- ...etxetan jende pilla bat eta ez? Len gañea, zuk hoi jakingo zu, hanako derecho cocina-kin 'ta kanputik etortzen zinak 'ta?

- Bai, bai, bai. Learre hola eondu zen, irakitten, ni gañea ordun ibiltzen nitzan ura kobratzen 'ta beno Learre zon 'ta Bordaxar irakitten eoten zin holaxe jendez e, bar-bar-bar bazter guzitikan. Derecho cocina? igual hiru famili zea etxe batin, 'ta hiru famili, jakina, hiru famili etxe batin, pues, hiru emakume sukalde batin, su batek...

su berakin. Zuk ba al dakizu ze ziskuk armatzen zituzten 'ta ze... miño moldatu zin. Geo ya pixkat lana hasi 'ta lana itten zuten 'ta jakina zintzuk zin ez, saiatzen zin ezerrezetikan, len san guna: larre motxetik heldu denak harek itten du.

'Ta zintzo jokatu, denak lana in 'da, geo batek itxia hartu Altzibarren, bestiak beste numatte 'ta zabaldu zin denak, ya hoik denak zabaldu zin. 'Ta...
- Gañea, hoi san naute nei, lehen geyenak maxterrak zila miño hasi zinin kanpoku hoik eosten...

- Gu 're beti. Beti maixterrak izandu giñan.
- Hoi da!

- Bai beti maixterrak izandu giñan gu. Gu bizi guzian... bai, herri guziya zen ya maixterra ordun. Aberas... zeak... ya... maixterra ez zena ya jauntxu batzuk zin, eske... Len esan duguna, Zabala hoik, herri guziya ya dena ben mende zakaten, baserritar guziyak ben errenta patzen, kalin 'e... Joxixinia bakizu zein den ez, hoi 're...

- Biño eskandalo bat izandu da hau! Eskandalo bat! 'Ta tristia netzako izandu da, tristia ez? Beák aberastu dila pobrin kontura! Pobrik honeaiño utzi, e, pobrik lepotik utzi denak 'ta... Nik eskutan pasa 'ut kontratista, eskutan 'ta nik badakit zembat milloi iñ 'ttuzten, zembat milloiy

iñ 'ttuzten, biño eskrupuloik gabe! Eskrupuloik gabe!
- Behiñ 'e gastatuko ez 'ttutenak.
- Ez, ez, ez. Ez, ez, hoiy hola da. Hoi hola da.

- Bai, bai, hala ber du, haimbeste salduta!
- Bai, bai, bai.
- Gastua 're izango 'ute, miñon...

- Itxe batekin doblatu (...) Zui kobratzen bazattuzte eondu din bezela cincuenta sesenta millones, pues hogeita hamarrekin itten zuten etxia! 'Ta beste dena al saco! 'Ta beák jakiña diru beltza eskatze 'ute! Karo, komeni 'yote, komeni 'yote. Biño hoi...

- Zakua gehiyegi estutu dute 'ta...
- Bai, bai, bai, bai. Bazen ordua e! Bueno ez da hau estutu gobiernotikan e!
- Ez.

- Merkatua bea zeatu da, saturatu in da.
- Hoi da.

- Saturatu in da, gobiernotik ez da torri hau. Hau ya in da itto 'ta jendik 'e ezin du 'ta geo iyo dinin zeak, interesak 'ta iyo dinin...
- Karo ze len hain interes bajukin hipoteka 'ta erraxo eskatu 'ta itten zuten...

- 'Ta geo bi laun lanin 'ta pues bueno batenakin segi, patuz 'ta gaiñekun...
- Biño zembat diro bi laun lanin...
- Bai, hoi da.

- 'Ta gurasuk 'e abalatuk eta...
- Bai, bai, bai, bai. Bai, bai 'ta askotan bankua eziñ ailletu 'ta kendu 'ta, itxia kendu 'ta bankui ez 'yo interesatzen hoi. Harek zertako 'ttu itxiak?

- Karo.
- Ez, ez harrei...
- Karo eske banku beák 'e ya hasiyak zin nola hala ez ematen, e!

- Bai, bai, bai, bai.
- Len eoziñ mouta maten zuten....
- Ikusten ai zin 'ta! Biño hoiy handik etorri da, e! Amerikatik etorri da e! Han hasi dia!

- A!
- Han hasi da krisisa 'ta geo hoi dena...
- Handik.

- Bai, bai, handik zabaldu da hoi dena e! Han jende askok kredituk aterik eta eziñ ailletu 'ta banko guziyak krak itten ai zinak.
- Zuk san 'zuna, ze in ber dute haimbeste itxekin?

- Hoi klaro, klaro!
- Bankuk dirua ber du!

- Dirua, ez, ez, ez, ez. Ez, ez, 'ta gaiña bankuk abalatua baldin bau 'o man bau kreditua berrogeita hamar milloi 'ta oan joten da itxia saltzea 'ta ez du baliyo berrogeita hamar milloi...

- Oso zean zonin konstrukziyua, langillik 'ta 're bai.
- Biño Espaiñiyan desmadre bat izandu da, e itxia itten. Frantzia, Alemania, Inglaterra hiruak elkartuta biño itxe gehiyo itten ai zin hemen bakarrikan. 'Ta eske itxurik gabe!

Nik badakat, bian eukiko dut, periodikoko rekorte bat oain dela hogeita hiru lau urtekua, ez? 'Ta orduan zembat bizilaun giñan zea, Gipuzkoan 'ta oan... Hoiy oaiñ dela bost urtekua da, ez, 'ta oaiñ zembat bizi giñan. 'Ta oaiñ dela hogeita bost urte biño gutxiyo bizi ga oaiñ Gipuzkoan.

- Itxe gehiyo.
- 'Ta zuk esan nazu hogeita bost urtian ze kostruittu den hemen! 'Ta ordun etxiak, sobran dozte itxiak! Etorri ber du pilla bat! Sate 'ute hemen badoztela hirurehun milla etxe hutsak zean,

Euskal Herriyan! Hirurehun milla etxe hutsak badila! Eta Espaiñi guziyak milloi bat etxe hutsak eta gehiyo badila! Etorri ber du... Horrek tetxua jua daka!
- Bai, bai.
- Tetxua jua daka horrek.

- 'Ta haik zertikan hasi zin hoi dena saltzen 'ta?
- Hoik zakaten koiñado bat. Zea bat, arreba... Bueno (...) arreba bat 'ta zakaten ezkondua un tal Altzibar 'ta Hondarraiyan zakaten golfu hortan txaleta 'ta armadoria zen. 'Ta armadori horrei nik ez dakit nola

arraiyo negoziyua gezki jon, zorrak in eta lasai jokatu eta berrehun milloiyeko zorrak 'o bankukin iñ 'ttuzte eta orduan ez dakit espropiaziyua 'ro ze torri ziyon eta gaiña béak patzeko ez zula 'ta kartzela!

'Ta ordun familiyak, familiyak pues kartzela desonra bentzako 'ta familiyak tapatu in nahi 'ta patu in nahi. Berrehun milloi garaiy haitan diro asko zen. 'Ta ordun hasi zin saldu 'ta bankui patzen. Biño geo nei saten zin zeak (...) "Joe, eske eziñ 'yeu aurrea atera! Interesakin patzeko ber 'yeu

diro guziya! Interesak patzeko!" Ordun interesak haundiyak baizin! Interesak catorce, quince 'ta veinte por cien 'ta inteesa ikaarriyak baizin. 'Ta haik hua patzeko haimbeste ez zutela! Terreno guziyak saltzen ai zila 'ta interesak... Tronkua ez zutela kentzen. 'Ta zeatzen ai zila,

dena deseitten ai zila 'ta. Geo san zin bankukin in zutela zea bat, akuerdo bat. Tronkua patuko zutela, interesak kentzeko denak. 'Ta bankuk 'e amore man zutela. Tronkua, jakiña ikusten zuten bankuk 'e ai zila arruinatzen famili bat, dena deseitten ai zila 'ta azkenin bueno bankuk

'e ai zin aberasten beaiyen kontura eta betiko zuten, ez zen...
- Ez zuten zea itten...
- Ezin zuten zeatu...

- Buelta eman.
- Interesak jaten ziyoten dena.
- Karo.
- 'Ta azkenin interesak kendu ziyoten, tronkua bukatu zuten 'ta holaxe.

- Uste 'ut diez por cien maten zitla. Bai, berrogei milla pezta, berrogeita hamar milla pezta... hortxe ibiltzen zen. 'Ta bueno, zerbatte gehixio atetzen nun nik 'e. Eta hala.
- Geo 'ta lan gehiyo.

- Geo 'ta lan gehiyo 'ta geo 'ta lan gehiyo 'ta gaiña azkenin nik neonek errezibuk neonek itteko san. Errezibo denak eta kontadorik ikusi genittun, denak kusi genittun 'ta joe. Eta...
- Ordun zuk ze itten zenun, letura 'ro...

- Lektura.
- Eta gaiña rezibuk itten hasi?

- Nik itten nun kontadorik ikusi eta dembo berin kobratu. Kobratzea joten nitzanin, kontadorik ikusi 'ta apuntatu. 'Ta geo jakiña, azken aldea hor (...) zon bat (...) "Zeorrek in berko 'ttuzu errezibuk" eta (...) neonek itxian nitzan tarte libretan itten nittun errezibuk 'ta hala neonik in, neonek eaman...

Dena. Biño hamabi urte in nittun. 'Ta geo hamabi urtetan ez dakit zer zen, ordun izango nun nik atta hilla 'ta ni ya barbeiyan lotu nitzan eta barbeiyai lotu nitzanin, Hilario san niyon: "Hi, Hilario hola 'ta hola..." Hilario bakizu, (gukin) billi zen geo. 'Ta geo nei beste gauz bat,

nei kontratua in ziten 'ta jarri genun fiantza sei milla pezta fiantza jarri genun. Fiantza jarri ber zandu nun sei milla pezta. Gaiña jarri zin konsideraziyua, que nunca tendría consideración de... De empleau público, empleau municipal. Que nunca tenía derecho a seguridad social 'ta guaza hoik.

Hoi kontratun jartzen ziten. 'Ta nei, nik ez seguro soziala 'ta ez ezer 'e (...) ez naute sekula ezer 'e eman. Hilario sartu zen 'ta harrei seittun jarri ziyoten seguridad sozialak 'ta hura seittun.
- Hua langille bezela?

- Langille bezela.
- Udaletxeko langille bezela.
- 'Ta ni ez.

- 'Ta zu ez. Hara!
- 'Ta ni langille bezela izan banitzan, nik 'e beste zerbatte pentsatuko nun igual! Joe, eske difentzi erra zon! Jornala normala, langille normala... Eta hola. Ez do! Batzuk holaxe jaiotzen ga, izarrakin 'ta...

- Beti jendia! Itxia bete jende beti. Aiyeka batetik ez bada, bestetik itxia bete jende! 'Ta geo nik, nik 'e len san zattutena, itxian lotua nitzan, ez ziten (...) uzten 'ta geo ayuntamentotik deitzen ziten, ayuntamentun lana baldin bazen, lan golpia baldin bazen, joten nitzan ayuntamentoa

ni lanea. Han (...)... Bai, geo suplentziyak ittea 'ta ibiltzen nitzen 'ta goiza, goizetikan bakarrikan. Attak ez zin uzten goiz 'ta arrasalde nei ezta! 'Ta eskola joten nitzanin 'e aizu, ni eskolatik ate orduko itxea! Jostatzeko demborikan 'e ez nun izaten.

Hortan gazte dembora oso lotua pasa nun.
- Eta ayuntamentun eonta 're, attak barbeira beti, e?
- Bai, bai, bai, bai.

- Jo!
- Bai, bai, bai. Ayuntamentoko sosak, hoik, netzako izaten zin. 'Ta geo ayuntamentuk, zea, ura kobratzaillia.(...) ibilli zen (...) bat, zuk ez zenun izautu.

'Ta harek utzi in ber zun 'ta nei esan ziten, iya nik ingo nittun 'ta joe, nik galdetu (...) iya zembat dembora eamaten zun 'ta "Bai, ingo 'zu hillian!" Hillian hiru bat eunin ingo nula herri guziya pasa. 'Ta nik ne artin... Attakin zea hoi nun, biño attai san niyon: "Atta, bitu, nik hola 'ta hola..."

"Bai, biño geo hemengo lanak ez 'ttuk utzi ber, e! Hemengo lanai..." 'Ta, behintzat hasi nitzan ayuntamentukin! 'Ta hamabi urtian seittu nun. 'Ta han 'e geo ta, geo 'ta lana gehiyo, geo 'ta lana gehiyo 'ta jakiña, batek, ni hasi nitzanin ez zen urikan ez Arraguan, ez Gurutzen, ez Iturriotzen,

Ergoinen ez zen urikan... 'Ta ni hasi nitzanin 'ta geo jakiña, ura normala da, jendik ura nahi 'ta jendia ura jartzen hasi zen 'ta nik jornala maten ziten, doscientos cincuenta al mes. Hasi nitzan con doscientos cincuenta pesetas hillian. 'Ta geo 'ta lan gehiyo 'ta geo 'ta lan gehiyo 'ta nei (...)

"Bai, han ura jarri du 'ta kusi ber 'zu, ta bestia hartu kusi be 'zu 'ta..." Nik jakiña san niyen: "Nei ura gehiyo 'ta lana gehiyo jarri 'ta nik jornala gehiyo ber 'ut ba!" "Bueno bueno, aber ba!" 'Ta jarri ziten larehun... Ez, doscientas cincuenta, trescientas jarri ziten eta geo, behintzat,

segi hartan, hartan segi beste urte bete 'o bi 'o 'ta beti ura zabaltzen denin, batin Karrikan, bestin Gurutzen, bestin Arraguan, denin, Iturriotzen, baserri guzitan ura jartzen ai zin 'ta nik san nun bueno, nik, nik nahi nula, ez nula nahi jornala, nik nahi nula komisiyo bat.

Nik a más recaudación más dinero. Ez zea, lana gehiyo 'ta lana gehiyo 'ta beti jornala bera 'ta... Behintzat esan ziten hoi ez zitela emango 'ta nik bueno, nik geo ordun ba al dakizu ze itten nun? Abisatzen zitenin ura jarri zutela han 'ta han 'ta han nik ikusi ez! Nik ezta kasoikan 'e!

'Ta deittu in zin ayuntamentokuk eun batin 'ta iya zertik ez nun kusten 'ta nik san niyon: "Aizu, zuk jornalakin doble lan itten al 'zu? Zuk lan asko in ber baldin bazu, jornala gehiyo nahiko 'zu? Pues nik 'e bai! 'Ta gaiña nik jornal (...) doble lan jarri nei! Ez! Nei karri komisiyua!" 'Ta azkenin aprobatu ziten!

- A bai, e?
- Aprobatu ziten, bai. 'Ta jakiña a más recaudación, más... Nik 'e zea gehiyo, nik banekin ze kobratzen zen hillian ze kobratzen zen 'ta nik ez dakit ze man ziten. Ez dakit cinco por cien zen 'o zerbatte hola.

Biño hillabete guziyan kobratzen zen... Ez dakit hemen zembat kobratuko zin, hogeita hamar milla pezta? Berrogei milla pezta? Ez, diez por cien emango ziten. Uste 'ut diez por zien ematen zitela. Bai, berrogei milla pezta, berrogeita...

- Horrek zean lana itten zun, ayuntamentun zentralita bat bazon 'ta harek
- A! Karo biño han aiko zin bakarra ayuntamentokuk.
- Ayuntamentokuk bai.

- Geo herritar guziyak zuenin.
- Bai, bai, bai, bai. Bai, bai. Bai 'ta ayuntamentua 're telegrama denak gui tortzen ziun, e! Ayuntamentokuk dena e! Gobernotik eta... Urtero urtero gobernadorik ben telegramak zeatan,

karnabaletan, bialiko zun be telegrama 'at galaziya zola ta ez zela, 'ta zigortua izango zela 'ta ez dakit zer 'ta baki zer 'ta... Euntalako... 'Ta dena, akuerdo guziyak denak telegramaz etortzen zin 'ta guk dena telegramaz ayuntamentoa bialtzen genittun.

- A, bai e?
- Bai, bai, bai.
- Ordun zueri ailletzen zizuten!

- Dena gui ailletzen ziun. Fabriketako... Gui zembat empresa Katelsa 'ta bakizu hor non dozten? Haintzako zembat telegrama! Eta dena gue eskura tortzen zen, empresa guzitakua. 'Ta gaiña estranjeroz heldu baldin bazin, estranjeroz heldu baldin bazin, haik alemanez 'o inglesez 'o tortzen zin,

ez genun enteintzen 'ta dena letreatua. Letreatua ez dakit bakizun zuk? Pues gui saten ziun hitz hau, hau, hau, banaka banaka, ez?
- Bai.

- Barcelona Enrike, Ramon, Ramon, Ines, Antonio. 'Ta guk jarri ber genun aurreneko hitza bakarra. Barzelona b, Ines i,...
- Jakitteko nola zen.

- Nola zen jakitteko.
- Ez zenekiten ze ai ziñazten eskribitzen.
- Letreatua izaten zen.

- Bai.
- Oseake gui saten baziun dena izen osua inglesez, joe, guk ez genun ideikan 'e! Biño hola banaka banaka san 'ta hitza bukatzin geo "Otra palabra". Beste hitz bat. Izena berriz 'e.

Barzelona, Enrike, Ramon, Ramon, Ines, Antonio. Nomenklatura hoi nik buruan geldittua dakat. Gerona, Oviedo, Ramon, Antonio, Enrike, Dolores, Oviedo... Ez? Hoi dena...
- 'Ta beti zin berak?

- Beti izen berak zin.
- O-tzako beti...
- O Oviedo.

- Oviedo.
- Bai, R-tzako Ramon. 'Ta G-tzako Gerona. 'Ta D-tzako Dolores, 'ta E-tzako Enrike 'ta... Hoik izen berak zin beti. Nomenklatura hoik hola zen. 'Ta ni akortzen naz

- Karo, deskuidoik ez izateko.
- Klaro! 'Ta biño ni askotan etxian ez baldin banitzan ama eoten zen 'ta amak, gue amak 'e eskola bazun, bueno! Ideik ez harrek 'ta... Biño harrek 'e telefonua hartzen zun 'ta

hasten zin kartak ematen, hola hitzakin ematen 'ta gue amak Madrid 'ta harrek Madrid osua eskribittu! Telefonistak: "¡Pero qué esta haciendo!" 'Ta "Sí, Madrid me has dicho" 'Ta "Sí" "Pues escribiendo Madrid." Bueno!

- 'Ta nehikua itten zun!
- 'Ta geo "¿A ver, no está el hijo?" "No, no está en casa." 'Ta "Bueno pues cuando venga que me llame." Hala ni tortzen nitzanin etxea nik deittu 'ta hola, hola aitzen giñan. Biño joe, zuk ordun...

Moldatzen giñan, e! Nik, behintzat ya 'ta arreba bat, zarrenak 'e, hartua zakan hoi dena, 'ta letra hoi denak 'ta guk hara bialtzeko 're, zea, pesamen bat 'o euskeraz igual batzuk izaten zuten pesame bat bialtzeko 'ta euskeraz, pues dena letreatuta. Beste gauz bat, pesame san 'utena,

baten bat hiltzen bazen, hola izaun samarra, tortzen zin berrogeita hamar bat pesame! 'Ta hai denak partittu 'ta bueno denak... Partittu ez, denak itxe bereko izaten zin 'ta aixa joten giñan 'ta biño milla lekutatikan. Bai, bai, telefonuk lan asko man ziun gui.

- 'Ta gaiña barbeiya!
- Barbeiya bai, bai. Bai, bai.
- Jesus!
- Bai, bai. 'Ta beti jendia! Itxia bete jende beti.

- Itxian, barbeiyan ez.

- Itxian, itxian. Bai, bai. Sala bat bagenun 'ta han kabina bat jarri ziuten 'ta hitz ein nahi zunak kabinan barrenin sartu 'ta hitz eitten zun 'ta geo telefonua bakizu, zuk oain nola dakazu hola jarriya 'ta geo zea, zea manibelakin, bai. Hola hasi giñan.

- 'Ta jendii laundu in berko zeniyoten?
- A, klaro.
- Jendik ez zun jakingo!

- Ezta ideikan 'e. Ezta ideikan 'e.
- Harrittu 're bai. Sorginkeiya zelakun...

- Bai, bai, bai. 'Ta jesus, geo kastillanua ordun bakizu tortzen zen barra-barra, emigrante jendi hoi 'ta bueno ben parajeta hitz ein ber zuten 'ta gaurko komunikaziyua ez baizen, (...) eskatu ber zun konferentziya 'ta ezin zenun direto, ez zen diretoik (...) ez zen diretoik iñoa 'ta

Donostira deittu 'ta handikan "Oiga, ponme con el número... " Iya ze ordutako, 'ta zuk eskatu 'ta handikan bi ordura igual saten ziuten. Ba, bi orduko zea zela, dembora ber zela. 'Ta joe, jende guziya deseperatua! Jendia han zai, gure itxia... Itxia bete jende, gu 're han, denak han...

Itxia arron herriyan mende jarri genun.
- Bai.
- Bai, bai, intimidade guziya galdu genun! Itxian bai.

- Ayuntamentua (...)
- Biño sos batzuk ematen ziuten 'ta! Sosa dena ber zen. Gue itxian 'e denak ttikiyak eta denak zerbatte ber zen 'ta nik 'e baserritako ibilli guztiy hoitatik sos batzuk atetzen nittun 'ta segi! Dena, korri batea 'ta korri honea dena oiñez.

- Dena oiñez, jo!
- Geo telefonikak hartu zun, ya Donostiko telefonua Telefonikak. Gipuzkoako telefono guziya probinziala zen, bena zen, herriyana, zea zen diputaziyuna zen, biño geo Telefonikak hartu zun

dena 'ta ordun gauzak kambitu zittuzten haik 'e 'ta hasi zin poliki-polii zeatzen, telefono numerukin markatu, markatzen, biño hoi 're hemen bakarrikan e! Automatikua zen Donostitikan hemezortzi kilometron barrenian. Handik kampoa ya konferentziya zen.

- (...)
- Konferentziya zen. Hemezortzi kilometrotik kampoa konferentziya zen. 'Ta...
- 'Ta ordun zuek ya utzi in zenuten?

- Ez, geo seittu genun dembo askuan, biño geo ya jakiña, ya zea haundittu giñan, hogeita bost urte eukittu genun, haundittu giñan 'ta bakotxa be martxa jon zen 'ta denak alde inta... Ni 're ez nitzan ailletzen 'ta geo pues bueno, ya Telefonikak gaiña haimbesteiñeko esijentziyak eta

haimbesteko gauzak eskatzen zittun 'ta ya utzi in genun. Utzi in genun 'ta ya geo gaiña jendia orduko hasi zen ya telefonua jartzen, batek eta bestik eta hasi zen telefonua jartzen 'ta geo hortaz aparte, in ber zaten genun urtero urtero guk itxez itxez, telefonoko listak guk partitzen genittun.

'Ta dena zarra dena billu 'ta berriya partittu urtero 'ta bueno, erotu itten giñan lanakin! Lana bai, lana bai...