Jolasak eta kantak

- patatakin 'o zerbattekin, behintzat, beste eltzia bete zun horrek.
- (...)
- Holaxe ibiltzen giñan garaiy haitan gu. Altztxikikuk beti 'ta beste bizitzakuk 'e bai, e!

Leno san 'izutena, zea arropa biltzea zuzenin 'ta beste bizitzakuk 'e beti han. 'Ta batin san ziten, Erramunek, Erramun mutil zar bat zen garaiy haitan han, Erramun 'ta san zin... Ez dakit zerbatte san zin 'ta nik martxa! Alde in!

'Ta beti haikin ibiltzen nitzana 'ta hurrungo eunin 'e hua ikusten nun 'ta ni gordeka 'ta beste aldin barrena 'ta nik katua bainun akatua! Haina.

- Haina!
- Zea euzkitan... Harkaitzak zin ordun han Altztxikin 'ta harkaitzan etzanta dola ni makillakin jun 'ta ta gerriyan 'ta kasuelidadia, katoik ez 'men da akatzen.

Jo, 'ta seko katua geldittu zin! 'Ta harrek errita mateko beldurrakin ni behiñ 'e arrimatzen ez 'ta, batin arreba... Arrebaiy galdetu 'men ziyon: "Joxek zer du nekin? Ez du... Ni ikusi orduko alde iñ itten 'ik korrika!" "Ba, ezin kasoik, zea..."

- Jostailluk itten genittunak, goenek. E... Zea, este... Zankak. E... Arbola adarran kakuakin, kakua zuten arbola adarrak guenak moztu eta guenak, guenak itten genittun zankak. Bai. Eta jartzen genittun alderantziz, eta haiken gaiñin ibiltzen giñan, bai.

'Ta geo nik baita 're, geo ya... Izebak eta ezkondu zinin 'ta haiken zapatik eta ez nunin, itten nittun alpargatari hiltze batekin egur puska bat josi, takoiyak. Eta han ibiltzen nitzan neriakin hankak ukertuta, biño iruitzen... Gustora! Gustora, bai!

- Imajinaziyuk ze itten dun!
- Imajinaziyua bai. Eta geo ba... Hori, igandetan 'ta auzokukin 'ta ibiltzen baldin bagiñan ba... Ordun 'e jostatzen gutxi. 'O txori kabitan, eta nola nitzan ni gaztina eta ttikina adar e...

Mehe batin baldin bazon txori kabiya, nei bialtzen ziten. Gurason batek ikusi 'ta errita maten ziyoten arte. Ez han ibiltzeko nei. Zirikatu itten ziten, klaro! Beák ni biñon...

Hasieran esan zattutena, zazpi urte 'o zortzi urte gehiyo, nei zirikatzen ziten 'ta... Ni nombatte harrotuko nitzan 'ta hantxe, txori kabiya billatzea, 'ta ikusten baldin bazuten gurason batek 'o saten ziyoten:

"biñon, zuek juiziyo pixka bat ber 'ta hortikan eroi 'ta miña hartuko baldin baluteke, baldin baluke, ze ingo zenuteke?" 'Ta, biño bueno. Beste... Ni bintzat, haikin ibiltzen nitzan 'ta ni izugarriya...

- Konten!
- Hombre! Ni biño zazpi 'o zortzi urte... Neska zea... Zarraguk, eta mutillak berdiñ! Haikin, beákin eamaten zitelako ni oso kontentu!

- Kabiyakin ze itten zen? Kendu?
- Kendu! Eta... Hola haundi xamarrak baldin bazin, zozua 'ro billiarrua 'ro holokua, hazi 're bai itxian. T'a ordun zozua 'ta billiarrua 'ta txoriya 'ta jan itten zen, e!

Bai, bai bai. Bai. E... Zea, e... Lumatu 'ta lan pilla bat zun, biño ya ohittu, ohittuta geunden eta jan itten zen.

- Bai aski gezki pasa! 'Ta jostatu pilla bat itten genun! Jostatzen giñan, ibiltzen giñan txingoka, e... Kaniketan 'e bat eta... Jo! Kanika kristalezko bat konsegitzetikan zer ez 'te genun itten! Gehiyenak lurrezkuk 'o, lurrezkuk ez, e...

Buztiñezkuk izaten zin 'ta fuerte jotzen baldin bazeniyon hautsi itten zin. 'Ta kristalezko bat izatetikan... Jesus...! Bueno! Eta... Geo gordeketan 'e bai, eliz inguru hortan zimiteyo zarra esaten yoten hoi 'ta, soka saltun 're pila bat, nik abillidade haundiya nun zea, e...

Saltoka, e... Alturan soka pasatzeko. Bai. Eta klaro, gonakin izaten giñan 'ta geo komeiya! Jartzen genittun eskuak lurrian 'ta hankak gora 'ta hankan muturrakin soka billatzen bagenun bajatzen genun 'ta pasa beste aldea. Eta goian eoten zin monjetan e...

Zea... Adiñeko person batzuk, gutxi ioten zin, biño, 'ta gizonezkuk 'o baldin bazin igual ejuka 'ta, 'ta monjak: "ez ziztela berriz 'e aldi horta jon, zuzte elizan beste aldea han ibil zizte jostatzen!".

Eta bai, nik billatzen baldin banun hankan muturrakin soka, aixa pasatzen nun, biño klaro, ttikiya nitzan 'ta kosta itten zin, biño... E... Hanka bernia, hankan aurria, azala dena harrotua soka, soka pasatzikin, pasatzen. Bai.

- Nola izaten zen ba?
- Soka alturaketan, bai, saloka 're ibiltzen giñan, biño geo baita 're ibiltzen giñan alturaketan. 'Ta klaro soka lurretik altxatzen hasi eta gora 'ta gora 'ta gora zuk altxatzia 'o...

Pasatzia posible zenun arte. 'Ta klaro, gora ailletzen zenin 'ta tiruo soka 'ta klaro, len san zattutena hankan muturrakin billatzen baldin banun seuru pasatzen nula, biñon azala dena harrotua 'ta zembaitan larrutu igual.

- Gomakin itten duguna guk, biño zuek sokakin.
- Biñon sokakin, klaro! Bai, bai, bai. Kontentu aski bai, biño hala 're aski kontentu, e!
- 'Ta ze ibiltzen ziñazten, neskak elkarrekin 'ta mutillak beste ayekatik?

- Ez, ez, ez.
- Denak batea?
- Ez, mutillikan ez, e! Zortzi urte arte ibiltzen zin...

- Jostatzen asko ikasi gabik giñan! Lanin, gustoa gaiña!
- Jostatzen ez za gotzen, Joxepa, zertan ibiltzen ziñazten?
- Bai, ibiltzen giñan gu, iandetan 'ta, soka saltun 'ta. Geo billerak eta izaten zin.

Altzibarren billera haundiya itten zen. Eta... San Pedrotan Altziberren fiestak, eta gaiñekun billera izaten zen, e! Filarmonika jotzaillik... Han dantzaiyak izaten zin errak, neska 'ta mutil, 'ta hala! Jon 'ta neskak hasi lehendabizi 'ta faborez mutillak 'ta bai 'e, gustuko

baldin bazin bai, 'ta bestela ez! Anda!
- Biño beti mutillak eskatu!
- Mutillak faboria eskatu neskai, bai.

- Neskak ezin al zun eskatu dantzik?
- Beste aldea izaten zen ordun behintzat. Oaiñ ez dakit ze itten 'uten, biño...
- Oaiñ, oaiñ iñorrek ez du dantzik itten!

- Biño filarmonika jotzaille errak 'e bazin ordun. Bai. Bat Altziberko Irundarrenekua zen. Manuel. Aspaldi hilla da. Soiñu jotzaille erra zen. 'Ta beste bat Arkale, hemen bada Arkale, mutil bat.

- Bai.
- Horren atta. Harrek Albixturrenekotik, biyek txandan aitzen zin. 'Ta jendia hola, e! Lezotik jendia kantidadia tortzen zen Altziberra. Lezoarrek 'e bazin Oiyartzungukin ezkonduk.

- 'Ta ongi, ongi... Kampokuk ongi hartzen al zin?
- Bai...! Bai, bai, bai, bai.
- Bai? Ez al zin harrika bialtzen?

- Harrika? Fama bau Oiyartzunek! Harrikelaiyana!
- Horrengatik galdetzen zattut.
- Politta zen Altziberko billera, e! Jesus! Famosua! Geo Santiyotan Iturriotzen.

Xanixtebanetan Oiyartzunen. Xanixtebanetako fiestak Oiyartzunen, tres de agosto hasi, 'ta hiru 'ro lau eun izaten zin. Bai, bai, fiestak 'e ordun jartzen zin, e! Musika 're kartzen zuten ordun.
- 'Ta ze... Ze fest... Ze gehiyo izaten zen musikatik aparte festatan? Gotze al za?

- Zortzikukuk 'ta, makil dantzak eta. Haik 'e dantza polittak zin oso. Horrek honezkio ikusi 'ttu bai! Makil dantzak eta, e! Oso polittak, bai. Biño izaten zin barriyo guziyak. Santiyotan Iturriotzen, San Pedrotan Altzibarren, Karrikan Ama Birjiñetan uste 'ut izaten zela.

Aztu 're in nau, biño. Denetan, barriyo guzitan, behintzat, txandan txandan.
- 'Ta zuek denata joten ziñazten?
- Posible baldin bagenun, bai.

- Gurutzea 'ta Ergoina 'ta re bai?
- Bai, bai. Bai, Ergoina gutxitan ni. Behiñ 'o jon izandu nitzan. Han taberna batin Bialden 'o, lengusuk nittun, 'ta lanea! Fiestetako partez. Haik 'e hil zin 'ta... Ni hazitako geldittua hemen.

Denan tartetik.
- Karo, denan berri mateko zuk e!
- Amakiña ikusi ber izaten da bizitzeko!

- Bai. Haimbeste urtian gaiña.

- Txampaiñe ingurukuk ordun, Bitorrenguk 'ta Bordaikuk 'ta hoi denak 'ta Pautxiki... Ordun denak...
- Bai.

- Auzoko guziyak?
- Ez, gu hiru auzo! Errotakuk, gu, Bordaikuk hiruak seuru! Gotti batzutan Bordaiño jonta, bestetan gue itxea torrita. Txampaiñea torrita.

Aierdi 're eskola ondu horta torrita, bestela, gotti jonta. Eta beste batin bagenun Zulatxipin itturriya. Ederra! Eta ura fresko freskua eoten zen, 'ta bero baldin bazon, jon 'ta genun kostumbria, han, zea zen, zea bat, e...

- Aska bat?
- Aska haundi bat! 'Ta han sartu 'ta ibiltzia. Haimbeste balde, haimbeste ur izaki ingurun 'ta haraiño jon ber!

- Erreka onduan!
- Han, ura frexkuo zela 'ta hara jonak! 'Ta itxian bazterrin ibaiya! 'Ta gen soin zarrak jantzi, apartak jantzi 'ta putzun han biltzen giñan denak! Eta hala 're batzutan:

"Oi! hau epela 'uk! Guazen Zulatxipiko itturrira!" Zulatxipiko itturrira denak!
- Udako bero berua!
- Udako bero berua! Primeran ibiltzen giñan.

- Karo.
- Primeran! Eta gue jostaketak denak hoixek zin. Holaxe.
- Eta uretan, zea...

- Nola da hoi?
- Marru-marruka, korrika! Punta batetik bestea, eta han, gue Txampaiñeko aurrin, gainkaldin bi trena biria zen, Arditturrira, 'ta pareta.

- Bai.
- Eta marru-marruka hasten giñanin, joten giñan bueltan barrena, paretan gaiñin barna, eta eskapo ittetik, paretatik salto itten genun betti.

Eta gue lengusua, hemen hil zena, eroi 'ta bizkarrin miñ hartu! San ziyon, han zon... Gizon bat bazen eskolan ordun, 'ta harrek san ziyon: "te voy a coger en el coche," kotxia bai baizun "te voy a coger el coche y voy a llevarte al médico"

Ta baita eaman zun Don Benardona, itxea. 'Ta san ziyon hautsiyik ez zula, biño golpe gaixtua zula, eta man ziyon botika eta geldik eoteko. Ahoz gotti[ahoz gotti:8350]. Zortzi eunin. Eta sendatu 're! Sendatu, botikak hartu, 'ta zortzi eunin geldik eondu zen

'ta harren bizkarra primeran geldittu zen atzea. Biño hartu zun golpe bat! Paretan harriya gaiñea jon zitzaiyon, e! Béak betti eroi zenin, harriya gaiñea!
- A...!

- Hori ba! Biño emakumii ze gotuko, 'ta paretan gaiñea iyotzia, eskapo itteko! Marru-marruka. Eta marru-marruka hoi korrika asko ibilli berra! Bat 'o bestia harrapatzeko. Eta saten ziyon zea, Paotxikikua zen bestia. Oiañ hanka, hankik gabe do.

Hori 're joten zen jostatzea. Ta horrek esaten zun: "hemen baton bat elbarritu ber yeu, e!" Eta nik esaten niyoten: "elbarritzeko ez dugu jostatu ber, e! Formalidadikin, bestela hemen norbatt hiltzen bada, ze in ber dugu!" Nik saten nun.

"Eta hara bestia! Hiltzia aittatzen al dun? Miñez eotia nombatte hor, hiltzia okerro dun!" Horrek, hankik gabeku horrek. Eta saten genun: "bueno, bukatuko al dugu?" " 'ta bukatzen badugu ze ingo dugu?" 'ta " Oi! Bordaira 'ro, Bordatxikira 'ro, nombattea jon 'ta,

han 'e launak izango 'ttun 'ta, han eon hizketan!" Eta azkenin, hala itten genun. Txampaiñetik Bordaira malda gotti iyo, eta Bordain batin lau 'ro bost neska.
- Zuen eraretxokuk?

- Bai, denak eraretxokuk, 'ta denak hara jon 'ta han denak jokun. Jokun sotun. Jokun aitzen giñan.
- Kartakin?

- Kartakin. Eta hantxe pasatzen genun demboa. Biñon, nola ibiltzen giñan! Biño beti hanka... Oaiñ, hankik gabeku honek hala san izaten zun: "gu parregarriyak gattun ayeka batetik bestea jostatzea! Tokiyik ez bagenu bezela!

- Biño, launa ber! Batzuk aspertzin...
- Bai, ba. Saten geniyon: "Oi, saten ez duk, Bordain, 'o Bordatxikin norbatte harrapatuko 'ttugula launak eta jongo gala!" "Bai, bai, nik san dut, nik san dut. Nik san dut hoi."

"Aleiya, zuk esan 'zu!"
- Eta geo béak, béak hoi san! Parregarri!"
- Geo béak hoi san! 'Ta guk saten geniyon: "Oaiñ ze san nahi duk horrekin?

Leno béak, heorrek esan 'ta, ze san nahi duk? Ze nahi duk, paetan gaintik salto in?"
- Ordun konturatuko zen, 'ta!
- Eta holaxe aitzen giñan!

- Zein juntatzen ziñazten...

- Jostaketak?
- Jostaketak, bai.
- Hasten giñan tabatan. Lau 'ro juntatzen giñan, 'ta ttabak, bakizu, geo,

turtuluxak saten geniyon bestik, hoik ardiyan hankan zea koxkor batzuk. Haikin denakin jostatzen, eta ordun sos batzuk izaten genittun, banakaka batzuk 'o, 'ta haik jokatzen genittun. 'Ta iabazten zunak denak eamaten zittun.

- 'Ta nola jokatzen zen haikin?
- Bota 'ta, hartu 'ta, buelta man 'ta, gaiñea jartzen bagenittun, ongi, 'ta azpira jartzen bagenittun gaizki!

- A...! Ordun gehinak...
- 'Ta ordun bai, gaiñea gehina, eta hor ibiltzen giñan, kontentu aitzen giñan! Arront kontentu! Biño galtzen genunin, bagenun bat, near itten zuna! Aixiana, hua nearrez, saten geniyon:

"Ixabel, zertik itten dun near?" "Oi! Partidua galdu dutelako!" Saten geniyon: "Erri... Bost zentimongatik near in! Geo 're bost zentimo harrapatuko 'ttun! Jokatuko dugu berriz 'ta iabaziko 'zu!" 'Ta hasten giñan, 'ta berriz 'e, 'ta hua beti galdu itten!

- Hara!
- Saten zun: " Ez dut gehiyo jokatuko! Zuek bakarrak iñ!" 'Ta gu bakarrak utzi, 'ta guk ez galtzen! 'Ta geo saten zun: "biño zuek ez 'zute behiñ 'e galtzen!

Beti iabazi, 'ta beti iabazi!" Saten geniyon: "Ui, hoi suertia, zuk 'e suertia... Zaude pazientziyakin! Hara jarri berriz, jarri!" 'Ta jartzen zen 'ta: "hara oaiñ 'e! Atzea galdu! Berriz 'e!" Saten geniyon: "bueno, nearrik ez in, e! Bestela denak geldittuko ga nearrez!"

Hala gelditzen giñan, 'ta aspertzen zenin, saten zun: "oaintxe ne begiyak aspertu dia nearrez, 'ta ez naz gehiyo ibilko!" Hortxe gelditzen giñan. Gen jostaketak hoik zin. Geo marru-marruka...

-Gu irai itten bai.
-Irai itten hemen ikaste' al zenuten?
-Nik hemen ikasi nun putzu hontan, lau urtekin.

-Bai, e? 'Ta presa 'ta zer zen ur geiyo hemen?
-Bai... Orujo bat biño haundiyuo presa. Hako harriy horren gaintik itten nun betti, San Blas, bua! 'Ta... Ergoin hor ibiltzen zen irai itten.

-'Ta presa inta 'o in gabe?
-In gabe, in gabe! Ur ikarriya zen, ura ikarriya zen!
-In gabe, e? Bai, e? Haimbeste ura...

-Oan dena zakarrez bete da! Hako arbol haitaiño ya! Oan ya zikindu da 'ta, geo 'ta geiyo zikiña geiyo!
-'Ta jostatzen ze ibiltzen ziñazten kuadrillan 'o... Ze itten ziñazten auzoko guziyak juntatu jostatzea? 'O, 'o... dembua 're ez zenun jostatzeko hartuko, lana itten zen geiyo? Nola izaten zen?

-Bueno... Jostatzeko dembua, ez dait ba nik... Iande arrasaldin. Udan baldin bazen, bizikleta hartu 'ta numbattea 'o... Gaiñekun hortxe pelotan 'o. 'O mendira 'ro.

-'Ta fruta lapurriyan 'ta hola ibilko ziñazten, ez?
-A baita 're!
-Hoi 're bai?

-Jolin! Hua zen zea cuarentaiunako goseti hartan... Seika hartu batzuk 'ta, zakurrakin atzetik. Jo... Ze gambiyua!
-Fruta asko 're ez zen eongo sobran? 'O lurrin hondatzen ai zinak?
-Ezta zuaitzin utzi 're!

-Zuittu aurretik jan!
-Jo... Ordun eozin baserritar gereziya 'ro fruta hartu, fruta mordoskat otarrin 'o 'ta Errentira saltzea 'ta joe! Xoxa!

-A, bena ez zena., zuena ez zena 'e...?
-Ez, ez! Bena, bena! Biño nola gu, horregatik harrapatzen ziguten fruta hoik beak. Oan dena usteldu itten da, biño ordun jolin... Handik heldu zen sosa 'ta!

-Karo... Ahal zen tokitik len?
-Bai...