Transkribapena

Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 3
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-073
Pasartea 0:31:00 - 0:36:00 (5' 00'')
Laburpena Semea etorri da berriro. Elkarrizketa nori egin aholkatzen: Beinberriko Joxek mendi aldeko hizkera duela dio. Galdu diren hitz asko erabiltzen dituela. Basoan aritzen baitzen lanean. Altamorrirekin batera. Hizketan gozatzen dutenak, patxadakoak: Sauko Pako eta...

Eliza, euskaraz; eskola, erdaraz.

Transkribapena

- Gañekun bueno, bai, kanta asko.
- 'Ta naximentukin 'ta atetzen ziñaztenin? euskeraz aitzen ziñazten kantak euskeraz zin 'o ?
- Karo!
- Bai
erderaz e' bagenittun e'!
- Kanta geyena elizan hala zen, meza latiñez miño
gañekun gañeko kantak euskeraz zaten zien
- Dena euskaraz zen
Oañ naximentukin, kantatzen genittun erdaldunak e' batzuk bañon euskaaz bataz beste, hoixe! Bai! 'Ta zean e' bai eguarrita 'ta kantatzen genunin elizan e'
- Euskarai nik usteut, garai haitan euskarai elizak kontu ziyola. Eskoletan erderaz itten zen miño eliza eliza beti
- Dotriña euskeaz maten zen ez?
- Bai
- Guk e ' hala in genun kumuniyua 'ta dena 'ta geo 're
- Bai elizak kontu ziyon. Meza latiñez ematen zu miño sermoyak eta
- Denak euskaraz
- Euskaraz 'ta kantak e bai , bai
- 'Ta geo apaizak 'ta ze aitzen zin, kalin konpaziyua, beste jendikin 'ta apaizak ze aitzen zin kastillanoz o' euskeraz?
- Euskuaraz!
- Ez ba, ez ba!
- Oiartzungo jendikin? erdaldunakin aiko zin miño gañekun euskaaz denakin aiko zin! Don Jose Luis 'ta bueno!
- Erdera geyo gio sartu zen, beandugo oan dela berrogei bat urtetik honea 'o hola bittartian. Gerratian esateute askok eta askok euskaraz galazi in ziyotela miño gui etziun sekula iñorrek galazitttu euskaraz hitzeittia.
- Ez iruitzen zigu
- Horregatik eztakiu erderaz!
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-073
Pasartea 0:28:00 - 0:31:00 (3' 00'')
Laburpena Mezak latinez izaten ziren, baina abestiak euskaraz. Naximentuarekin ere euskaraz kantatzen zuten. Garai hartan euskarari elizak kontu zion. Eskolan egiten zen erdaraz. Lorentxak dio beraiei ez ziela inork galarazi euskaraz egitea. Gero haurrei bai; eskolan erdaraz egin behar izaten zen. Inaxi 11 urte arte mojetara joan zen eta gero publikora, Bekoplazara.

Elizako koruan

Transkribapena

-E?
- Ni kalin asko ibiltzen nitzela.
-Bai?
- Ni bai. gu hor kantari 'ta naximentukin 'ta atetzen giñan kuadrilla izugarriya.
Haundiya, Mari karmen Galzarainekin. Ni Don Reginon alabak eakusten zigun
eta ongi ongi ongi ensaiatu, ensaiota asko joten giñan 'ta geo bi o' hiru bozata jarri 'ta oso oso earki ibiltzen giñan.
- Kantatzen 'ta eakusten zizuten? Kantai 'ta eakusten zizuten?
- Bai, bai
- 'Ta non eliz elizan ingurun o'...
- Ez, ayuntamaentun
- Elizako inguruan elizan izeninan o'
- Ayunta ayuntamentun ikasten genun
- Bai miño eliztarrak bezela
- Don Pablokin elizan hoi bai. Don Pablokin izaten giñan ba, kantak oso kanta politak ikasten genittun 'ta geo elizako kantak kantatu elizan.
'Ta geo berriz gizonakin 'ta sartu giñan miño berandugo. Ya meza kantatzea 'ta hoi.
- 'Ta asko ziñazten, emakume asko ziñazten kantai 'ta aitzen ziñaztenak?
- U bai!
- Bai e?
-Gu kantari, bai, aitzen giñan bai oan enaz akortzen zenbat urtetan 'ta, miño aitzen kantari meza 'ta hala zea itten genun, latiñez. Itten ganittun kantatu
guk, gizonak eta emakumik. Bai 'ta gio Lartaun sartu zen 'ta ordun ya, ya gu gutxiyo.
- Aa.
- Ez ya san genun ba, zartu giñala 'ta
- Gio atzea zea entiarrotako kantak, entiarrota berriz gu. 'Ta hasi giñan berriz gu. Gu hasi giñan berriz bai.
Perikok hasi ber dugu guk e' 'ta, arrauna itten zuten 'ta geo guk e'
- Oañ Periko oañ hilla da hoi hua miño
- Ya oañ arte jon naz ni kantatzea zea entiarrota kantatzea!
Oañ enaz joten ya miño gañekun bai. Guk Perikokin hitzeitten genun. Periko 're hil zen 'ta
- Mm bai
- Bai
- Eta lenoztikan hasi ziñaztenak hanako Don Pablokin ta aitzen ziñaztenin, baka e... oañ gio entiarrotan bakarra aitzen ziñazten? Miño bestela ze, meza nausitan 'ta aitzen ziñazten?
- Xanix bai, konpaziyo batea, kantatuko ganun, ahaztu itten dia miño, Xaniztebanetan, meza ikasi 'ta Oñatibiakin e' bai. Gio zeakin zean ibilli giñan
Don Pablon ondorenin Oñatibiakin, ibilli zen jendia asko, ni ordun enitzan joten miño geo sartu gui,
guk genakigun misa de refisio o' delaku hoi eta deittu n ziguten 'ta gio handikan aurrea pues hasi giñan Oñatibiakin.
'Ta nolabatte eondu giñan joten hasi 'ta miño atzea sartu 'ta gio honea berriz
- Gustoa ez?
- Hombre! beti gio gañea ensayoa joten giñan aitzaki txartxia hua ensayoa juteko! Hoixe
- Karo aitzaki harrekin gañea
- Itxetik alde!
- Itxetik alde egin, abi ba, hoi ba!
- Garroko 'ta , hoik geo ya ez, zertik hok ezkondu in tzin ya, zean 'ta gu, hemen bertakuk Oiartzunendikan
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-073
Pasartea 0:24:30 - 0:28:00 (3' 30'')
Laburpena Inaxi kalean asko ibiltzen zen. Urte askoan aritu da abesbatzan. Hasieran, Mari Carmen Galtzarainek erakusten zien abesten, eta naximentuarekin kuadrila ederrak ateratzen ziren. Elizako koruan Don Pablo apaizarekin eta gero Oñatibiarekin ere aritu zen. Meza latinez izaten zen.

Orduko modak

Transkribapena

zuen garayin?
- Bai, bai plisatuak bai, 'ta fruntziakin 'ta enkuentuak e' bai tablak eta dena.
- Denetik, ixurriyakin asko fruntzikin
- Bai, ibiltzen zin
- Bai, nik asko izaten nittun ni flaka nintzen 'ta ixurriyakin izaten nittun. asko
- Zekin?
- Ixurriya beno hola fruntzia.
- Fruntzia
- A fruntzikin, a pixkat bete betetzeko
- Ixurriya zaten zen
- Zeaxio
- Buelo geixio hartzetik
- Hoixetikan o' eztakit zertikan miño behintzat ongi gelditzen zin oso hola flakai 'ta. Gañekun...
- Eta kolore hola, kolore biziyak eta ez e ? normalin ze azul marino 'ta hola?
- Eez !
- Bai azul marinua.
- Miño loratuk e' bai!
- Loratuk e' bai miño txuri urdiña 'ta gorriya 'ta hoyek ya atentziyo geyo deitzen zuten. Berdia, lila ibilzen zen pixkat, (...)lame
- Oan gu gaztiak giñanin geo bai ordun (..) politta zaten zen. Ni jostea joten nitzanin errentira 'ta bai
- Aber edadeko bat e' noiz ikusten zenun oan bezela, gu oan jazten gan bezela noiz ikusten zenun
kolore hoikin edadekoik, nik gue ama sekula enun e arropa kolorezkuakin e!
- Nik e' ez
- Beti beltzez
- Enaz akortzen behintzat, txuri beltxa baleike
- Txuri beltxa bata itxian 'ta gañekun kalea joteko beltza.
- Bai beltza
- Nahiz 'ta alarguna ez izan
- Bai , bai, bai
- Igualtxu zun.
- Sateizut gue ama larogei urtekin hil zen miño nik ez nun ikusi behiñ e' beste koloreko arropakin.
- Beti beltza
- Beti beltza 'ta galtzerdiyak e' bai.
- Bai galtzerdiyak beltzak
- Oañ e' moda haundiya do 'ta gaztiak umiak oañ! zarrak gorriyez 'ta umiak beltzez oan!
- Bai eta zuek gotzen zazte zea, e... amonak eta oañ
- Pañueluakin?
- Bai pañulukin 'ta mantal
- Bai, bai gue amak eztun ibiltzen miño ibiltzen zin emakumik pañuluakin, pañulu beltxa atzin lazua
- Gue amak e' ez harrek e'
- Baserriyan igual askotan bai, belarrakin 'ta ibiltzeko
- Bai larrian aitzeko guk e' bai
- Bai, guk e' bai
- Traba gutxiyo itten zun illiak eta
- Garbiyuo 're bai
- Baita 're
- Karo traba gutxiyo , 'ta euzkiyantzat e' ber genun, txapela igual
- Karo txuiyak eon ber ez?
- Len moda. oan deank morena, miño len txuiya zen ez? kalekuk ziñaztela 'ro ez?
- Klaro! fiñagua (...) txuiya 'ta
- Gu kalin egiya san ni asko ibiltze nitzan
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-073
Pasartea 0:22:00 - 0:24:30 (2' 30'')
Laburpena Garai hartako soinekoak nolakoak ziren. Kolore ilunak erabiltzen ziren eta loratuak ere asko. Beren amak beltzez janzten ziren, nahiz eta alargunak izan ez. Amonek buruan zapia jartzen zutela ere gogoratzen dira. Beraiek ere jartzen zuten, baserrian lanean aritzeko. Ixurria.

Arropak

Transkribapena

- Gio Errentiyan jon nitzan hemendikan pixkat
- Han geixio itten zen ez? Han Errentiyan geixio 'ro
- Eztakit zertikan miño jon nitzan behintzat o' kortia ikastetik o'
- Fama zun haundiya zea horrek emakumi horrek Kontxita horrek.
- Korte kortia ikastetikan o' nik ez dakit zertikan kostiyua da Errentira joten nitzala behintzat nik ez dakit
- Ongi ikasi zenun ordun, josten?
- Pixkat, bai, numatte hor, ongi ez noski zea hor
- Itxekua itteko.
- Bai, bai bai.
- Joe, hoixen ber zen ez?
- Guk itxeko asko in dugu e? zea geo 're Mari Karmenek, illobak, itten zigun
- Ebaki
- Ebaki, 'ta guk josi 'ta hola. Harrek ni miño kortia hobiagua zun 'ta, hola ibiltzen hola moldatzen giñan.
- 'Ta zuentzako gaztiak ziñaztenin soñak eta ingo zenittuzten ba?
- Bai ba!
- Igandetako 'ta
- Bai gaztiak giñanin han zean ordun ze moda zen?
- Soin sedazkua 'ta, jertse bat eta, hola.
- Al tzena izaten zen ordun.
- Geo soin sedazkun gaintikan abrigua neguan 'ta udaan kentzen zenian, zea, soin sedazkukin.
- Puntun e' aitzen giñan
- Etzen oañ bezela jertzia 'ta nikik eta
- Jersik itten genittun eskutan
- Miño oan miño oan miño erropa gutxiyo, igandetako erropa batzuk
- A bai hura sagradua zen hua astian etzen jazten
- Astian ez genittun jazten iandetako arropak e' ! hoi gauza e'! nomattea jon ber bazen bai miño gañekun
- Gañea baserriyan 'ta ezingo zenittuzten ibilli
- Baserriyan batakin!
- Oaiñ galtzakin
- 'Ta ze nolako soñak eta zin? Zer zin plisatuk eta hola?
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-073
Pasartea 0:20:10 - 0:22:00 (1' 50'')
Laburpena Inaxik Errenterian ikasi zuen 'kortea'. Etxerako asko josten zen. Beren garaian soineko asko egiten ziren: zetazkoak eta. Jertseak ere bai, eskuetan. Igandeetako arropa ez zen astean janzten.

Jostunak

Transkribapena

- Ni josten ikastea joten nitzan
- Noa joten ziñan?
- Ni,ez(...)han Iturriotz alleka tronpeoa, Aranbidetikan bexio. Nola itxe berriya in tzun zeak haundi bat
- Hara zerta joten
- E? Josten ikastea
- Errentira ez al ziñan ba joten?
- Geo, geo Errentira, lendabizi hor ibilli nitzan 'a geo Errentiyan ibilli nitzan
- 'Ta zer zen jostuna jostunan bat han?
- Bai.
- Zein zen?
- Mendibilkun horko ne launan 'ta izeba.
- Aa.
- Bai.
- Bi izeba 'ta bi osaba zin solteruak. Bi anai 'ta bi ahizpa. Ahizpak josten o' . Oiartzundik jende asko izango zen han ibiltzen zena
- Mm?
- Oiartzundik jende asko izango zela han ibiltzen zena.
- Iturriotz allekauk behintzat bai jendia, ba bai
- Askoi aitzen zaio bempin.
- Eta Mendibilkua zen miño han, zer zen hara ezkodua 'ro?
- Hangua zen Menbilla torriya.
- Mendibilla ezkondua atta
- 'Ta han Mendibilla torritakun senidiak han geldittuak
- Hoi da
- Honea ezkondu zen atta, oseake, ne launan ne launan hil zen laun bat horkua ni miño gaztexio zen dela urte batzuk hil zen.

- Eta josten neska mordoskat juntatuko ziñazten?
- Ff, bai! Ni gaztiak hasi nintzan 'ta bestik zarraguk zin miño 'behintzat. Bai, bai par errak itten genittun behintzat zeakin Xole Maxalengukin
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-073
Pasartea 0:16:45 - 0:18:15 (1' 30'')
Laburpena Biek ikasi zuten josten. Inaxik lehendabizi Iturriotzen eta gero Errenterian. Mendibilgoen izeba zen jostuna.

Baserriko lanabesak, bazka eta iratzea

Transkribapena

- Hoiyek asko galdu, ez dia ikusten eta erramintak eta!
- Hoi da, hoi da
- Geo erramintai 're Lezotikan honea ere difente, altxarraztalua?
- Hemen esaten zaio berriz gozpala. Gootzetako pala esan nahi du gozpala.'Ta hemen berriz altxarraztalua.
- Erramintai asko esaten zaio hola diferente izena.
- 'Ta zalarduai?
- Hoixe da ba dena , batzuk zalardua bestiak
- Batzuk zalardua bestik altxarraztalua
- Guk berriz,han berriz gozpala.
- Gauza berai hiru izen
- Bai , bai. Herri batetik bestea e!
- 'Ta Goierri aldi hortan 'ta usteut sardia esaten zaiola baitare.
- Guk berriz xardia, saten zaio bi egurreko kier luze bati
-A, mj
- Kaku.
-Kakua ez kakua 'ta xardia diferentik dia e?
- Bai, bai, bai.
- Kakua da hola geziyak harrapatzeko adaska bat jartzeko 'ta izaten zen. 'Ta xardia berriz bi adarrekin eozer gauzai heldu 'ta altxatzeko 'o botazeko o'
- Hola
- Hola. 'Ta hako atxarraztalua altxarraztalua bezela miño doblatua izaten dena gorotza atetzeko 'ta hoi?
hoi ez al da ka
- Ozpikua?
- Gozpikua bai (...)
- Pilla erra, oañ hoik. (...) denak, kkaro baserriya e' gutxiyo,
- Gutxiyo 'ta erramintak e' gutxiyo ibili 'ta,
- Karo
- Diferente da,
- Karo dena modernizatu in da 'ta
- Oañ dena telebisiyoko kontuak eta internetekuak eta hola erraminta hoik dakizkiye ongi.
- Bai, bai oan beste erramientak, karo difentik, hoi da.
- 'Ta len saten hasiyak ziñazten 'ta len lan geyo oan dena pentsua 'ta da miño len anako erremolatxa 'ta pautxa 'ta oi denak iñ itten zin
-Hoixe klaro, itaiyakin moztu
- Lurra prepaatu 'ta ereñi ta jorratu 'ta pauxa e z zen jasotzen miño beste zea hoik bai, erremolatxa 'ta arbia 'ta
- Pauxa moztu gio
- Geo moztu pauxa 'ta
- Ebaki batzuk in bihatzetan itayakin 'ta, hola
- Klaro difentzi earra.
- 'ta iatzikin 'ta 're bai lan pilla erra, non zenittuzten zuek iatzik?
- Iratzik? Ergoinen 'ta Pikoketa allekan
- Paularre ba al dakizu non den Paularre?
- Bai, han Paularren zenittuzten?
-Guk han genun mendiya, bai aspaldi. Bestia pikoketan
- Pikoketako azpiko aldin o' hor nomatte eztakit non
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-073
Pasartea 0:07:50 - 0:10:40 (2' 50'')
Laburpena Lanabesen izenak herritik herrira aldatzen dira: atxarraztalua Oiartzunen, gozpala Lezon. Sardea, kakua, gozpikua... Lehen pentsoa etxean egiten zen: erremolatxa, pagotxa... Araneko iratzelekuak: Paularren eta Pikoketan.