xuluko Joxe. 'Ta harrek 'ta hala harek mandua uzten zun 'ta mandua hartu.

'Ta martxa manduakin hara. Manduan gaiñin jarri leku onin 'ta gaiñekun eskutik 'ta Arantza. 'Ta Arantza jon 'men zen 'ta han artua 'ro eaman zuna seittun iyo 'men ziyon

'Ta geo pentsatu 'men zun, pentsatu 'men zun, pentsatu 'men zun zea: "Gehixio 're eamango nikek nik hemen salduko al da, saltzen al zu iriña Ixidro?"

"Bai, bai, bai, salduko 'izut, salduko 'izut!"
Dirua 're justo xamarra eamana, biño zun arte patu ber zun, patuko zun hua 'ta

Be burua ez azaldu nahi ba han ez zula. "'Ta bueno honembeste kilo zembatin zu?" Ta: "honembeste, kilua honembestin". 'Ta bueno kontua ate 'men zun, noski, buruz

honembeste kilontzat dirua dit nik. "Honembeste kilo jarko al zenittuke?"
'Ta "Bai, bai, bai". 'Ta jarri 'ta aiba Inaxio 'ta, jarri, mandua kargatu.

'Ta zerbaitte ez dait nik, saten zun zer, zembat sobratu ziyon, zerbaitte peztak, gutxi. Durua biño gutxiyo izango zen. Han mutikoxkor bat 'men zebillen han

Harren semen bat 'o 'ta. Gabiyan, bertan lo in 'men zun han, ondoko eunin torri zen, jonta. Biajia 're ikarriya 'ta!

'Ta geo harrei man 'men ziyon 'ta bueno lapur beldurrik gabe! Ate 'ta, ate 'ta martxa itxea. Torri 'ta puxka 'ateko, biño beldurka jaten! Beldurka jaten!

'Ta aittu itten auro! Aittu itten auro!
-Aittu itten, hoi da. 'Ta ordun lau talo jango 'ta bat janta pasa ber!
-Bat janta pasa ber.

-Azkenin gaiñea betetzen zuna zen talo bat esniakin, haretxek pixkat berdintzen zun!
-Haretxek, haretxek bai! Haretxek bai. Bai erki kambitu dia kontuk!

-'Ta ogiyik ez al zen hemen, iñorrek ez al zun ogiyik itten, itxian ez al zen labeik 'ta izaten?
-Bai, lenotik bai. Gue dembun labia izautu nun gue itxian. Labia, hementxe azpikaldi hontan labia aparte iña.

Zea txaol bat. Geo hola arkun iña, zea ez dait nik buztiñakin 'o zekin iña izaten zen. Bai, hola iña. Geo xolua 'ta azpiyan sua itteko lekua, han sua in 'ta ogiya han goiyan sartu 'ta han erretzen 'men zuten.

'Ta ogiya, ogiya itten zen ogi alia 're akortzen naz gue zelaiyin.
-Ogi alia, ogi alia asko itten zen!

-Bai. 'Ta
-Geo zandu bai zen beste aluki bat. Itten zenun dena 'ta entretu in ber.
-Bai.
-Hoa zen beltza!

-Jesus! Guk urtia torri 'ta, bueno urtia jonta akortzen naz urte batin illarra entreatu in ber, artua entreatu in ber 'ta familiya 're ordun juntatzen zin itea jende guziya jatea, ez baizen kampun jatekoik.

Taberna jon 'ta ogiyik ez zen 'ta patata eosiyakin estankun 'ta hoitan maten zuten patata eosiyakin 'o patata erriakin 'o... zerbaitte hola 'ta. Pixka 't 'ta pozik jan jartzen zena biño hurrengun zea bat 'ta

Itxian ahal zena 'ta itxian. 'Ta geo gue anai difuntuk saten zun, zean, kalea jon 'ta nombaitte bukaro bat jan nahi 'ta jon taberna batea 'ta: "Afai bukaro bat itteko ba al zute?"
'Ta "Ez, jatekua bado biño ogiyik ez do, ogiyik ez do".

-Ogiyik ez. 'Ta ogiyik gabe janik ez.
-Jon beste tabernea 'ta han 'e iual berin. 'Ta halaxe bueltaka 'ta azkeneko berriz etxea torri 'ro beste gehiyo hara jon ez 'o holaxen, zean, desengaiñuan 'ta gosia!

-Hua trixtia zen.
-Trixtia zen hua, gue bizimodua

-'Ta gerra 'ta geo gosia.
-Baita 're!
-Jana ateko zen zea, baita harri azpitik 'e ateko zenuten zuek!

-Goizuta ogi billa jon 'zandu naz.
-Goizuta?
-Bai. Nekin zen launa hil zen aspaldi. Zaira jon giñan.

Eta uste 'ut (...) ogi billa Goizuta! 'Ta Arano kusten genun, kusten genun 'ta "Zer dun hura?" 'Ta han herri ttiki-ttiki bat ikusten da 'ta...

Arano 'ta... "A! Jesukristok hoi san 'men zun, mundun ibilli zen dembuan. " Han pasaeran "(H)Ara... No...!"
- Pentsa ze urruti don!

- Istoriyak! Len izaten zin, bai! Uo...!
- Ailletu ziñazten Goizuta?
- E? Goixuta, bai...! Goixuta...

- Birez bire?
- Bai. Ogiya 'ta asko. Bai. Aberikin jon giñan 'ta abeiya kargatu 'ta. Behiñ, uste 'ut ailletu giñala.
- In berko zenuten, Okillira, 'ro Berdabiyo 'ro jetxi in berko zenuten

'ta geo berriz handik Goizuta, ez? 'O...
- Ez, ez. Bada bestela biria. Hilla da nekin jon zena, Austiña, Zaikua zen. Haik genittun parientik 'ta gu hara jon giñan gerra eskapo.

- 'Ta ordun zuk zanazkan hogei urte 'ro hola?
- E?
- Zembat urte zenittun ordun?

- Nik ordun hogei urte. Politten polittenin. "¡Guapa!" eju errak itten ta"" Hala!" Nik. "¡Vete por ahí!"
- Denai purrusta itten al zeniyon?
- Nik ba al dakizu ze ...

- Haik iña dena ongi iña zon 'ta!
- Bai, biño, jo...! Errak iñ zittuzten, e!
- Errak, bai!

- 'Ta geo, gerra bukatu 'ta geo 're, jendia detenittu 'ta itten zuten, kartzela eaman 'ta... Ez?
- E?
- Gerra bukatu 'ta geo 're kartzelara 'ta eamate zuten jendia!

- Bai, eaman zittuzten! Bate mantxa zuna iruitzen zitzaiyotena hartu 'ta eman kartzela 'ta, kartzelan hantxe iuki. Ahalik eta jendia muittu 'ro, jendia zeatu zen arte, aleiya, haik ez zutela ezene kulpik. Kampotik etorritako jendia zela dena, gu bertakuk ez genula ezere kulpik!

'Ta... Orduntxe hasi zen pixkat libratzen, bat 'o beste 'ta... . Geo behintzat, nozpatte libratu zittuzten, biño denak ez. Hill iñ zittuzten batzuk 'ta... Uan, nik ez dakit zeiñ zin hillak eta zeiñ zin zeak. Nik dembo... Urte asko da 'ta...

- Urte asko da bai!
- Biño, gauz onik ez! Ez zala behintzat... Hemen gerraik ez dugu behintzat, desitu berrik gehiyo!

- Hoi ahal bada ez, e! Hoi azkenekua, gerra! E?
- Uf! Haik 'e ez ziyoten beitzen ezta ezta ezeei 're!
- Bai, 'ta geo... Gorrotua ikaragarriya! Bata bestei eziñ ikusiyik!

- Eziñ ikusiya bata bestia!

-'Ta indarra zertako?
-'Ta bitxua galtzeko.
-'Ta Ergoinen base... itxiak eroiyak? Izautu ez ttugunak, izautuko zenittun zuk...

-Itxiak eroiyak, oan don hoi bat. 'Ta oan geoztik eroiyak... Beiñotze 'ro in zen 'ta, Momoti 're bai 'ta, hua 're zuzendu zuten 'ta, hola besteik... Ez naz akortzen besteik.

-Tolaren ondokua, Etxe... nola zen?
-Etxenausi oan beak bota zuten.
-'Ta gaiñekun hemen ez da ze askoik kambitua izango?

-Bai... Oi! Eskola, soziedadia, Tolako itxe berriya, Irripako goiy hoi.
-Hor zer zen len? Eskolako 'ta zea hortan?

-Belasua. Geo zean... bai... Kapeoko hortan 'e berriya iña da 'ta. Zean 'e Seundo fabrikakua bizi zena 're ni akortzen nazela iña da, Pauko errotaku hura 'ta. Etxe asko berriyak iñak!

-'Ta Urtxale ze, oan plaza den hortan zer zen?
-Plaza den hortan? Plaza hortan zen garai batin soldauk hor zila kamposantua, manduna. Hor hiltzen zin astin hiru lau mando.

-Gosiak?
-Bai to! Holako bizkarrakin. Zerbaitte enfermedade. Kamiyua itten ai zila. 'Ta naiyo izaten zuten zeak, militarrak nausiyak hamar soldao hiltzia mandua hiltzia biño!

Mandua eosi in ber baizuten! 'Ta soldauak libre.
-Sobra...
-Bai sobra...

-'Ta (...)?
-Jesus! Gu mutikozkorrak beti beira hantxen, benga beti parea zolua in 'ta zolua in.
-Geldittu gabe!

-Bai, bai... Garai batin mando pillerra hil zen!
-Oan zolua itten hasi ezkio hezurra izango da!
-Hoixen!! Hoi zabaltzen aittu zinin, ateko zin bai hor seuski!

-Man berko mando zar haik, bakizu ze zola ber zuten?
-Bai 'ta gaiñea enfermedadikin hiltzen bazin, bazpare...
-Bai...

-Matxiñen zuten gaiñea, han eukitzen zittuzten, bertan 'o...?
-Bai. Matxinen, arrastaka karri beste manduakin 'ta hantxe sartu.

-'Hoi da, artuan zea harrekin, kribatik 'o pasataku harrekin ze itten zen, aziendantzako 'o?
-Aziendantzat 'ta zaiya guk 'e jaten genun iriñik ez 'ta zaiya.

-Bai e? 'Ta nola jaten zenuten ba hua?
-Hoi... Urin eosita.
-Latza, latza 'zango zen.
-Latza zen, biño gosia latzuo oandik.

-'Ta izango zin ba, errota batzuk izango zuten fama iriña fama, fiñagua itten zutela?
-O, bai, batek biño bestik hobio. Pauko errotakua ona zen. Honek iriña ona itten zun. 'Ta Iurrittak 'e bai.

-'Ta hoi ze izaten zen zu artuan zakukin jon...
-Bai.
-'Ta ya man itten zizun 'o espetu in ber zunun zue artua... txikittu arte
-Bai... Baldin bazakaten iña pues, man ingo zizuten. 'Ta ez baldin bazuten holako eunetan torri.

-'Ta ze itten zen dirua man trukin 'o haik gelditzen zin parte batekin?
-Ez, haik, haik itten ziyoten laka kendu. Kompaziyo batea zuk hogei kilo eamaten bazenittun haik kenduko zizuten hiru 'ro... Harren truke.

-Nola deitzen zen neurriy horrei? Laka?
-Laka kandu. 'Ta...
-Karo haik harrekin ingo zuten saldu 'ro...
-Saldu 'ro haik negoziatu...

-'Ta azken azkena errota zein geldittua 'te da? Oan ya Iurritta...
-Iurritta azkena.
-Azkena...