1. Hasiera
  2. Baserria
  3. Gizartea

Gerra garaia

Milizianoak baserrietan

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

Nor Andalurria Urrutia, Anttoni
Lehentasuna 2
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-084
Pasartea 0:54:00 - 0:57:00 (3' 00'')
Laburpena Gerrako kontuak: ahizpak taloa gorde zuen, baina soldaduek harrapatu egin zuten. Tolare itxita zegoen. Soldaduak zein etxetan zeuden: Etxenagusin, Matxinen mandoekin, Munuan ere uste du baietz...

Beren hegazkinak, eraso

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

Nor Elizondo Lekuona, Domingo
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-082
Pasartea 0:22:50 - 0:26:00 (3' 10'')
Laburpena Domingoren anaia Loiolako kuartelean zegoen soldadutza egiten errepublikarrek hartu zutenean. Soldadutzan frentean ibili zen anaia: beren hegazkin batek bonbardatu zituen, deskuidatuta, eta zauritu egin zen. Beste auzoko bat ere han zen. "Eskoiak eta ezkerrak esaten tzen lehen, guk ez genun enteintzen miño".

Aitaren ahaleginak semeak babesteko

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

Nor Elizondo Lekuona, Domingo
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-082
Pasartea 0:20:35 - 0:22:50 (2' 15'')
Laburpena Hemengo giyantia Goñi zen. Domingoren aitak ez zituen mandoekin batera semeak ere militarrengana bidali nahi, baina ez zekien erdaraz eta ezin zuen bere nahia eskatu. Goñik lagundu zion. Maxalengo hiru anaiak segidakoak ziren eta denei tokatu zitzaien soldaduska gerra garaian egitea. Giyantia.

Babarrunak garrafoietan gordeta

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

- Minan zoluak hemen badia ba! Oaiñ 'e bai. 'Ta garaiy haitan gabian horrea joten zin len osaba 'ta gue atta 'ta...
- Gordetzea?
- Gordetzea. Bai. Gerra dembuan hemen.. Bueno!
- Gorra izango zen!
- Gui iruitzen ziun zea bat, ba, gaztiak 'ta...
- Karo.
- Ez ziun...
- Kontutu 're ez ziñazten askoik ingo!
- Askoik ez. Tirua bai galanki! Tirua bai. Pakun, pakun! Holako tiro alu bat. Pakun! Holako tirua! Tiro bat! Zeateiyan izandu ga gu. Goi harta jon, iatze lekoa 'ta ordun Galtzaberriko... Ordun hemen zentralin 'ta (...)
denak hor bizitzen zin 'ta, gue atta 'ta, osaba 'ta, denakin ni tartian haikin batin jon hor mendira 'ta San Markotik nola tirua atetzen zin, hortikan beida gu.
- Ikusi itten zen?
- Bai, ikusi itten zen. Han nola atetzen zen ikusten zen. 'Ta geo "Aber, nun lertu ber 'te 'u horrek? Nun lertu ber 'te 'u?" 'Ta Oiyartzun aldin nombatte bum!
- Haik Oiyartzunea!
- Bai, Oiyartzun aldea aitzen zin. Oiyartzunen leno bazian kriston granadak eta nun nahi, e!
- Bai.
- Zeako aurrin 'e ate bat ez al zenun izautu hor jota granada pasia? Kaben diez!
Errandonean 'ta zea hoi nola?
- Panaeiya?
- Panadeiya garai batekua.
- Bai.
- Zu kalea zuzela han ezkerreta leno ate burnizko haundi bat bazen.
- Bai.
- Oan ez dakit. Oan izan 'e pasua itxiya do. Harrek, ati harrek euki zun lengo ati harrek han granadakin jota zulua!
- Bai, e? Aiba!
- Bai. Biño gerora 're bai, e! Ati hoi geo kambituko zuten, noski.
- Bai, oain ez dut uste dakanik, behintzat.
- Bai. Ba ordun hemen dena tirua 'ta beste kontoik ez zen. Tirua!
Guk ordun babarruna... Babarruna, illarra saten da.
- Bai.
- Bestela zea tortzen zin, kentzea babarruna, hombeste zea, hombeste terrenu hura...
Haik terrenuak kontatzen zittuzten. Terrenuk kontatu 'ta terrenun konformidadia babarruna man bihar.
- A!
- 'Ta guk itten genittun hola garrafoiyak, garrafoiyak bete 'ta baatzan sartu.
- Mekauen!
- Bai. Zulo haundi bat in, baatzan sartu
'ta muturra hola pixka 't ageri dula 'o aza batzun onduan 'o... 'Ta denin holaxe sartuak eukitzen genittun. Haik listuk izango zin, biño bai gaiñekuk, 'e! Espabilatuazten zen! Berko, e! Bestela torri 'ta dena kentzen zuen, e!
- Karo.
- Dena kendu.
- Ez zizuten behiñ 'e harrapatu?
- Ez, ez. Ez.
- Karo 'ta haik erki! Kristalan zean...
- Kristalakin erki salbatzen baizin.
- Karo.
- Hondatu in izandu ziun batin zakun zolako. Zakun barrengaldian sotuan, biño hal 'e dena lizundu in zen.
Hua pena gue amak eta! Joe, lizundu dena!
- Oain 'e maten du pena, biño ordun gehiyo!
Nor Zabaleta Labandibar, Joxe
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-075
Pasartea 0:34:50 - 0:38:00 (3' 10'')
Laburpena Karrikako mendietatik, San Markotik tiroak nola ateratzen ziren ikusten zuten, eta Oiartzun aldean nonbait "bum!" lehertzen. Lur sailen arabera entregatu behar izaten zuten baserritarrek babarruna. Beraiek garrafoietan gordetzen zituzten, baratzean lurperatuta. Erregistratzera etortzen ziren.

Gerran hilak

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

- Pues bi jorraatan 'ta, ahal zen bezela. 'Ta geo jorraa haundiya karri, kamiyoz kamiyo itten zuten 'ta honea karri, biño kamiyuan, ordia, behiyak gehiyo nekatzen zin.
- Karo.
- Behiyak askoz 'e gehiyo nekatzen zin.
- Gaiña ez zen oain bezelako kamiyua izango, ez?
- Bai, kamiyua berdintso.
Akaso batxe batzuk gehiyo 'ta zea, biño galipota zen garaiy hoitan, bai. Zertik hoi, gerra... Gerra (...) 'ro zea zon... Ni akortzen naz. Ni Altzitxikin muti kozkorra hemen gerra hasi zunin tiroka 'ta hasi zinin bata bestiaiy, ni Altztxikin neon ordun, e!
- A bai, e?
- Bai. Ni tirun hasten zinin, kamposantu zokua saten 'yote horrei!
- Bai, bai.
- Ni ordun Altztxikin neon, e! Muti kozkorra sukaldeko leiyotikan gu handikan nola hango neskak eta denak beira nola eoten giñen 'ta pa 'ta pa 'ta pi, pa! Tiroka 'ta ni ordun Altztxikin nitzan, e! Hemen tiroka aittu zinin.
- Gabin aiko zin!
- Gabin.
- Erki sumatzen zuek!
- Bua, garbi garbi! Bai, ni muti kozkorra (...) ni garaiy hoitan beti Altztxikin nitzan.
- Beldurtuko ziñan erki.
- E? Ni batez ordun!
Gaztia nitzan 'ta ni tirua 're ba, bestia bai, Garaiñeko Xoterai gizona hil ziyonian, han gerran hil ziyon 'ta ni enkarguta, leno san 'izutena juten nitzan Garaiñoa, 'ta karta... Karta haundi bat buelta guziyan zea, arua beltzakin.
'Ta zea hua hil zela 'ta Altztxikira hua karri 'ta nei ez zin importik, nei (...)
Nor Zabaleta Labandibar, Joxe
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-075
Pasartea 0:28:30 - 0:30:10 (1' 40'')
Laburpena Iragorriko kanposantuko fusilamenduak entzuten zituzten Altzatxikitik. Garañoko gizona gerran hil zenean, Joxek igo zuen Altzatxikira gutuna abisuarekin, baina bera gaztea zen eta ez zen konturatu orduan.

Bi anaia gerrara

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

-'Ta anaiya 'ta nola eaman zittuzten?
-E?
-Anaiyak 'ta nola, behartuta eamango zittuzten?
-Bai, jakiña! Behartuta.
Kinta, treintaiseiskua zen bat. Eta treintaisesen hasi zen. 'Ta seittuan soldado jon ber izandu zun. Eta bestia treintaitreskua zen 'ta hoa 're bai.
Bat Madrilko frentian, Somosierran pasa zun dembo guziya. Bestia berriz, hemendikan hasi 'ta Teruel 'ta bueno Kataluñia aldea pasa zien. Eta geo gerra bukatu zenian desfile militar bat 'o Madriden in zuten
'Ta han elkar kusi 're, haimbeste zean artian, 'ta elkar kusi zuten, bai. Geo bat lenotikan biali zuten lizentziatuta 'ro 'ta geo bestia gaztiagua, harrek 'e, hoi 're biali zuten behintzat eta. Biño hola.
-'Ta gerra 'ta geo...
-Gaiñea haik soldauskan ni bake dembuan biño askoz hobeto eondu zin.
-Bai, san zu hoi 're. Erra marka e!
-Bai.
-Gerran haik okiyo. Joe... Frentin 'ta ibilli al zin?
-Soldau hau, hoik trintxerak eta zeak in lurazpiyan beak saten zun "Yo ando como los topos".
Beti lurrazpiyan, trintxerak eta itten zaharrena. Horrek Madrideko frenti hartan eondu zena. Haik bertatik berta 'men zittuzten saten zun zea este kontraiyuak biño.
Ez zuten elkarrei hiltzeko tiroik 'e ez zuten ingo seuraski biño hoik. Eta bestia, berriz, bestia ibilli zen bestia utzi zuten Servicio de Recuperacion. Servicio de Recuperacion no se ke rampas 'o rampas 'o.
Eta hoik bestianak uzten zuten 'o galdu zen materiala 'ta bildu 'ta hola ibilli zuten, atzexiotik ibilli zuten.
-Suerte puxka 't euki zuten behintzat.
-Bai, ate zin behintzat gerran. Ez zin hill 'ta.
-Bai, bai. Amakiña jon zin 'ta. Joe... 'Ta han zean ziñazten, Pelutxikin ziñazten bittartin han Gurutze aillekan 'e muimentua izango zen? 'O ez zen?
-Gu ez giñen handikan atea 're itten. Mutikozkorrak 'o zeak giñan 'ta gu ez giñan atetzen. Joaten zien zaharrenak arrebak eta igandetan joaten zien mezeta joten zien Oiyartzunea.
Bai, geo gauza zerbaitt 'e 'o dendatikan zerbaitt 'e eaman ber baldin bazen 'o. Gu ez, ni ez nitzan iñoa 're muittu han (...) dembo guziyan. 'Ta bestiak, beste anaiyak
Nor Mitxelena Gelbentzu, Joxemari
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-071
Pasartea 0:10:37 - 0:13:30 (2' 53'')
Laburpena Anaiei soldadutza gerran egitea tokatu zitzaien. Toki ezberdinetan ibili ziren. Trintxerak egiten aritu zen zaharrena, Madrilgo frentean. Beste anaia atzeraxeago ibili zen. Beloagatxikin zeuden artean ez ziren atera ere egiten. Senide zaharrenak ateratzen ziren, mezatara edo enkarguetara edo.

Bidagurutzetan erreketeak

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

-Ba orduan bazijuzten kamiyuan denak behiyak eta ben materialak eta gauzak hartuta. Eta hor Lartzabalko kruzi hortan trena be trenbiretikan etorri zen. Trena ez.
Bagoi bat. Beno, motorra be zeakin, ez? Eta handikan ametralladorakin prrr! Hor bota ziuten tiro batzuk. Atta 'o ama 'ta ni biyek gu amabirjiñakin (...)tzekua zela.
Hasi zien jira 'ta bueltaka, Oiyartzunea berriz. Eta bi hillabete hor pasa zittuzten. Sartu zien Errentiyan Santa Kruz bezpean, el trece de septiembre sartu zien.
Eta hemen, juliyuan zien hemen. Hoi demboa guziya hemen pasa zuten. Orduan beaiyek San Markotikan eta Txoritokietatikan eta kañonazuak botatzen zittuzten.
Hemen 'e itxiak izandu zien: Mendin, Mendin dena txikittuta utzi zuten. Eta hor bestia Larria 'o hor inguru hortako baserriy hoik, hoik 'e bai. Eta hola.
-Eta tropak eondu zin Mendin aldi hortan, zuen aldi hortan eondu zin? Ze baserri askotan eondu zin...
-Gue itxian, zeaz reketez betia eondu zen itxia. Eta geo kampun eondu giñan.
'O arreba Pelutxikin bizi zen eta hara jon giñan. Biño hara jonta hara eaman genittun behiyak. Biño txerriyak eta oilluak eta denak hemen geldittu zian.
Oaiñ, eunero atta handikan etortzen zen, gure itxea etortzen zen. Eta txerriya nombaitt 'e hemen gosiak eta karrasika eongo zen eta karrasi ingo zun, balloneta bizkarretikan hola sartua zun.
Biño ondo zon zerriya 'ta eaman in zun hara. Eta oilluak 'e etortzen zenian ba oillo bat 'o bi 'o eaman itten zittun. Gaiñekuak beak hemen jaten zittuzten 'ta.
Harrek 'e itxetikan, hemendikan, hartu 'ta hara emana 'ta hola. Denak soziyo. Biño hondatu, san 'men ziyon alfereza, gaiñea apaiz estudiantia 'ro izan ber zun.
Eta hondatu gauza ingo zela biño eaman ez zutela ezer ingo. Eaman ez zutela ezer ingo. Eaman, koltxoiyak ohiyetikan atea 'ta trintxeran han loitan eukitzeko hara eaman 'ta
haik nola ez dia ba hondatuko? Han dena hondatu. 'Ta geo zeak kuartoko atiak kendu 'ta haik jartzen zittuzten ba komedoretako mahaiyan gisa inta. Haik atzea jarri ben tokitan 'ta aguantatu zuten.
Biño hondatu behintzat gauza guziya hondatu. Holaxe. Han, bi hillabete pasa zittuzten hor.
-'Ta zuek bittartin Pelutxikin?
-Bai. Pelutxikin gu. Behiyak jeitsi bertakuak eta itxekuak eta esnia hartu baldiakin 'ta ra iratzelekutik goitik behera bota 'ta.
-Ezin zenutelako saltzea jon?
-Ez, ez, ezin ziñan handikan iñoa saltzea jon.
-Jo!
-Haik 'e beak bertako familikua, arrebak 'ta hoik eaten zuten esnia. Biño amak 'ta nik ez genun esneik eaten. Oiañ 'e ez dut eaten 'ta.
Baño eaten dut, kolakau itten dut eta hoa hartzen dut, biño esne hutsa ez dut sekula eaten. Ez zin gustatzen.
Gue amak 'e ez. Biño gaiñekuak bai, astuak 'ta denak esnia ean 'ta empatxatuak! Bi hillabetian holaxe, han 'ta geo hara joan.
Nor Mitxelena Gelbentzu, Joxemari
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-071
Pasartea 0:06:57 - 0:10:40 (3' 43'')
Laburpena

Gerraren hasiera gogoan du Joxemarik. Lartzabalen soldaduek eraso egiten ikusi zituzten, eta berriro Oiartzunera itzultzen. Errenteriara ezin sarturik ibili ziren bi hilabetetan. San Markos eta Txoritokietatik botatako kanoikadek Mendin eta Larria txikituta utzi zituzten. Bidagurutzeta erreketez beteta egon zen eta bertakoek Beloagatxikira (Pelutxikira) joan behar izan zuten.

Gerraren hasiera

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

Nor Mitxelena Gelbentzu, Joxemari
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-070
Pasartea 0:28:00 - 0:29:15 (1' 15'')
Laburpena Gerraren hasiera gogoan du. Oiartzunen bi hilabete egon ziren, Errenteriara sartu ziren arte. Ama-semeak Irastorzara, ondoko baserrira, zihoazen Ama Birjina eramatera eta han ikusi zuten errepidea soldaduz josia, gurdiak hornigaiz beteta.

Salataria eta fusilatua II

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:34-n

Transkribapena

- Lau poste jarri eta gañian iatzia meta, azpiyan lehorra. Hara biali omen zun emakumi horrek, gizon hoi. 'Ta bea martxa.
'Ta nomatte gizonak ierri ziyon zerbatte. 'Ta non gora hartuko zun intzun bera hartu. Hemen Txikerditik bertan do baserriy hoi
Eta hemendik falanjia bazijuazten 'ta nomatte sango zun "Hoi da" 'ta hor baatzan bertan bi tiro eaman 'ta hor hil zuten gizon hoi.
'Ta harren semia eta andri horren semia gio apaiz in zien biyek. 'Ta gio bazkaiya nomatte zuten apaiz asko Trabalekun.
'Ta hara zijuaztela, jakiña, semiak bazakiyen non zen 'ta esan ziyon beste horri.
Nor Oiartzabal Etxeberria, Inaxi; Iñarra Lizaratzu, Manuel
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-065
Pasartea 0:42:00 - 0:42:55 (0' 55'')
Laburpena Fusilamendutik ihes egin zuen batek eta baserri batera iritsi zen. Hango emakumeak salatu egin zuen. Ihes egin zuen, baina harrapatu egin zuten falangekoek eta bertan hil zuten. Salatariaren eta fusilatuaren semeak apaizak ziren, eta, elkarrekin zihoazen batean, salatariaren semeak hildakoaren semeari erakutsi zion aita hil zuten tokia.