- (...) attonak, beno, ne attan attak.
- Birian dembo pilla erra pasten zen, e?
- Bai.

- Oain tita.
- Oiñez, bakizu. Idiyakin Hondarribira. 'Ta hemeretzi biaje urte 'atin.
- 'Ta nolatan han kupeltegiya? Hemen tokiyik ez zelako?

- Hemen 'e baigenun. Hemen 'e bagenun, ttikiya. Ttikiya, kupel ttikiyak, bakizu. Itxi hoiy bakarra zen 'ta. Hemen 'e bai, bat 'e euki genun bai, itxi hontan 'e. Bai.
- 'Ta kupelak ya zer zin, saardua bea bertan eukitzeko. Behiñ inta saardua bertan eukitzeko. Karo.

- Saltzeko. Geo basoka saltzen zen. Guk saldu itten genun.
- Karo.
- Han 'e bai, Hondarribiyan 'e saltzen jartzen zen. 'Ta urte guziyan eoten zen saardua, biño basoka.

- Basoka zen. 'Ta pitxarrik 'o ez zen itten?
- Jarrua bai, jarrukin 'ta asko, denak eskatzen zun bezela. Juten zen pues, beriakin 'ta tortzen zen jendia 'ta bertan ematen geniyon. 'Ta zalaiyak denak betiak exeita jarrita aitzen zen udaan bai, jendia. Ez baizen ordun... Besteik ez zen.

- 'Ta norbatt aitze al zen soiñu jotzen 'o?
- E?
- Soiñu jotzen 'o aitzen zen?

- Ez, ez, ez. Ez, ez. Ne bistan, behintzat. Zean ez. Lenotik ez dakit, biño hoiy ez dute sekula attatu.

- Hemen 'de izan ber du. Gu amak 'e bau...
- A klaro! Hau da, hau da, bai, hau da.
- Iturriozko kalia.

- Hor ibiltzen giñan, gora 'ta bera. (Irtenga) sartzen gattunen, batzuk Gartxiteneko onduan zea bat 'ta geo Enkomenteneko zean...
- Metan onduan.

- Han jartzen gattunen. 'Ta San Juan Berde zenin eskoba zarrak hartu 'ta goiko gaiñetan zelai guzita bedeinkatzea.
- Baratze guziyak zeatzen.

- Ni gotzen nan, San Juan sutan ez, karnabaltan disfrazatu in ber 'ta Zumizko, txabola han goian, Dukatenekuna, txabol ttiki bat zin Inaxik, difuntak. Ba, txerriya, han txerriya, guri txerriya aztu. Disfrazatzeko trapu zarrak... txerriya berriz eskapo!

Gu denak korrika txerriyan atzetik seika.
- 'Ta harrapatu al zenuten?
- E'tzekiñet ze in genun, kosta zigun, zelaiz-zelai bai nolazpatte.

'Ta berriz 'e barrena sartu genun, miño jolin...
- Broma erra.
- Broma? Gue disfraz haikin.

- Zea urteko kosetxa eskapo.
- Martiñei.
- Gozua jarriko yunen.

- Iturriozko (jaitan) zezen batek eskapo in zun bezela, goiko etxetik barrena. Hoi desastria in zun.
- Jolin, baietz!

- Gartxiteneko tiestuk ibilli ttunen dantzan erki. Joxerramon 'e tiesto tartin, 'ta Javi bestia, gure koñadua: "Ni ate ingo nazela. Que yo voy a salir" 'ta ne amak "Javi, quita de ahí, quita de ahí". Jo!

- Eske ordun goiti-betti botzen zuten peligrua e. Itten zuten hor goitikan, goiko bidetik, gu etxian bizi ganetikan, zezena bota festetan.
- Librin.

- Goizin bostetan. 'Ta asko baruik eoten zian, bakizu. Jesus! Geo plaza, ui, Soruan.
- Soruan, geo zeatzen, hua toreatzen.
- Hura toreatzen.

- Ze festak izaten zin e, ze fiestak!
- Gue anaiyak oaindik esaten din: zea Kañitxipiko hau bizikletan; olluak 'o txerriyak... Zerriya plazan eta zea, zezenak anda!

- Airin denak bota!
- Ai ama!
- Battunen artixtak erki toreatzen zutenak e!

- Zea, Txurtxi 'ta... Ixiar Gartxitenekun gizona.
- Artixta gaitza yunen hura, oso ongi toreatzen zinen, bai.
- Artixta gaitza yunen hua 're.

- Eske lengo festak errak zin: Carrera de burros batek jarri ar bero-berua...
- 'Ta zinta...
- Beti izaten yun gaiñea bat.

- Hoi Karlak eta itten zitten... Karla eta hoik festa batzuk...
- Rubio 'ta...
- La boda de los gitanos eta.

- Eta geo zea ziklistak eta denak, erittuk 'ta operatzen plazan bertan 'ta estiak ateratzen zeatikan... bizikletan kamarak zeatikan 'ta...
- Bai, gotzen nan bai, gotze nan hi.

- Fiesta polittak itten ttunen e.
- Hombre! Hi pensazan plazakuk, ez kontra jotetikan e, miño plaza iyotzen gattunen 'ta beno plazan, kalin: "Zer dia?"

Hemen suak itten zin kristonak 'ta han Killikupeko zea arbola haitan sss, Oiartzungo zeak, (...) "Miño herriko zeak, fiestak bai txarrak". 'Ta hemen zenbat jende tortzen zen!
- Fama geitza zuten.

- Iturriotzen? Pilla... izugarriya, izugarriya zuten.
- Nik uste nun ne gurasun 'ta garaian 'ta, miño zarraguk 'e attatze 'ute.

- Hua 're hasi zen ba nekin 'ta kaso in geniyon dembo batzuk eta harrek 'e "Beno Inaxi, ezkontzia 're pentsatu berko dugu ba" 'ta "bueno pues bale." 'Ta harrei 're gauza bera. "'Ta ezkonduta zer? Noa jon ber dugu 'ro, ze kondiziyo dia, 'ro zer dia?" 'Ta jartzen da más serio

que no sé que 'ta san zin: "Nik bi hitzetan bukatuko zattut, atxarrazterua sufiziente ibilli ber dun persona ber dut nik" "A bai? Nahi 'zuna harrapa 'zaztu ordun! Nik ez zattut sango beti atxarraztalua sufiziente ibilko 'utela 'ta segi nahi zun tokira!" 'Ta halaxen harrapatu zun.

- 'Ta geo e... Ze san 'zu? Anai bat Joxe soiñujoleiya?
- Bai. Soiñujotzaillia.
- 'Ta hua aitzen al zen Altziberko billeran 'ta?

- Ez. Fijo han ez zen aitzen. Papeleran aitzen zen hura 're. Papeleran. Hua aitzen zen e, soiñu jotzen han, libre zen demboan.
- Papeleran?

- Bai.
- A bai, e?
- Papeleran libre zenin, Altziberren 'e behiñ 'e, batzutan soiñu jotzen zun hura.

- Bai, ze Altziberren Iruiñerreneko Fermiñ 'o... Zeiñ aitzen zen soiñu jotzen?
- Bai, bai, bai.
- 'Ta ordun tarteka anaiya 're bai?

- Bai, bai.
- Joxe.
- Joxe.

- 'Ta ongi joko zun soiñua?
- Hoixen.
- 'Ta non ikasi 'te zun, 'o? 'O...

- Ikasi... Harrek ikasi zun... Mekauen... Erdikoitxe saten yogun, esto... Gaztañetikan betti torri 'ta hor hiru, hiru itxe 'o baizin...
- Bai, bai, bai.

- E!
- Beno, hor, hor ikasi zun guriak soiñu jotzen. Bai. Han ikasi zun.
- 'Ta zeiñek iakutsi ziyon 'o gotzen za?

- E?
- Zeiñek eakutsi ziyon...
- Hango baserriy hartan bizi zian bai, ez dakit nola zun izena. Biño harrek eakutsi ziyon.

Harrekin ikasi zun soiñua jotzen.
- 'Ta eosi 're in berko zun ba soiñua?

- Bai, eosi... Eosi 'o ez dakit akaso igual mango ziyoten soiñua eosteko 'ro... Ez dakit. Hola ba.
- Ordun zea erra... Giro politta... Itxian jotzen al zun?
- Zeiñek?

- Anaiyak jotzen al zun soiñua itxian?

- Bai. Aitzen zen. Bai, bai. Be saiyuak itten zittun itxian. Bazen beste bat 'e hola. Gotu 'ta ba, behiñ 'o behiñ hartu 'ta tirriti tarrata (...) aitzen zene. Austiñ. Bai. Biño ez, hora kampun... Ez zen aitzen. Itxian zeozer.

- Itxian hua.
- 'Ta zui ez al zizun behiñ 'e gooik iñ?
- Be!

- Ez, e?
- Ez, ez zin iñ.
- Zuk ze itten zenun, dantza?

- E?
- Dantza?
- Dantza? Dantzan 'e gustatzen zin. Dantzan 'e pixkat ibiltzen nitzan. Altziberren 'ta billera erra

itten zen ordun. Urti haitan. Karo, bestetan ez zen 'ta! Hara, neska 'ta mutill, hara! Balkoiyin jarriko zen, hala benga, tirripi tapa. Lenoztik 'e berriz harren atta aitzen zen. Bai, soiñu txar bat, soiñu koxkor bat (...) Geo horrek ikasi zunin, "bueno...! Hietzako oaiñ!"

- 'Ta kampotik 'ta denetik tortzen 'men zen jendia Altziberra!
- Altziberra? Bai, bai. Hala zen. Errenteitik 'e jendia pranko tortzen zen. 'Ta kalin, kalin 'e asko, bertako jende asko Altziberren. Asko.

- 'Ta Txikierdin 'e geo jarri zuten. Txikierdin 'e. Oaiñ han 'e ez da billerik ingo, Txikierdin?
- Ez, uaiñ ez.
- Aspaldiyan ez.

- Azkena hua... Hua geldittu zen, biño... Ez, nik ez nun izautu.
- Ez?
- Geo gu ya Hernanira 'ta joten giñan.
- Ya.

- 'Ta geo Oiyartzungo jende pilla erra bai, biño kampotik etorriyak 'e izango zin?
- Bai, bai. Bazin.
- Kastillanuk eta!

- Bai, bai. Kastillanuk 'e bazin, kampotik torriyak. Bai, banaka batzuk bai. Biño eskualdun... Gue dembuan euskaldun jendia gehiyo zen. Biño gaur, gaur, zea, kastillanua, bueno...! Ez do ba!

- Biño zuek 'e kastillanoz han ikasiko zenuten!
- Bai, bai. Zerbatte ikasi ber! Zerbatt!
- 'Ta nausiyak 'ta nonguk zin?

- Nausiya berez, ez dakit nongua zen, biño harrei erdaraz aitzen zen guekin, karo, gui iakusteko 're hoa komeni zaiyo, biño ber berrian eskuaraz 'e itten zun, biño oso gutxi, e! Oso gutxi! Bai. Don Ignacio Yurrita. Euskaldunan apellidua zun.

- Biño ez dakizu...
- Don Ignacio! Mutill zarra zen. Andresenin eoten zen apopilo 'ro zea eoten zen. Jan 'ta ean han in, 'ta lo 're bai 'ta.(...) Kaixo mote!

- Len apopilua asko!
- Asko, asko.

- Bai, e'niyun azaldu. Nik in ttuten biajitan sekula 'e zitten tokatu ezerre. 'Ta hara jon 'ta 're han utzi itten genittun guk, geo hurrungo eunin lanea jon ber genula 'ta utzi 'ta geo hok geatzen zin batzuk han kargatzeko, kamiona kargatzeko,

miño nik suertia izan nin bai. Itxea entreatu ordu 'ta sekula ezer izandu gabe. Ez.
- Guk toki frankotan bai. Guk paketik sartzen genittun. (Xouta) Beste sagardotegiya hoi zer zen? Denin sartzen genittun.

- Txipiberrik zea jarriyak, hor goiko muntu 'o utzi 'ta alde itten genittin guk 'ta geo beak gordetzen zittun nomaitte, Txipiberrik.
- (Txipiberri) ez zen sekula harrapatuko.

- Bai, bai, ibilera... Ibilera trixtia.
- Patzen 'de txintxua zen Txipiberri, bestia ez. Horrek dena ondo patu itten zin. Gue Gurutzezarren taberna zola, gu bi anaiak deitu:

"Torri honea torri. Han nola azkena eaman genun txekorra? Hua patuko 'izutet". Txekorra... tratukin ibiltzen zena baizen gizona hoi 'ta txekorra patzen aiko bazizun bezela horko biajia patzen zigun. Gu kontentu!

- Harrek patzen zun zuzen aski, gizajuk!
- Bai, hua zintzo patzen ziken harrek!
- 'Ta gaiñekun ze ibiltzen ziñazten, ganaukin 'e bai 'o paketekin bakarra?

- Paketia.
- Ba, zaldi 'ta hoik 'e bai.
- Puntilla 'ta kolonia 'ta... 'Ta geo burniya 're bai asko.

- Despertadoriak eta...
- Despertadoriak 'e bai, miño automobilan piezak 'e asko e.
- Kubiertak 'ta. Guk ibilli ez ttugunik ez da.

- Dena falta zen gauza hemen.
- Gerra 'ta geo hemen zea ez? Fabrika eta ez zelako ez?
- Eskasiya, dena eskasiya zen 'ta.

- Ardi-larruakin jon izandu ttuk batian. Txipiberrin zen haik. Ardi-larruak, hemendik Frantziara pasa izandu tteu.
- Bai e?

- Bai, bizkartan nik ardi-larruak eaman izandu ttit, zeaño, San Antoneño.
- Bai, bai.
- Miño gaiñekun, gehina, karri?

- Bai, bai, honea karri.
- Hara bialdu itten al ttun ba gaiñekun deuse?
- Biaje bat in genula.

- Ya, ya. Biño beste gauzikan ez?
- Ez, ez, besteik ez.

- Euskaraz Juanito.
- Bai.
- Zuk ulertzen 'zu ez?

- Bai.
- Eta handikan torri giñan zeakin, Xebaxtianekin, furgonetan 'ta... geo hemen bizikletak zittuzten haik utziyak. Geo behintzat hor Guutzea torri giñan eta:

"Ño, erki torri gattuk honea. Oaiñ Altzira jongo bagiña holako (...) 'ta...", "Patzen bazue 'ro iual ingo yeu e!" 'ta "Ez tuk automobillik hara jongo denikan" 'ta hola hasi giñan 'ta "Bueno, bueno. Nik... ez banaz iyotzen nik patuko 'it zea, milla pezta 'ta joten bagea,

gaiñea zuek gañin zaztela, joten baldin bagea bostehuna pezta zuek mango al tzue?" 'ta "Bai, bai, benga, konforme!" denak, konforme. 'Ta hara jon giñan, bost laun zin haik.
- Bost laun zin bai.

- 'Ta mila 'ta bostehun pezta kobratu 'ta itxea...
- Viva la pepa hi!
- Bi mila pezta bai, bostehuna pezta zen.

- Bai, bai, 'ta...
- Garaia hartako dirua!
- Hoi pentsatzen ai nitzan, hoi noiz zen?

- Miño...
- Urte mordoska 't?
- Hoixe!

- Dirua e?
- Bai, bai, dirua.
- Oain zenbat urte?

- Berrogeita hamar urte.
- Bai.
- Dirua (suelto zebillen hor e?)

- 'Ta gu beira leihotikan, atta 'ta biyek. Ni mutikozko... ni gaztia oaindik.
- Atta ez zen lasai eongo ba, kamioiya han ikusita?
- Hoixen, kezketan. 'Ta hemendikan 'ta hor... attan zeatikan...

habitaziyutikan 'ta hortikan: "Baijua, baijua" 'ta "Miño, miño ez du gauza onikan in behar, ez du gauz onik in ber" 'ta argiya ikusi 'enun 'ta "Hara! Ailletu da!". Hemendik ikusten baizen dena. Geo bueltakun 'e... bai bueltakun no había problema, bajo despacio-despacio.

- Ez, tokatu zen egualdiya xiku-xikua, hegohaizia zola.
- Bai, bestela ez zon joteik, miño arront seko baizon. Geo itxian muturrak bai, miño geo pasa zen.

- Zui importako zizun, bi milla peztakin!
- Kalea ailletu 'ta Goñi zarra han, ni han geldittuta. Enteatu haik! Torri 'ta: "Koño, hi bezelakuik (...)" 'ta bostekua maten 'ta ez dakit zer, aileya... astakiya in nulako.

Bea 're igualtxua baizen. Ordun guk 'e bai sasoiya.
- Bai, bai, gaztetasuna.
- Oain pasia!

- Bai, aspalditxun pasia.
- Bai, berrogeita hamar bai izango 'ia.
- Bai, bai, berrogeita hamar urte izango ttuk.

- Bai, hor esnia hartzen genun. Barriyoko esnia hartu 'ta Donostira joten giñan. 'Ta denda txiki bat han jarri zen. Hau iñ biño lenotikan.
- Klaro.

- Esneketa jon 'ta handik, handik ekartzen zin gauzak saltzeko 'ta.
- Bai, saltzeko 'ta bai.
- ¡Y sidrería también!

- Y sidrería también.
- Bai, e?
- Bai. Hiru kupela 'ro itten zian. Saltzeko hor bertan.

'Ta pentsua 're saltzen genun, pentsua 're.
- Ni gutxi akortzen naz pentsutaz.
- Joe, errejilloi 'ta bueno denetikan. Dembo batian.

- Pentsua saltzen zela hemen garai batin! Pentsua.
- Hi, ez al yaz akortzen hi?
- Gue itxian nola ez baizen gastatzen pentsuikan ez naz akortzen ni

- Hik otia itten yun mendira jonta.
- Nik pentsua hortik eamaten nun, Arkaleko menditikan.
- Otia.

- Bi urtetan segidan.
- Gerra hasi zenian hemen, zea, hoi dena almazena zen atzi hoi. Errejilloia, iriña, klase guztitatik.

- Ya, ya ya.
- Geo ya utzi zen hoa.
- 'Ta, Gurutzezarra zer zen taberna 'ta denda baita 're? 'O taberna bakarra?

- Taberna.
- Zer zen lenagokua, 'o...
- Hua lenagokua uandikan, bai. 'Ta geo eoten zen hor zea, behiyak 'e bai.

Eta zezena 're bai, zea...
- Bai, ikullua 're bian zuten, bajun, tabernan bajun zuten, hemendik sarrera zula.
- Bian heiya. 'Ta behiyak eta zezena.

- Zezena galanta eoten zen hor, bai.
- Hazitakua.
- Hazitakua, bai. 'Ta geo goiyan berriz, zea taberna.

- Gerra, 'ta gerra ondorena, ez? Gosia geo erra, ez?
- Bai. Gosia! (...) bai. Ez oliyoik, ez ogiyik...
- Jango baldin bazen iriña billa, zeaiño jon ber, Lesakaiño jen ber.

- Bai.
- Bai, errotak eta itxi iñ zittuzten hemen eta... Haik Lesaka 'ta horrea jon 'ta kontrabandun.
- San Antona. Gabez beti, San Antona jon 'ta handikan hartu 'ta geo

San Antonen ez bazen harrapatzen, Lesaka!
- Erra martxa!
- Bai, bai.

- Naparrun ez baizittuzten zeatu... itxi.
- Ez. Hanguk ez. Hemenguk bai.
- Hemen bai. Gipuzkoan 'ta bai.

- 'Ta gaiñekun ze baserritan iondu zin? 'O zuk san 'zu len, ez? E... Soldauk baserritan sartzen zin, 'ta han eoten zin. Hemen Pelun 'ta eondu zin, ez? 'O...
- Bueno, hemen barrakoiyak iñ zittuzten.

- Bai, Arkale aldin 'ta. Babilonian 'ta
- Lenoztikan gue itxian 'e bai. Zea hortan Borrokazelaitan, hemen goiyan do. Antsiles 'o, Borrokazelaitan hor goiyan.

- Baita 're.
- Borroka zelaitan hor goiyan. Eta bizitza batin eoten zian Trabajadorik eta gue itxian berriz, eskoltak, 'o kintuak eoten zian. 'Ta Antsileskunen Trabajadorik. Hiru itxetan.

Zortzi hillaetin eondu zin, e! Zortzi hillaete!
- Biño gerra 'ta geo?
- Gambaran lo itten zuten eta gue itxian eondu zin lau sargento,

bian salan ohiyak jarri denak 'ta han itten zuten lau sargentok lo. 'Ta beste itxian Trabajadorikin alferezak itten zun lo. 'Ta Antsileskun berriz, zea, han Trabajadorik, han ez zen zeik, ofizialik ez zen eoten han. Trabajadorik bakarrak.

'Ta batek alde in zun Fraintzira, eskapo in zun Trabajadore batek.
- Soldado batek ihesi.
- Soldao batek eskapo in zun 'ta geo nombatte pasoik ez 'o, ikaatu 'ro komei,

berriz 'e honea torri.
- Korrika torri zen barkaziyua eskatuz 'ta hola 'ta.
- Hola, hurrungo urtian, 'o, hurrungo egunian Billarreko horta man,

hor Aldakoko bazter hortan 'ta hor afusilatu in zuten. Tapa, hill in zuten!
- Hiltzen baizuten ordun! Zakurra biño aixuo!
- Gau batin hara jon eta geo goizeko berriz etorri zeneko enteatu 'ta hill in zuten hua zean.

- Iñorrek ez ziyoten ezer saten 'ta!
- E?
- Haik jaun 'ta jabe, iñorrek ez ziyoten ezer saten 'ta!

- Esan?! 'Ta zeiñek san ber zion hairi?

-Hantxe ai giñen 'ta kentze 'izkiguten erramu 'ta erramuburua 'ta. Kalin, beti kaletarrak oso, beldurrak gu. Kobarde samarrak 'o giñan 'ta ez giñan enfrentatzen haikin. 'Ta eozin gauza ...

-Ez, ez. Ezin baldin bada saten dute oan, bai oan gaixtuak. Biño leno 're bazin e! Nik ez dait oan bezela kutxillukin 'ta ez
-Biño gaur.
-Biño harriyakin 'ta!

Aldian ibiltzen zittuzten mutikozkorrak izaten zin batin 'ta bestin.
-Gaur, berriz, bakizu baserrikumia 're kalea joten da eskola 'ta dena berdin, dena berdin.

-Bai, oan ya ...
-Gaur ez da, ezta pentsatu 're gaiñea! Nik gue aitta zenai aittu izandu yot: "Kaletarrakin borrokan ez hasi hoik malizi asko izaten ttek 'ta!"

Ttikiya nitzala hoi. "Kaletarrakin borrokan 'ta ez hasi, hoik malizi asko izaten ttek!"
-Bai, miño geo baserrikuk 'e beste malizi klasia 're bai!

-Bai... Biño hara!Kobardik. Oso difentik giñan. Bai. Beti eleantexio jantziyak 'e kaletarrak 'ta. Nola sango zaittut...
-Karo, 'ta iruittu 're gehiyo zila iruittuko zizuten. Geo

-Bai, hoi 're izango zen berbada. Difentexio zila iruitzen.
-Beti zeaxio...
-Erekiyuo. San nahi nuke (...) Gu zeaxio, umia gutxi ateria baldin bazu, aizu! Beti...

-Oan berriz jaiyo orduko guardeira. Eta hiru urtekoz eskola. 'Ta bueno oan.
-Oso difente da.