Orrazkerak

Ileapaindegia etxean

Transkribapena

Nor Mendiburu Etxeburu, Mari Karmen
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-142
Pasartea 0:19:21 - 0:20:34 (1' 13'')
Laburpena Mari Karmen ez da sekula ileapaindegira joaten. Berak moztu eta kizkurtzen zuen ilea ruloekin. Ilea labeko atea ireki eta berotasun harekin lehortzen zuten.

Ileari garrantzia

Transkribapena

- Karo, janatako 'ta itxeko bai, biño norbeantzako kosta ingo ziyon emakumiri ezkatzia, ez?
- Ez pentsa, ez pentsa, e! Jendia... Asko, asko, e! Kobratzen ez zuten jendia asko gizonan dirutikan etortzen zen. 'Ta asko, e! Asko, e! Ez zin xurkeiyan ibiltzen pelukeiyan, e! Ez, ez, ez.
Uandikan 'e amona asko be garaiyan ez zutenak kotizatu 'ta ez dutenak zeatzen... Eske asko! Pelukeira etorri eta etorri maiz, e! Etorri maiz! Gustatzen ziyoten ateratzia 'ta zea 'ta... Eta pentsa 'zaztu zertaiño, entierro bat baldin bazen 'e, entiorra joteko pues goizian ongi
orraztuta intierroa joteko, e? Bai, bai, bai, bai.
- Orraztu 'ta hoita igual len gehiyo itten zen uaiñ biño. Uaiñ eozer modun...
- Netzako jendia leno gehiyo.
- Gehiyo.
- Dudikan gabe! Gazte gaztia ez dut esango. Neska kozkorrak eta hoik... Eske nik muti kozkorraiy 'e moztu niyoten illia! Bai. Bai, bai, bai, bai.
- Illia beti izandu da importantia.
- Bai. Garbitasunan zea 'ta emakumik asko gustatzen zaigu ongi zeatzia, e!
- Bai, bai.
- Ni jon 'zandu naz, eta ez batea, senarra 'ro hill eta intierroa... Uan... Lendabizi ez zen joten hiltzen zenin familiya hola andria 'ta ez zin joten senarran intierroa, biño geo hasi zenin, pues etxea jon eta burua apaiña jarri pes gaizki ez azaltzeko.
Ni itxe askota jon naz bai ezkondu ber zutenin, miñez eondu dinin, "aizu pues jongo naz, ingo zattut" Bai residentzira 're!
- Jo!
- Bai. Esan eta behiñ ez. Nik pelukeiya ez niyoten behiñ 'e esaten jendiri "aizu, etortzen za, patzen nazu 'ta aiyo!" Ez! Gaixo baldin bazaude 're in ber baldin bada iñ. Bai, bai, bai, bai.
- Ordun amakiña tokita ailletu za?
- Bai. Bai, bai, bai, bai. Zuk esan 'zuna, pixka 't launtza bezela 're bai.
- Hoi da. Bai eta beste bat jon ezkio ez like hain gustoa geldittuko 'ta zu jotik ba...
- Ez, beste batek jarriya bazaude ba igual. Nola jartzen zean nik uste 'ut dela... Personai ze maten 'yozun, ze hartzen 'zun... Horrek asko san nahi du, e! Ez da 'zaten, ez da 'zaten dena dirua, dena ittia! Dembuakin maittatu itten dia!
- Karo!
- Ez, egitan, e! Kumpleaiñuk eta... hola zinin, urtebetetzik eta... Horrea jon taberna 'ta karri bandejan zeak eta hartu 'ta... Bai! Bai,bai, bai, bai, bai.
- Karo azkenin hambeste urtian!
- Karo!
Nor Aduriz Lopetegi, Mañoli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-055
Pasartea 0:28:00 - 0:31:00 (3' 00'')
Laburpena Lanik ez zuten emakumeak ere etortzen ziren ile-apaindegira; izan ere, ilea zaindu eta apaintzeko ez ziren zuhurkerian ibiltzen. Lehen orain baino gehiago orrazten ziren. Entierroetara joateko ere ilea txukuntzen zuten.

Jendearekin lan egitea

Transkribapena

- Gauza bat da politta eukitzia, biño politta eukitzeko 're zaindu in ber da!
- A, karo!
- Ikusten ez dun lan asko du.
- Karo.
- Eta hoi ze... Zarrak gehiyago zaintzen zuten illia?
- Gustatzen ziyoten zaintzia, e?
- A!
- Bai.
- Importantzi gehiyo maten ziyon horreiy?
- Bai. "Illia asti hontan oso lakarra iyuki dut eta zea" Eta igual bai, kompaziyo batea pues tintatu 'o karo, leno permanentia saten zena, geo moldeatu da. Bueno, berdiña da.
- Bai.
- Porke azkenian da izena jarri... Uan pelukerari 're saten zaiyote beste modu batea, pues bai, aldatu itten da, biño zer da? Bera!
- Gauza bera.
- Bueno, ba "igual illia lehorra iuki dut, igual ez dut... " Eta "A, pues... " Eta ordun zuk hartzen 'zu eta ematen 'zu eta itten 'zu. 'Ta igual kompaziyo batea. pues ez baldin badu ba "hau 're man nazu" "Ba, hurrungun ingo dugu beste zea bat". Utzi itten 'zu porke
izandu da pixka bat ematea, goxatzia. Biño goxatu in ber 'zu!
- Karo!
- Eske da, e da! Ez du maten!
- Karo 'ta oain igual gehiyo beitzen da itxuraiy, ze korte, ze kolore...
- Bai. Biñon illia bea, e! Illia bea zaindu in ber da. Dudik gabe, e! Illia zaindu in ber da. Illia gauz bizi bat da 'ta zaindu in ber da, 'ta hortako leno san dutena, eske ez da kilo 'at
patata hor do 'ta hartu 'ta man ber 'zu! Ez, ez. Personakin ai zea! Klaro! Nik beti horreiy, horreiy beti izandu 'yot halako gauz bat.
- Bai.
- Eta horrekin gaiña berrogei urtian iuki dut hoi 'ta ezin baldin bada... Ez baldin badakazu jendeikan itxi itten 'zu pelukeiya, e!
- Hombre.
- Eta ni jendikin utzi dut pelukeiya. Utzi dut eskuangatikan.
Nor Aduriz Lopetegi, Mañoli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-055
Pasartea 0:19:40 - 0:21:30 (1' 50'')
Laburpena Zaharrek gehiago zaintzen dute ilea. Ilea gauza bizia da. Ez zara patatekin ari; pertsonekin ari zara.

Orrazkerak

Transkribapena

-Eta hor eongo zen ba erare bat, kompaziyoa oaiñ ya moiñukin ez dia ibiltzen
-Bai.
-Amonak. Biño len denak moñukin.
-Bai.
-Eta geo ya hasi zin permanentikin
- Eta ze moñuk itten genittun
- A itten zenittuzten moñuk?
- Ze moñuk. Eta eta jende gaztia illia kardatua iamaten zenin ze moñuk
Zortzi eun 'o zortzi eun orraztu gabe pasatzen zittuzten hurrungo euna tortzeko berriz pelukeira e... orraztu gabe. Con los cardaus. Y qué ondas! Geo atera zen lisua 'ta ho dena,
sekadora eskukukin itteko, biñon ze buruak, ze lanak iñak, ondak ateratzen 'da
- Arte
-Arte, arte bai
- Ze gaur egun...
- Nik aurreneko ikasi nun ondak ateratzen 'da. Eta moñua 'ta. Eta ne ama e... zun ille oso ederra eta eta eta moñua e... bai el torcido esaten zena, el moño torcido esaten zen. Eta e moñoa!
- Osake luzia
- Luziak, ille luziak. Ondak atera eta geo e... moñua in eta 'o 'o borobilla. Nik banittun... eta e... geo em, eske ema... garaiy hartan, karo eske jon ber da urte asko atzea
Eta nik banittun e... andriak moñua zutenak nik nik moztu niyotena illia ta geo hasi zena permanentiakin. Biño ze moñuk! Hua hua lana ittia zen e
- Hua bai, bueno uangua re hala da biño
- Hua lana ittia zen
- Ta ille hua zaintzia. Nola zain... nola zaintzen zuten? Ze karo uan maskarillak eta eztakit ze
- Nola zaintzen zuten? Ez ez ordun eske diferente, netzako diferente zen
biño illiak oso onak zittuzten. Pues buruak... beste gauza da produktuk 'e nik oso onak ibiltzen nittun e. Ni behiñ 'e jaboyakin 'ta mistolekin 'ta garbittu 'ta hola sekulan ez e. Eta e... beti pliza ona bota eta beti beti ondo zainduak
Beti nik enun behiñ 'e... ze sango zattut iual, una oferta de zerbatt... Ez, ni beti tintikin ta gauzakin 'e beti izandu naz... bildurra...
- Errespetungatik
- Bai
- Lehen san tzu errespetua zeniyola 'ta karo hoi re...
- Bai, bai.
Nor Aduriz Lopetegi, Mañoli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-054
Pasartea 1:00:00 - 1:02:28 (2' 28'')
Laburpena Orrazkerak asko aldatu dira denborarekin. Lehen gehiena luzea eramaten zen: mototsak eta kardatuak. Lan handia eskatzen zuten orrazkerek.

Aldaketak orrazkeran

Transkribapena

- Eta geo moiñukin aitzen zinak joten zin. Ze itten zuten puntak mozteko 'ta pixka 't arreglatzeko 'ta...
- Garbitzeko 'ta.
- A, garbitzeko.
- Garbitzeko. Eta geo ezkontzatako 'ta jon ber zutenin imbitado bezela, pelukeira etortzen zin. Bai. Bai, bai, bai, jendia tortzen zen.
- 'Ta bittartin itxian aiko zin ba. Tenazillakin ibiltzen zin, ez?
- Ne garaiyin ez zen tenazilla.
- A, ya ez zen.
- Ne garaiyin ez zen tenazilla. Ez. Ne garaiyin ya zen moiñua ondakin 'ta, eta itten zin... Eske aldatzen jon zen, e! Geo ya persona berak, utzi zin ondak ateratzia eta itten geniyon rulukin lehortu sekadoran eta pixka 't kardatu eta jarri moiñua, burua, biño kardatuz pixka bat.
Ez zen hako zapal moiñua onda hura zaten. Baizikan geo itten zen forma man eta geo moiñua jarri. Elegantia zen, e! Bai, bai. Nik uaiñ ikusten dut telebistan gehiyena, hemen hola oso istua jartzen 'ute 'ta hemen hola harrotua bezela, ez? Uan moda dena.
Ba hori bezela, biño burua hemen istutua gabia.
- Denin.
- Denin borobilla bezela 'ta geo moiñua. 'Ta dotoria zen. Dotoria zen, bai. Eta geo ya... Karo, eske geo ikasi in ber da... Geo ya torri zitzaigun eskuko sekadorakin lana itten hasi berra!
- 'Ta len ez zen itten?
- Leno sekadorakin? Ez.
- Beti zea hoiy...
- Beti itten zen sekadora haundiyakin lehortu. Bai.
- A! Oseake sekadora oaingua da, e?
- Bai. Sekadora eskukua geo zen.
- Eta hua 're ikasi in ber.
- Eta karo, hua 're hartu in ber zenun! Eta (...) geo jon Donostiyan itten zuten demostraziyuak eta ordun handikan ikasi nun nik pues sekadorakin nola in ber zen. Eta benga, eta aurrenian ezin nun domatu ondo, eta, eta... Oseake eziñ ziñan geldittu horta!
Ondakin in ber zela! Ez, ez, ez, ez.
- A la moda.
- Klaro, jon in ber zenun! Eta jon eta ikusi eta eta... Saiyatu!
- 'Ta zuk nola jakitten zenun hasi dia sekadorakin 'o,...
- Beti peluikeira tortzen dia representantik eta beti... Hillabetero tortzen zin bat ez baldin bazen bestia 'ta bestia, e? Representantik.
- Haik sango zizuten.
- Karo, "oye, pues que los secadores y esto" 'ta bestia 'ta... 'Ta ordun pues enteinttu in ber 'zu 'ta eosi in ber 'zu 'ta ikasi in ber 'zu! Eske bestela berrogei urtian iziñ za eon pelukeiy batin, e!
Eta geo jende gaztia etortzen zen, e! 'Ta geo ya hasta las mechas! Gorru hoi ya illi hoik ateratzen 'ta... Eske dena jon da aldatzen! Eta zu jon zea aldatzen! Eta geo pues konturatzen zea, pues pelukeiy pilla bat ereki dela eta iñ in ber 'zula eta geo...
Eta errespeto guziyakin, ere bai pentsatu ber 'zu: "Bueno ni ya zartzen ai naz..." Porke klaro zartu ez dut sango porke vamos, hoi personantzako gorra da, biño zartzen zuazela, pues beste gaztiak zuk utzi in ber 'yozula hairi pasua! Hori 're hala da!
Eta ordun zuk seitzen 'zu, pues klientela batekin, ba zu biño zarraguk dinak, eta gaztiak tortzen dinai pues ahal 'zun hobekina in ber yozula! Koloriak eta gaiñekuk.
Nor Aduriz Lopetegi, Mañoli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-055
Pasartea 0:08:45 - 0:12:10 (3' 25'')
Laburpena Ile-apaindegian hasi zenetik hona, estilo aldaketa asko egon dira. Bere garaian, mototsak ziren nagusi, ondekin eta baita kardatuekin ere. Moda berrietara egokitu behar izan zuen.

Ile luzetik motzera

Transkribapena

- Gorra ingo ziyoten hoiy, e?
- Bai. Andre batek, Iturriozkua zen, hil zen, eta atera zitzaiyon eszema bezela. Bai. 'Ta nik esaten niyon: "Hemen orkilla hoik eta jartzen..." Moiñua zun oso dotoria, illia dena ondakin
dena. Biño dena, e! Hemendikan hasi 'ta honeaiño dena hola osuan heldu zila! ¡Ondas, e! Egiya da. 'Ta geo atzian moiño bat. Elegantia. Emakumia 're hala zen. Eta atera zitzaiyon hola, gorritasun bat bezela 'ta esan niyon: "Orkilla hoik kalte itten zattuzte buruan.
Hor miña dakazu" 'Ta "Bai, sumatzen dut goizetan hola azkuria bezela 'ta". 'Ta meikuna jon zen. Eta san ziyon illia mozteko. Iturriozkua zen. Jon nitzan, alaba torri zen 'ta san zin: "Aizu, amai hola 'ta hola san 'yo meikuak, biño béak ez du moztu nahi..."
eta "bai pues oso gezki daka, e?" Orkillak miña maten ziyoten. Eta jon nitzan bere itxea, Iturriotzea. Sartu nitzan eta bea hola suan... Sua... Sua, 'ta suan aurrin hola barra bat izaten du, eta harren kontra jarri hola eta ez zen aurreatzen illia moztea. Eta esan niyon:
"Maria, illia moztea heldu naz 'ta illia moztu ber dugu" Ez dakizu ze penakin moztu zun harrek illia. Penakin, e! Nik 'e bai, e! Pena ematen zin. Biño penakin moztu zun illia. Biño halaberra izandu zun. Moztu in ber zun. Eta hua bezela askoi illia, traka traka illia moztutzen.
Biño luziak, e! Moiñuak.
- Eta geo ya ingo zuten komodidadingatik.
- Komodidadingatik.
- Karo erarikin 'ta besuak...
- Bai, bai, komodidadingatik. Komodidadia 'ta pues moda 're gehiyo motzakin eta... Pues jendia muittu in zen pelukeira. Muittu in zen jendia. Bai, bai, bai. Jendia muittu in zen pelukeira. Pues moiñuakin bai, asko.
Nor Aduriz Lopetegi, Mañoli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-055
Pasartea 0:06:30 - 0:08:45 (2' 15'')
Laburpena Ordura arte, emakumeek ile luzea eramaten zuten, mototsean bilduta. Gero hasi ziren mozten. Gogoan du amona bati zer pena eman zion ilea mozteak.

Ile luzea, ezin

Transkribapena

- Doktorzikiñ ez zen, bestia. Bazen hor beste tipo bat Errenteiyan. Juakina, zein zen, zea, Errenteiko ze hoa... Estilo... Illia haundiya... Oiañ illia haundiyakin ibiltzen ga, 'ta ordun illia haundiyakin harrapatzen zutenin, hartu 'ta ayuntamentun Errenteiyan moztu itten
ziyoten illia! Bai. Zein zen hoa? "¿Qué estilo quieres que te cortemos el pelo?" 'ta "estilo golfo" "y ¿Qué estilo es?" "y el estilo que lleva..." Errentiko aguazillan jefia...
- Kastor.
- E?
- Kastor.
- Kastor, bai, Kastor. Estilo hua golfotaz besti harek. Zein zen zea hoa, bitxo hua?
Kriston bitxua zen! Joe, mekanikotzan ta hola , papelera 'ta zeatu 'ta. Honek 'e izautzen zun hoa.
- Igual izautuko nun.
- Joe! Potton saardoteira torri eun batin 'ta zea hortan, soziedadeko bettiko malda hortan muti kozkorrak hartu horren bizikleta 'ta bizikletan gidoiya okertu ziyoten 'ta geo belaunan tartin rueda hartu 'ta zuzentzen nahikua zen, e! Tak. 'Ta ez utzi.
" Ez, ez ez, holaxe jongo naz ni, 'ta holaxe jungo naz" Hala Errenteira. Jo...! Errenteiyan 'e papeleran bestek arreglatzen ez makinik 'ta hoa eaman 'ta harrek arreglatu. Ui...! Ze izen zun harrek? Doktorzikiñ ez zen ba, Doktorzikiñ bazela bai, biño bestia zen hoi.
- Hua kaputxinotan ayeka hartan bizitzen zen. (...) Biño Gasparren goiyan, bazterrian bizittu zen.
- Zein zen hua? Ba! Igual da! Harrei itten ziyon... Joe, harrek iña izan ber zula, zea!
Errenteiko (Errekatxalon) 'o motorran bat prepatu ari batekin itxea argiya jarri 'ta jarri zun gau berin itxiak eta denak erre! Bai. Argiya jarri zun zean... Jo 'ta denak erre!
- Harrek argiya jarri!
- Nongua zen fenomenu hoi?
- Errenteiyan bizitzen zen.
- Errentikua bertakua?
- Bai, bai. Errentikua. Ez zit gotzen...
Nor Arbelaitz Sarasola, Rufino
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-039
Pasartea 0:03:10 - 0:05:30 (2' 20'')
Laburpena Rufino urte askoan Errenterian lanean aritua da. Gogoan du garai haietan ilea luzea zutenei moztuarazi egiten zietela. Errenteriako pertsonaia ezagun baten berri eman digu: Txarlot. Mekaniko ona zen eta asmatzaile gaitza. Ez zit gotzen. Mekanikotzan.

Haurren orrazkera eta aldaketak

Transkribapena

- Beste bizitzako Maitxok moztu zin.
- Eta ttikitan illia luzia eamaten al zen?
- Bai. Bai. Nik trentzak. Trentzak. Nexkak trentzak. Eta motxuo baldin bagenun, e... Zea... E...
Sahiets batea orraztu 'ta zinta haundi batekin lazua. Eta zinta kuadratua 're urte batzuk izandu genittun, zinta kuadratuk ibiltzen genittula 're. Zuiya 'o rosa 'ro... Eta biñon, gehiyena trentzak.
- Ta muttikuk?
- Muttikuk motxa. Motxa bai. Eta askok zea, burua rapatua 'ta kupetan gaiñin mordoxka 't luzexio. Bai, bai. Orduko motza.
- Eta noiz hasten zen moiñua 'ta itten?
- Moiñua 'ta... Illia luzia baldin bazen, gehiyena moiñua, bai. Eta geo gu ya hasi giñan kardatzen, moiñuk itten, izugarriyan kardaduk iñ 'ta zemat eta altuo... Bai. Eta ne kasun zemat eta zapata takoiy haundiyouok, ordun 'ta gustora.
- Biñon ttikiya ziñalako bakarrik ez, len takoiy asko?
- Takoiya asko ibiltzen zen eta klaro nik ttikiyan komplejua 're eukik nun igual, biñon berez 'e bai. Berez 'e takoiya haundi zalia izandu nitzan beti.
- Saastibarrenetik ez ziñan hokin abituko ba?
- A ez, hoi ez.
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-034
Pasartea 0:31:40 - 0:33:20 (1' 40'')
Laburpena Haurren orrazkerari dagokionez, neskek trentzak edo lazoak eramaten zituzten. Mutikoek, berriz, burua rapatua eta kopeta gainean mordoxka bat luzexeago. Gure amonek mototsa eramaten zuten, eta gure amak kardatzen hasi ziren.