Gobada

Transkribapena

-'Ta zuek gaiñekun gotzen zazte guara?
-Guara itten?
-Bai.
-Ba, gu gaztetan aitzen giñen.
-Beratzen jarri 'ta.
-Beratzen jarri.
-Ra ra ra ra.
-Jaboiyan zeakin 'o jarri baldian beratzen 'ta.
-Eosita ez.
-Labadora jon 'ta.
-Batzuk eosi itten 'men zuten.
-Ez eosita ez
-Guk ez.
-Ez, guk 'e ez.
-Eta su hautsa botzen 'ta hoi ez zazte gotzen?
-E?
-Su hautsa...
-Ez.
-Ez.
-Biño guk itten genun belarretan zea jaboi, garbittu, jaboiya eman 'ta belarretan zabaldu. 'Ta geo zekatzen zenian baldiakin jon 'ta ura bota harrei.
-Oan, arropan uzaiya 're gozuo izaten zen oan biño.
-Bai, euzkitan sekatzen zen gozo-gozo.
-Bai, berdiak ematen zion uzai ona 'ta.
-Oaiñ 'e hala itten ttugu biño.
-'Ta zean 'e bai, ez? Gabin, gau serenuan 'o?
-Baita 're, baita 're.
-Baita 're. Gau serenuan jarri 'ta txui-txui.
Aztu dia hoik, aztu itten dia biñon.
-Gau serenua zer zen?
-Gabez kampun eukitzia.
-Gabez eukitzia.
-Karo.
-Biño zer zen laiñotua baldin bazen ez 'o?
-Ez, dena izango da gabian izaten den frexkura hoi.
-Ez, dena izango da ra han zabaldu kampun 'ta geo.
Neguan ez dakit itten baldin bazen 'e. Ni ena akortzen.
-Ingo zen.
-Aztua dakat.
-Euriya ez zen guzitan ingo zen.
-Onea jarri giñan.
-Biñon eunak arropak zekatzeko, jezuz!
-Nahiz 'ta...
-Bai.
-E
-Biyurtu 'ta hola harriyan gaiñian jarri 'ta.
-Kampun itten genittun guk soka punta batetik bestea jarrita, euzkitan. Euzkiya atetzen zunin 'ta.
-Bai, gambarak 'e bazin 'ta.
-Gambarak 'e bai 'ta! Biñon gambaran zintzillik jartzeko sekatu in ber pixkat!
-Karo.
-Karo.
-Bestela itotika 'ta.
-Ez da oan bezela! Oan gambaran jarko ttuzuErki biñon!
-Karo biño len, karo len zirriyoka 'o zozten, ez? Ur zirriyun bazozten. Gambaran 'de ezin.
-Ura botzen jarri 'ta.
-Balkoitan 'e kejatu itten zen bekua 'ta. Ura tortzen zela goitik.
-Gambaran gaiñea gauza asko, fruta asko 'ta leortzen 'ta eoten zen, ez?
-Bai.
-'O artua 'ta asko eoten zen.
-Artua beintzat asko 'ta. Babarruna 'ta jota 're.
-Artua, patata 'ta. Beno, belarrak 'e bai 'ta. Arta, zea hostatxikiyak 'ta, arto hostuak.
-Lasto zar guziyak gambara. Bai hoixen! Hemen hasi giñanin hau arreglatzen.
-Ateko zin pilla erra.
-Ateko zen!
-Belarra, belarra 'o.
-Belarra 'ro. Bai belarra 'ta zea. Geo bakizu ze itten zen? "Ño! Hau botako nuke, biño ez bazpare gorde!". Dena gambara!
"Ai igual bertuko ga 'ta gorde!"
-Dena gorde.
-Karo tokiya zen bittartin, gorde.
-Bai ba.
-'Ta oan berriz denak Karitasea, askok.
-Ba oan ez do tokiyik eta!
-Hoi ba!
-Oan pisu txar hoitan. Ez do gambarik.
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-074
Pasartea 0:34:08 - 0:36:50 (2' 42'')
Laburpena Gobada gogoan dute. Arropa jaboiarekin beratzen jarrita. Egosita ez dute gogoan. Lehortzeko, belarretan zabaltzen zuten arropa. Gau serenoan jarrita, txuri-txuri gelditzen ziren. Euria ari bazen, ganbaran. Ganbaran uzta gordetzen zen: artoa, patata, belarra... Trasteak ere bai; dena gordetzen zen.

Arropa garbitzera, errekara

Transkribapena

-'Ta len aittu za saten erropa garbitzen 'ta, zer zenuten itturriya edo erreka 'o ze?
-Erreka.
-Erreka.
-Erreka?
-Itturriya 're bagenun ona han e. Uran billa joten giñana, eateko.
-Eateko 'ta bai.
-Bai, oso ona. Bordako itturriya deitzen geniyon.
-Urkabetikan, Urkabe mendiyak botatzen zuna 'o.
-Oso ona zon.
-Frexko-frexkua zen hura.
-Hara joten giñan 'tturriyan billa.
-'Ta geo berago.
-Gaiñekun baserritan pitarra izaten zen, pitarra. Sardua itten zen biñon, zea botilla batzuk. Biño gaiñekun pitarra. Itturriko ura 'ta geo arropa, gehiyena itxian ingo genun zea lendabizi.
-Jabotu?
-Jabotu 'ta geo han rarara pasa. Batzuk itxian 'e, itxian itten zinak izango zin.
-Itxian itteko ura karri ber zenun errekatik.
-Karo, biño geo.
-'Ta oan bezela ez garbittu zea usaiya dula 'ta.
-Eunero e!
-'Billiya dela 'ta.
-Zikin-zikina ez dela.
-Ba! Gehiyo badia ittekuk 'ta haikin batea zartu 'ta ez. Aztian behin. Aztelenetan garbiya, lanea joteko, hoi bai!
-Bai 'ta lanteiyan 'e bi kambitzeko 'ta ez, ez? Ez zen izaten, ez?
-Keba.
-Kambitzeko?
-Kambitzeko...
-Itxea torri 'ta ezin sekatuik.
-Hoi da, izin leortuik 'ta, ez.
-Ba, oan bertan 'e bakizu labadoran pazia izan 'o ezkuz garbittua izan eunak ber izaten dia arropak zekatzeko.
-Bai, leortzen.
-(...)
-Biyurtu biyurrittu in 'ta. Geo plantxakin 'e aitzen giñan gu zekatzen.
-Bai, plantxakin 'e bai.
-Biño garbittu in ber gutxiyo.
-Joe!
-Bai...
-Eske aste beteko zikiñak 'ta ya ez zun. Astelehenin garbiya joten baldin bazen ya aste guzyian bale. Oan berriz eunero garbittu 'ta halare. Uzaiya dula 'ta ez dakit zer duela.
-Karo, oain erraxa da 'ta. Oain botoiyai eman 'ta itten.
-Bai ba! Bai ba!
-Biño len, guk ez genuke ingo, ez!
-Jesus!
-Zuek bezela jon ber bagenuke.
-Hoi sinixten al zu ezetz!
-Ya, ya.
-Pereza ...
-Barriñukin 'ta.
-Bai. Geo itturriya jarri genun.
-Bai.
-Bai, itxian urakin 'e bai. Labadorak 'ta nahitaez itxian ura ber dute.
-Biño guk 'e itturriya jarriyik urte franko bada e!
-Bai!
-Bai, hortikan. Klaro, labadora geo torri zen.
-Berrogeita hiru urte.
-Nik uste 'ut gauzaik onena labadora izango dela, ez?
-Inbentua.
-Inbentua, ez?
-Emakume askontzat.
-Hobexkuna behintzat bai. Zertikan arropa garbitzen.
-Labadora da gauzikan importantina.
-Itxe gehiyenetan ume asko izaten zen 'ta. Gaintikan haik denak garbittu 'ta. Oan berriz rast 'ta berrenea 'ta.
-Batetik lana 'ta bestetik pasako zen neguan batzutan errekan hankak sartuta, ez?
-Holaxe.
-Errekan 'e, bai.
-Bai.
-Bai.
-Batzutan bai.
-Hankak buztiyak non 'ta ez zen (...)
-Bestela 're, bestela 're bazen tokiya.
-Sartu gabe itteko, bazterretikan.
-Bazterretik garbitzeko?
-Harriyak bazin.
-Beti 're hotzakin 'ta eskuak.
-Harri haundiyak bazin, a bai, bai, bai.
-Bai, bai, inbento gaitza.
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-074
Pasartea 0:31:03 - 0:34:08 (3' 05'')
Laburpena Aranekoak arropak garbitzera errekara joaten ziren eta edateko ura Bordako iturritik ekartzen zuten. Baina ura baino gehiago, pitarra edaten zen lehen. Lehen, arropa ongi zikindu arte ez zen garbitzen. Ura ezin zen ongi kendu eta denbora gehiago behar izaten zuen lehortzeko. Garbigailua asmakizun ederra da.

Gerraren ondoren, gaixotasunak

Transkribapena

- Illarra erki hartuko zen!
- Bai.
- Gozo-gozua.
- Haik pasa zin 'ta oain ondo bizi ga.
- Geo kallentura, Tifusa... Gerra ondoren zin haik 'e!
- Nik pasa nun, behintzat!
- (...) ez zela izaten 'ta...
- Tiok 'e bai, 'ta anaiyak eta attak 'e bai.
- Azkuria 'de bai.
- Izebak 'e bai.
- Azkudia 'de gorputz guziyan, azkudi izugarriya.
- Atta 'ta nik biyek batin pasa genun. Nik ariña 'ta harrek fuertia.
- Guk ez genun pasa.
- Geo uzten zun, ez? Tifusak geo uzten zun zerbatte...
- Bai, dembo askuan eoten zian bai. Illia jonta 'ta...
- Ez, nei ez zin jon. Hoi da, fuertia zunak 'o.
- Bai, illia jonta 'ta eoten zin.
- Bronkiyuk 'o zerbatte ez al zen...
- Igual. Kallentura haundiya izaten zen 'ta! Bai, hoi denak gerrak karri zitun, e! Asike...
- Karo, gosia 'ta gargitasuna 'ta...
- klaro! Gosia 'ta garbitasunako 're ze, jaboiyik eta ez zen 'ta! Oan bezela izan bazen dutxak eta zeak garbitasunak 'e difentzi haundiya du gaitzantzat e!
- Klaro 'ta hambeste jende elkarrekin bizitzen 'ta...
- Garbitasunikan gabe 'ta gosiak. Zorriya, kukusua...
- Arrontin desaparezittu zen arkakusua, e? Biño zorriya ez. Zorriya eondu zen, gorde zen.
- (...) Biño ordun ikaragarri ibilli zen, e!
- Zorriya gorde zen, arrontin. 'Ta geo nik ez dakit ze pasa zen hemen, geo berriz 'e umi denak zeakin,
- Oaiñ 'e, oaiñ 'e (...)
- 'O zean itten dia...
- Ez dakit.
- Playatan 'o
- Len saten zen garbitasuna faltaatik izandu zela, biño oaiñ ez dela horregatik izaten.
- Ni eunero dutxatu...
- Ez da horreatik izango. Keba.
- Bai, geo garbira jote omen dia, e?
- A, klaro.
- Zikiñetik ateko dia, biño buru garbira jote omen dia!
- Bai, hala sate 'ute.
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-074
Pasartea 0:29:00 - 0:31:03 (2' 03'')
Laburpena Gerraren ondorengo goseak eta garbitasun ezak gaixotasunak ekarri zituen: tifusa, azkura, zorria, kukusua...

Razionamendua

Transkribapena

- Gaiña izango zin pasa zutenak gosia! Hoixe.
- Ze razionamentukin 'e ez en asko izango! Ez zuten asko emango razionamentukin! Kartillakin ez zuten asko emango, ez?
- Ogiya maten zuten, zea batzuk, rosko...
- Pirrillak zeak...
- Haik jateko moukuk al zin ba?
- Hola bota 'ta joten zian. Gor gor gorrak.
- Oaiñ, berriz, aber nola bizi gan! Goizin itten bazute ogiya arratsaldin 'e...
- 'Ta azukria 'ta 're hillian ehun gramo 'o berrehun gramo 'o ez dakit persona bakoitzantzat 'ta txokolate 'ta oliyua 'de...
- Persona bakotxantzako hombeste 'ta...
- Hillian litro bat ematen bazuten famili guziyantzako!
- 'Ta zuek gotzen zazte kategoriyak bazila? Batzuk razionamentu bat 'ta besteik bestia.
- Bai, bai.
- A! Ez naz akortzen hoi.
- Kategoriyak bazian. Ez dakit nik nola zen, biño lana fuertia itten zutenai zerbatte maten ziyoten gehiyo. Lan zakarrekuai 'ta geo zea, oain nola izate 'ute estado kontuko langilliak?
- Bai.
- Nola dia ayuntamentoko hoik eta?
- Funtzionaiyuk 'o?
- Langilliak, estadun kontuko langilli hoiyek zer dia?
- Funtzionaiyuk?
- Hoi da, funtzionaiyuaiy 'ta hoiyei gehiyo maten ziyoten, bai. 'Ta nik uste 'ut trenekuai... Trenea lana itten zunai, klaro estaduanak 'ta funtzionaiyuk izango zian. Trenin lana itten zutenak eta izaten zuten zerbatte gehiyo.
- Ni ez naz akortzen.
- Bai, nik aittua dut batzui txokolatia bai 'ta bestei ez 'ta difentik zila.
- Bai, bai. Bazin kategoiyak. Kategoiyak bazin. Oaiñ, ze itten zuten aztua dakat nik.
- Ni ez naz goatzen.
- Tabakau 'de, tabakua 'de... Jesus! Kolan han eon ber 'zaten zen.
- Hua 're zea, hua 're...
- Raziyua.
- Raziyua. Arduakin 'ta 're bai?
- Dena izango zen. Ardua ez dakit eozeñei ematen zen 'o ez zen eaten 'o... Dena ze, dena zen attua. 'Ta legumbre gauza hoi dena aspaldiko urtitan almazenin zozten zar guziyak saldu zien. 'Ta beratzen euki ber zin haiyek.
- Zembat urte izango zin ordun?
- Gatza 'ta básuan sartu 'ta ez dakit zer 'ta... Geo (...) gaur bezela ollak izan bazian 'e, biño... Eltzia... ! Eurrakin su intako eltzian 'ta hantxe eziñ eosiyik!
- Haik (botiketan) pasik izango zin 'ta...
- Itxeko illarra erki hartuko zen!
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-074
Pasartea 0:26:40 - 0:29:00 (2' 20'')
Laburpena Razionamenduarekin zer ematen zuten: ogi gogor batzuk. Azukrea, txokolatea eta olioa neurtuta. Kategoriak ere bazeuden: Estatuarentzat lan egiten zutenentzat, gauza gehiago. Tabakoa lortzeko ere ilaran egon behar zen.

Gerraren ondoren, jakia kendu

Transkribapena

- Hoixe!
- Razionamentoko...
- Soldauk jaten emateko 'ta eamaten zittuzten illarrak eta. Nei hala iruitzen nau. Babarruna 'ta hoik...
- Beák repartua.
- Beák jan nahikua 'ta bestiak (...)
- Bai, hoiy gehiyo ingo zuten bai. Lendabizi beák (...)
- Soldadui jaten emateko?
- Baita 're.
- Soldadui jaten emateko 'ta eamango zittuzten. Hombeste soldado 'ta!
- Ogiya 're... Ogiya 're kartzen zuten nombatte Napar aldetikan...
- Aittu, biño kontrabandun ogiya kartzen zen, e!
- Bai.
- Hoixe kartzen zela! Jendik eosten zuten, behintzat!
- Bai, bai. Bai, bai, iriña 'ta ogiya, biyek ekartzen 'men zin bai.
- Bai. 'Ta guk beti... A...! Geo geo klaro, ogiyik (ez zen 'zaten) biño geo errotak ereki zittuzten 'ta...
- Bai, errotak ereki zinian 'ta ya...
- (...) Hortan itten genun 'ta yasta. Hoixe, nahiko talua.
- Almazenetako potaje (...)
- 'Ta zuk san 'zuna baserrikuk hokiyo, biño kalekuk gose gehiyo pasako zuten!
- E?
- Bai.
- Baserrikuk hokiyo kalekuk biño.
- Gu hobeto. Bai.
- Bai, bai.
- Gu askoz hobeto.
- Bai. Hobeto.
- Hobekiyo bai. Gu hobekiyo. Kaletarrak gaixuak ahal zutena.
- Karo.
- (Gaiña) izango zin pasa zutenak gosia! Hoixe.
- Ze razionamentukin 'e ez zen...
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-074
Pasartea 0:25:20 - 0:26:40 (1' 20'')
Laburpena Soldaduei jaten emateko kenduko zuten jana. Ogia kontrabandoan ekartzen zen. Gero, errotak ireki zituzten eta nahiko talo jaten zuten.

Gerraren ondoren, jakirik gabe

Transkribapena

- Seittun, seittun bai.
- Gehiyenak iñ zittuzten.
- Bai.
- Ze iñ zuten berrittu 'ro hola? Saarbisti bada oaiñ, ez?
- Bai, berrittu in zuten.
- (...) seittuan berrittuko zuten.
- Gehiyenak berrittu zittuzten.
- Zuek gehiyena gotuko zazte razionamentuk eta ogi billa 'ta iriñ billa (...)
- Bai, bai. Ahizpa jon 'zandu da. Astua hartu 'ta. Iantzira 'ro noa joten zin? 'Ro Lesaka 'ro...
- Bai, Naparrura jon ber. Hemenguk itxi iñ...
- Endarlaza.
- E?
- Ez, Endarlaza ez zin joten hoik.
- Endarlaza 're bazen, famatua zen ba!
- Ianzira uste 'ut.
- Bai, bai, baleike, bai. Toki difenteta.
- Eta hemen zertik ez 'te zittuzten itten? Ez ziyoten utzitzen itten?
- Errotak itxi iñ 'men zittuzten.
- Itxi iñ zittuzten. Fandeiya 'ta 're, Iyurrita 'ta itxi iñ zittuzten. Oan, kontrabandun hor aitzen zian bai. Biño kontrabadua etortzeko 'de arratzian 'ta, in ber 'zaten zen 'ta.
- Karo, biño gauza harrigarriya (...) nola itxi zittuzten hemen hoik.
- Ai ba! Pobriak ez jatiatik.
- A! Ez zion gaizki!
- Zeatik uste 'un ba? Errotak itxi iñ zittuzten 'ta baserritarrai babarruna 'ta harrapatu ziyoten guziya kendu.
- Bai, guk entreatzen genun babarruna.
- Karo haik izango zuten...
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-074
Pasartea 0:23:30 - 0:24:40 (1' 10'')
Laburpena Nafarroara irin bila joaten zen Inaxiren ahizpa. Errotak itxi egin ziren Gipuzkoan, eta, Nafarroan, ez. Baserritarrei janari guztia kentzen zieten.

Emigrazio-immigrazioa

Transkribapena

-Zue amak ahizpakin mantendu al zun korrespondentziya?
-Ingo zuten! Bai, eskriittu uste 'ut. Bai, bai, haik erretratuk biali 're itten zuten. Komuniyokuk 'ta.
-Geo, beste aizpa bat ez al zenuten haikin jon 'ta torri izandua 'o?
-Bai, hemen torri zen bai.
-Bai, uste 'ut hora miñez torri zen.
Bi aizpa jon 'ta bat han ezkondu 'ta bestia honea torri zen.
-Bai.
-Jo! Garaiy hartan atrebittu 're in ber zen hara jotia e?
-Nik hoi saten dut!
-Bai, gizasemiak joten zien e!
-Uan joten dila, biño asko joten zin e! Gezurra dirui e! Miño...
-Bai, oango imigrantiak amurraziyua maten digute miño len 'e!
-Gizona zun naparra. Naparra zun gizona. Naparrokua, Tafallakua.
-Jo, karo, 'ta hemen lanik eta ez zuten izango 'ta.
-Jo!
-Ez? Berrangatik joten zin hara.
-Nik ez dait, ez dait.
-Lanangatik izango zen
-Nik ez dakit berrakin joten zin 'o hobekiyo. Nik ez dait. Kuestiyua da jon itten zila. 'Ta han 'e, han 'e, lana in berko. Hala saten zuten beintzat. Hoingatikan hoi ez dut aittu 'zandu nik.
Neskame eongo zin haik seuraski han. Pentsatu itten dut nik, ez dakit. Hala ingo zin.
-Honea tortzen dinak ze izaten dute? Zarrai kontzen 'ta adintsuai kontzen.
-Hoi ba, hoi ba!
-Bai, bestik in nahi ez ttugun lanak itten.
-Bai, bai.
-Haik 'e hala aiko zin han.
-'Ta hoik 'e neskame eongo zin. Gizonak geo, ez dakit zer zuten. Zerbaitt 'e egurran zea zuten. Ez dakit zer zen, zerbaitt 'e semik 'ta geo...
-Lana zerbait.
-Zerbait lana bazuten beintzat zea. Biñon.
-'Ta aixa jarri 'te zin hara 'o beti hemengo zean, hemengo pentsamentun eongo zin haik 'o?
-Ni ena akortzen, hemen eondu zin haik eun batzutan biño.
-Bai, hemengo griña bazuten 'ta oaiñ 'e gaztiak 'e agertu dute beimpin honeko.
-Bai, bai, akortzen dia hoik. Bai, be euskaldunakin 'ta.
-Ben martxak eta han dakazkite hartuak e. Biño.
-Karo.
-Karo.
-Bai ondorenguk ya bai. Biño hemendik joten denak, bueno nolakua den! Persona irikiya 'ta baldin bada!
-Bai!
-Biño, nik saten. Esate 'ute hemendikan jon 'ta.
Ardi kontuta jartzen zila, bakar-bakarrikan, ez dakit zembat ardikin. Eon in ber da, e! Paraje hoita jonta, bakar-bakarrik. Sikiera bi, bueno! Bi 're ez da asko biño bi gutxinez elkarrekin hitzein 'ta.
Lo itteko. Biño sango nazu nei haimbeste
-Biño izango zin, alkartuko zin noizpaitt 'e han 'e.
-Ba, biño!
-Biño dembuk itten 'men zittuzten e!
-E?
-Artzai 'ta aitzen zinak, dembuk bakarrik itten 'men zittuzten.
-Hoi saten baidut nik!
-Nik 'e aittu izandu dut.
-Nik 'e ez dakit egiya den hoi 're. Biño nola den saten dute 'ta.
-Batzui pasako ziyoten.
-Bai, jolin hoi 're tristia da ba!
-Denai iual ez.
-Orduko hemen humbeste jateko.
-Hala zaten 'te biño ez dakit. Oi, oaiñ 'e tortzen dia ba 'ta. Tortzen dienak 'e gaixuak, gui amorraziyua maten digute egiya esan.
-Bai, biño.
-Miño hoik 'e guk han beste deretxo dakate 'ta.
-Karo, 'ta han ongi baleozteke elike torko.
-Ez, nik uste bakotxak be herriyan nahiyo dugula.
-Hoixen, hoixen!
-Bai, izan leike be familiyan 'ta.
-Izautzen ez zun tokira 'ta familiya utzita 'ta.
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-074
Pasartea 0:11:20 - 0:14:32 (3' 12'')
Laburpena Inaxiren amaren senideek, Ameriketara joan eta gero ere, idazten zioten ahizpari. Han lana aurkitu zuten. Lehen jende asko joaten zen Ameriketara. Orain ere etortzen dira hona.