1. Hasiera
  2. Baserria
  3. Ekonomia eta Politika

Gerra ondoren

Garia entregatu beharra; estraperloa; errotak itxita

'Trabajadoreak'

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:34-n

Transkribapena

- Gerra, 'ta gerra ondorena, ez? Gosia geo erra, ez?
- Bai. Gosia! (...) bai. Ez oliyoik, ez ogiyik...
- Jango baldin bazen iriña billa, zeaiño jon ber, Lesakaiño jen ber.
- Bai.
- Bai, errotak eta itxi iñ zittuzten hemen eta... Haik Lesaka 'ta horrea jon 'ta kontrabandun.
- San Antona. Gabez beti, San Antona jon 'ta handikan hartu 'ta geo
San Antonen ez bazen harrapatzen, Lesaka!
- Erra martxa!
- Bai, bai.
- Naparrun ez baizittuzten zeatu... itxi.
- Ez. Hanguk ez. Hemenguk bai.
- Hemen bai. Gipuzkoan 'ta bai.
- 'Ta gaiñekun ze baserritan iondu zin? 'O zuk san 'zu len, ez? E... Soldauk baserritan sartzen zin, 'ta han eoten zin. Hemen Pelun 'ta eondu zin, ez? 'O...
- Bueno, hemen barrakoiyak iñ zittuzten.
- Bai, Arkale aldin 'ta. Babilonian 'ta
- Lenoztikan gue itxian 'e bai. Zea hortan Borrokazelaitan, hemen goiyan do. Antsiles 'o, Borrokazelaitan hor goiyan.
- Baita 're.
- Borroka zelaitan hor goiyan. Eta bizitza batin eoten zian Trabajadorik eta gue itxian berriz, eskoltak, 'o kintuak eoten zian. 'Ta Antsileskunen Trabajadorik. Hiru itxetan.
Zortzi hillaetin eondu zin, e! Zortzi hillaete!
- Biño gerra 'ta geo?
- Gambaran lo itten zuten eta gue itxian eondu zin lau sargento,
bian salan ohiyak jarri denak 'ta han itten zuten lau sargentok lo. 'Ta beste itxian Trabajadorikin alferezak itten zun lo. 'Ta Antsileskun berriz, zea, han Trabajadorik, han ez zen zeik, ofizialik ez zen eoten han. Trabajadorik bakarrak.
'Ta batek alde in zun Fraintzira, eskapo in zun Trabajadore batek.
- Soldado batek ihesi.
- Soldao batek eskapo in zun 'ta geo nombatte pasoik ez 'o, ikaatu 'ro komei,
berriz 'e honea torri.
- Korrika torri zen barkaziyua eskatuz 'ta hola 'ta.
- Hola, hurrungo urtian, 'o, hurrungo egunian Billarreko horta man,
hor Aldakoko bazter hortan 'ta hor afusilatu in zuten. Tapa, hill in zuten!
- Hiltzen baizuten ordun! Zakurra biño aixuo!
- Gau batin hara jon eta geo goizeko berriz etorri zeneko enteatu 'ta hill in zuten hua zean.
- Iñorrek ez ziyoten ezer saten 'ta!
- E?
- Haik jaun 'ta jabe, iñorrek ez ziyoten ezer saten 'ta!
- Esan?! 'Ta zeiñek san ber zion hairi?
Nor Galdos Arbide, Faustino; Galdos Arbide, Juanito; Aranburu Lekuona, Tiburtzio; Mitxelena Aranguren, Santos
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-060
Pasartea 0:18:10 - 0:20:40 (2' 30'')
Laburpena

Gerraren ondoren, irin bila joan ziren Nafarroara. Antsillesen 'trabajadoreak' eta Borrokazelaietan eskoltak, edo kintoak. 'Trabajadore' batek ihes egin zuen eta garesti ordaindu zuen.

Euskara galarazia

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

-Gue arreba difunta Flaxida, Lezon zena. 'Ta gue beste arreba Doloex, Errentiyan dena. Biyek zerbaitte kompra ittea Donostira. Donostiyan ben zerbaitte izango zuten.
Arropa 'ro ez dait zer. Ittea 'ta, trolebusin sartu 'men zin Errentiyan. Biño gerra ondorian 'o hola. Gerra ondoria, ez dait cuarentayuno 'o ze izango zen.
'Ta hala, biyek arguyu arguyun [arguyun ari:15789]'men zijuzten 'ta sartu 'men zin hor birian numbaitte Herrera aldea 'o Pasaiy aldea hor bi gizasme.
'Ta bat aurrin muturrin geldittu 'men zen, 'ta bestia atzea jon 'men zen 'ta. Haik ez 'men zin bat 'e konturatu 're 'ta. Haik biyek euskaaz taka, taka, taka 'ta segi ben zea arguyun!
'Ta gue Flaxida hau 're hizketa zea xamarra zun, klaro xamar hitzeitten zuna. Biño ben kontuk, itxeko kontuk, 'ta hau 'ta bestia 'ta.
Taka, taka, taka torri 'ta bizkarrin jo 'ta faborez españolez hitzeiteko e! San 'men ziyon, beira beira, muturra beltz-beltzakin. 'Ta españolez hitzeitteko faborez.
Biyek kortatuta utzi 'men zittun, bi ahizpak. Xil, xil, xilik jon 'men zin Donostiño.
-Ordun izan 'e...
-Polizikuk 'men zin, polizikuk. Paisano.
-Sekretak.
-Bai, sekretak. Bai, bai.
-'Ta ez zuten iñon 'e uzten euskeraz hitzeitten?
-Ez, hor bi hoitan 'ta ez. Gaiñekun bai. Biño geo jarri zen Pranko 'ro. Biño ordun gerra ondori hartan ez zen bromik e!
Ez zen bromikan ordun, ño! Jendia...
-Eskolan euskeraz eakutsiko zizuten ba? Len attatu ttuzun hoik eta.
-Ez kastillanoz.
-Kastillanoz?
-Hemen bai dotriña 'ta zea biño. Beitti Aierdi 'ta hoitan dena kastillanoz.
-Bai.
-Bai, biño zuek hemen?
-Hemen euskaaz.
-Euskaaz.
-Euskaaz, hemen kastillanoz hitzik ez genekiun guk.
-Hoi ba.
-Hitzik 'e. Ez genekiun. Guk ikasi genun zea pixarra, erdaaz pixarra. Ez dakit deus 'e ikasi genun biño, pixarra hemen soldauk honea torri zinin. Trabajadorik 'ta torri zinin, orduntxe.
-Berrak, berrak.
-Berrak, bai. Pixka 't. Bai, gue amak 'e bat 'e ez zekin. Bai, hua 're Leitzan jaiyo 'ta haziya 'ta han 'e nola ikasiko zun erdaaz. Bueno han Naparru aldea gehixio hitzeitten da bai erdaaz.
Biño, han ez, Leitzan 'ta ez. Hor euskara gehiyo itten da. 'Ta geo harrek 'e soldauk honea torri zinin haikin aitzen zen pixka 't 'ta ikasi zun pixka 't gue amak 'e. Bai, ikasi zun 'ta.
Hantxe, mixeiya.
-Denin, denin.
-Denin zerbaitt 'e, bai 'ta. Holaxen!
Nor Irazu Apezetxea, Erramun
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-023
Pasartea 0:58:30 - 1:01:10 (2' 40'')
Laburpena Gerra ondorenean ez zuten uzten euskaraz hitz egiten. Bere bi arrebei pasatutakoa kontatu du: euskaraz hitz egiten zihoazela gizonezko batek erdaraz egiteko esan zien. Gero konturatu ziren polizia paisanoa zela. Tornolan, eskolan ere, euskaraz aritzen ziren. Gerra bukatu eta gero ikasi zuten zer edo zer gaztelaniaz, errepidea egiten ari ziren soldaduekin.

Goizuetara ogi bila

Aintzane Toledo...-k bidalia Og, 02/01/2018 - 09:00-n

Transkribapena

-Zu ordun mutikozkorra 'ta kalian 'ta asko ibiltzen al ziñan?
-Mekauen! Ez nitzan, kalian beti! Erritaka ama "Eskola jon!", biño ni kalian jostatzen 'ta beti.
Geo abenturak 'e, el año kuarentaitresian, gerra ondorian, bakizu! Gerrak ze utzi zun, mixeiya! Gosia 'ta... Joten zian Errentitik, Irundik, Lezotik, Oiyartzundik... Aranatza, Lesaka, Goizuta. Artoiriña kartzea.
'Ta Les... Ni attakin Goizuta, hamaika urtekin ogiyan billa! Guk ogiya kartzen genun. Bi kiloko ogiya earrak. Saltzeko, karri 'ta itxeako ogiya 'ta saltzeko. Zaldiyakin joten giñan.
'Ta orariyua, bakizu ze orariyua genun, guardizillai eskapo ittetik. Goizeko ordubitan itxetik atea, hara alleatu seitan 'ta han gosai ttikiya in, kargatu bi zaku haundikin zaldiya.
'Ta bireako hartu bokallua 'ta zato ardua 'ta itxea hamaiketako 'o hola. Orariyo hoi genun. De dos a onze, orariyua.
-Karo, iriña, ordun artu in 'ta iriña...
-Bai, iriña kartzen zun, guk ez, guk beti ogiya.
-A bai e?
-Iriña asko kartzen, iriñan billa jote zianak, asto pillak, leno san dizutena: Aranatza, Lesaka ...
Gu 're, jon zandu naz Lesaka 'ta Arantzea 're buelta bat 'o beste in genittun. Biño guk Le, Goizuta ogi billa. Lana hoi zen, Goizuta ogi billa bai.
Nor Landabea Lasa , Pakito
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-093
Pasartea 0:12:37 - 0:14:29 (1' 52'')
Laburpena Gerra ondorenean Goizuetara joaten ziren aita-semeak ogi bila. Etxerako eta saltzeko ere ekartzen zuten. Goizeko 2:00etan ateratzen ziren etxetik guardia zibilak ez harrapatzeko. Goizeko 11:00etarako bueltatzen ziren.

Guardiek harrapatu zutenekoa

alertxundi-k bidalia Az, 12/20/2017 - 09:32-n

Transkribapena

-Nola, nola akordatzen zea egun hortaz?
-Kargatu, e hoi.
-Harrapatu zinttuzten eunataz?
-Harrapatu ziuten eunin kendu 'ta holaxe.
Berriz bakizu ze in genun? Bea, panad... Enrike panaderua zuk ez zenun izautuko?
-Bai, aitzia.
-Aitzia?
-Bai.
-Enrike panaderua. Berriz 'e astuak han, atzi hartan errota 'ro zea bat bazen. Astuak han utzi, lotuta utzi. 'Ta berriz zeara, Enrikena! Berriz han lo in gabian, lo 'ro oyian eon 'o 'ta berriz kargatu hurrengo goizin 'ta berriz martxa kargatuak.
Hik kendu duk, biño berriz 'e martxa. Geo munta patu ber milla pezta.
-'Ta han ordun lo itteko tokiya jartzen zizuen?
-Bai, bai, portatzen zien. Portatzen zien.
Andria bazun. 'Ta gaba hartan jana, goatzen naiz ze in zun, batxui zopa in zun. Eta batxui zopa jan. Geo ondotik ez dakit ze 'man ziun. 'Ta portatzen zien.
-Ordun zuek juten ziñeten errekaz bestalde, kamposantuan atzian don errota harta?
-Herriyan bertan. Herriyan do, oandikan 'e gouan dakat. Oañ ez dakit lehen bezela eongo den biño zubi bat.
-Bai.
-Zuiy hua oan 'e han al do?
-Bai.
-Herriyan bertan?
-Bai.
-Herriyan bertan e!
-Bai, bai, bai.
-Erreka azpitik pasatze 'a
-Elizan, elizan onduan.
-Bai. Zuiy hua pasa 'ta han errota bertan bada.
-Eskuiñeta.
-Eskuiñeta. Hantxe astuak uzten genittun. Mendiz joten bagiñen handik 'o hemendik, klaro.
Bestela ogiyak 'e hartuta noaiño eaman ber zenittun karga, astuak kargatzea. Bai, bai.
-A ze buelta.
-Bai.
-Beno.
-Oaiñ aixo jaten dela, ogiya 're.
Nor Etxeberria Olaziregi, Joxepa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-087
Pasartea 1:14:35 - 1:16:25 (1' 50'')
Laburpena Behin ogi bila joan eta guardiek harrapatu eta isuna jarri zieten. Berriz Goizuetara joan, han Enrike okinaren etxean lo egin eta hurrengo egunean berriz ere ogiarekin bueltatu ziren Oiartzuna. Nora joaten ziren aipatzen du, zubi ondoan zegoen errota.

Razionamentua

alertxundi-k bidalia Az, 12/20/2017 - 09:25-n

Transkribapena

-Zer zan razionamendu garaiya?
-Bai. Eske jartzen zuten razionamentua, hilleko azukria hoimbeste, zea hoimbeste. Dena raziyo bat ematen zizuten 'ta harrekin ez zen hillabete pasatzen!
Kafesnia hartuko bagenun, ni goatzen naz azukreikan ez 'ta guen amak pixka 't gozatzeko kafesnia baldin bazen zea botzen ziyola azukre kozkorrak. Eo zeak, kameluak bota 'ta harrekin aber pixka 't gozatzen zen.
Ez zuten ematen hillabeteko haimbeste! Razionamentua kartzen zen biño hoixe razionamentua! Gutxi ematen zuten. Bai. Ez do.
-Eta zuk leheno esan zuna Goizuta ailleatu 'ta guardia ziillak topo iñ ezkeo...
-Bai, bueno! Hutsik baldin baziñan ondo asto zaharrakin!
Nor Etxeberria Olaziregi, Joxepa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-087
Pasartea 1:13:47 - 1:14:35 (0' 48'')
Laburpena Gerra ondoren razionamentua zegoen. Hilabetea pasatzeko zenbat azukre ematen zuten. Baina ez zen nahikoa izaten. Kafesneari azukrea falta eta gozokiak botatzen zizkioten gozatzeko.

Añarbe

alertxundi-k bidalia Ar, 12/19/2017 - 10:33-n

Transkribapena

Nor Etxeberria Olaziregi, Joxepa
Lehentasuna 2
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-087
Pasartea 1:12:06 - 1:13:47 (1' 41'')
Laburpena Goizuetara joaten ziren gerra ondoan, presa egin aurretik nola zen Añarbe kontatzen du. Urraireko lepora ateratzen ziren eta handik kamioz kamio joaten ziren.

Ogi bila Goizuetara

alertxundi-k bidalia Og, 12/14/2017 - 11:05-n

Transkribapena

-Zuek Goizuta ordun astian behin juten ziñaten?
-Bai.
-'Ta san zu zembat demboko biria zela?
-Bueno! Txikierditik atea Oiyartzundikan.
Eta Goizuta joteko atsalde erdiyan 'o illunabar aldea atetzen giñan 'ta Urdaburuko muntun barrena Urraireko lepoa atetzen giñan.
Añarbe pasa. Zuk hoi ez zenun izautuko. Zubi bat zen, irriyo bat, bueno irriyua! Erreka haundiya zen. Eta han pasa eta Urraireko lepoa atetzen giñan.
'Ta geo Urraireko lepuan kamiyoz ez jotetikan, trabeska, kruzatzen genun irriyua 'ta geo mendiz mendi, ez dait, honea noapaittea atetzen giñen.
Ate, ibilli in ber zen hola ogiya jatetikan e! Ibilli in ber zun hala e! Geo bueltakun ez, bueltakun numbaitte erretiratzen zien 'ta ya goizaldea atetzen giñan 'ta orduan atea 'ta kamiyoz.
-Zembat laun juten ziñaten?
-E?
-Zembat laun?
-Juntatzen giñan ba ni eta beste han auzoko bat 'e bai. Geo beste Añarbeko mutilla 're joten zen.
'Ta beste neska bat 'e bai. Lau 'ro bost laun ibiltzen giñan. Bai, lau 'ro bost laun.
-Emakumiak denak?
-Bat gizasemia. Hua Añarbeko onduan hartzen zen, zea mando batekin ibiltzen zen hua 'ta gu astukin.
Nor Etxeberria Olaziregi, Joxepa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-087
Pasartea 1:10:40 - 1:12:06 (1' 26'')
Laburpena Astean behin joaten ziren Goizuetara ogi bila. Añarbe pasa eta Urraireko lepora ateratzen ziren, Gero mendiz mendi ailegatzen ziren Goizuetara. Buelta goizaldean egiten zuten, errepidetik etortzen zirenordu horretan nonbait guardiak erretiratzen ziren eta. Lau edo bost lagun ibiltzen ziren, asto eta mandoarekin.

Aranon errota irekita

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

- Gue gaztiak 'e ez 'ttezela, gerrik ez zatela kusi!
- Ez.
- ¡Eso es horrible!
- Hoi azkenekua!
- Guk ez. Guk han Aranon pasatzian igandia izango zen. Bai, igandia, bai. 'Ta tropak, heldu ziala Goizutatikan, zea Aranoa. 'Ta gu hantxe beldurrak airian!
Denak kamiyoz kamiyo ikaragarrizko falanje 'ta Naparroko zea hoik izango zian... 'Ta plaza. 'Ta plazan hantxe jendia, denak (txil-txillik) 'ta Urumiakua zen, Txillitana, mutilla fana... Semia. 'Ta harrei bakarren batek zita sartu ziyon ba, e? Hura han zela.
Eta geo zeatu zian, sartu zian eta hoi "¡arriba los manos! 'Ta han detenittu Txillidana. Geo libratu zuten, e? Klaro, biño bakarren batek zeatua izango zen hura. Guk bai beldur er hura, hilko 'te zuten mutill hura. Klaro, ordun! 'Ta hura pasa zen Aranon 'ta akabo, gehiyo ez zen han...
Ezer ez genun zeatu. Geo len san duguna, klaro, ogiyik ez 'ta, bakizu, talua! Eskerrak arta... Ordun artua asko itten zen 'ta artuaiy eskerrak talua janez 'ta hola. Ogiya ez zen kusten.
- Ez zen kusten.
- 'Ta bai, nahiko gaizki pasa genun guk 'e, e!. Oain, san ber da talua jaten genula, bagenula itxeko artua. Gambaran arto pillak izaten baizian garaiy hartan. Arta lur asko ibiltzen genun eta hairi eskerrak pasa giñun ba! Nola-hala.
- Eta errotak zer zenittuten zuek, erekiyak?
- Errota bai, errota erekiya han, herriya hartan.
- Hoi da. 'Ta hemen, berriz, itxiyak.
- Biño bazian errotak faten zianak urrutira 'ta, e!
- Bai.
- Bai, ordun bai, ordun Aranon errota ya.
- Bai.
- Eduardon... Zea Eduardon (Martxiel) nola baserriya zun izaun haundiya? Beno, hangua. Atta zen Antonio errotaiya. Bai.
- Gaiñekun Oiyartzunguk Goizuta 'ta Naparrura jon ber izaten zuten.
- Bai, 'ta Aranoa 're fango zian seuraski zembait.
- Bai.
- Biño Goizuta asko. Goizuta asko.
- Oi, gu 're Goizuta joten giñan.
- Bai ba. Goizuta asko fango zen ordun.
- Goizuta errota. Bai.
- Astua... 'Ta ordun ogiya... Jesus....! Erki kambitu da, e? Oaiñ 'e? Ordun ogiya kusten ez...
- Oaiñ, berriz...
- 'Ta oaiñ ogiya espeziala! Ixkin guzitan. Hoi gauza ona da, e?
- Bai, bai. Bai, bai, bai.
Nor Almandoz Huitzi, Gregori; Irastortza Mitxelena, Joxe Luix
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-078
Pasartea 0:35:40 - 0:38:55 (3' 15'')
Laburpena Gregorik dio gazteek ez dezatela gerra ikusi. Berak ere gogoan du gerra: Aranoko plazara falangeak iritsi eta bertako gazte bat eraman zuten. Artoari eskerrak taloak janez-eta konpondu ziren. Aranon errota irekia zeukaten, baina baziren urrutira joan behar izaten zutenak. Oiartzungo asko Goizuetara joaten ziren irin bila.

Goizuetako bidea

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

- Bai, haik 'e oiñez ibiltzeko 're Guardia Zibilla zea hombeste birian...
- (alperra)
- Oan herriyan, herriyan ibiliko zin, biño...
- Bai, mendiyan gutxiyo.
- Mendiyan gutxiyo. Holaxe ibiltzen giñan bai, ordun garaiy hartan.
- 'Ta Goizuta zembat, zembat bire zen? Jon 'ta torri zembat dembo pasten zenuten?
- Goizuta hemendik gu ordun auro sartzen giñan, e! Gu ordu pare batian hemendikan sartzen giñan.
- Nondik joten ziñazten?
- Hemendik Txarain barrena. Txarai ba al dakizu non den?
- Ez.
- Hemen (...) Sorondo nola? Sorondoko biri hoiy betik gora, hortik Otraizea... Oain, biri hoik ordun garaiy haitan garbi eoten zin, bire errak, jendia beti.
Biri hortan zeako txabola hoi nola da? Otraize. Otraizen barrena zihar, zihar, zihar, zihar Txaraira 'ta geo handik goitik bera Santuisko lepoa.
Santuisko lepua ordun zubi zar bat zen. Geoztik in dia embaltsi hoiyek eta.
- A! Karo, karo.
- Bai, 'ta ordun zen han harrizko zubi haundi bat. 'Ta han pasa...
Nor Zabaleta Labandibar, Joxe
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-075
Pasartea 0:46:01 - 0:47:10 (1' 09'')
Laburpena Goizuetara ordu pare batean sartzen ziren. Nondik joaten ziren: Sorondo, Otraitz, Txaradi, Urraideko harrizko zubia, Santoslepo... Toki izenak.