Ohiturak, sinesmenak

- Eta geo entierrua 're bai. Entierrua 're... Entierrun 'e ordun jasotzillik e... Familikuk baldin bazin, ez bazin, beste harreman bat izaten zen. Ez zen zea, zuk hartzen zunula kaja 'ta metro batzutan eamaten zunula 'ta ez, itxetikan eamaten zen gorputza ahal zen bezela,

askotan biria luzia baldin bazen 'o gurdiyan eamaten zen eta geo bire onea atetzen zenin, ordun hartuko zuten jasotzillik. Biñon biajetan, biaje luzetan. Bizkarrin hartu, txandaka 'ta... Geo kalea joten zinin, kalea ailletzen zinin, kajak zintak eamaten zittun, segun ze kategori

batzuk lau, bestik sei. Ordun joten zin lau jasotzaille eta lau 'o sei zinta emaille. Eta geo hairi kaleko tabernan batin hamaiketakua. Eta geo itxekuri 'ta kampotik tortzen zen jendiri, 'ta han auzuan zuri momentu hartan, eun haitan eondu zinakin 'ta, bazkaiya izaten zen.

Bazkai ez zen alaitsua izaten, biñon bazkaiya izaten zen entierratutako eunin.

- Arrosiyua errezatzen zen, errezuk itten zin eta len san dutena, beti kampokun ze hura, babes hora han izaten zen. Jende mordoxka beti hantxe izaten zunun. Eta jakiña, itxekuk near itten bazuten, kampokuk 'e bai. Zea hori, e... Kompartittua, miñ hura kompartittua eoten zen.

Babes hora. Bestik zuékin dozten ze hori. Eta nik askotan pentsatzen eoten naz oan 'ta ordun egun batzuk oso txarrak pasatzen genittun, gaizki zon hura hiltzeko eun haik eta momentu hoik eta hiltaku haik eta... Ordun gaizki pasatzen genun, biñon nik uste dut egun haikin,

egun haik hain txarrak pasatzen genittun, biñon geoko hobekiyo gelditzen giñala. Nik uste dut horrek laundu itten zigula. Oan askotan, 'o gehiyenetan persona miñez donin kampoa eamaten da eta han hiltzen da 'ta zu zerbattegatikan urruti xamar baldin bazaude itxetikan

'o igual person hura zuk ikusi gabe enterratuko da. Eta nik uste dut zuri hura barrenin gelditzen zattu eta geo barrendika hori atetzeko o'o normbatten launtza ber 'zu, 'o gaizkiyo pasako 'zu.

Dembo gehiyo berko 'zu hoi atetzeko. 'Ta ordun, berriz, batetikan eun hoitan ustutzen giñan... Klaro, aztu ez zattu ingo, biñon barrengo tristura hoi ateta gelditzen ziñan eta beste konformidade batekin.

- Jaiyotzangatik hitz eiñ dugu 'ta... Hiltzia nola izaten zen?
- Bai, hiltzia 're berdintsu. Ordun jaiyo eta hill itxian itten zen. Eta miñez 'e bai. Miñez oan bezela ez zen ordun persona ingresatzen, itxian ioten zen, askok posible zutelako, beste

askok, berriz, oan bezelako erraxtasunik ez zolako eta persona ordun pes hori, jaiyo, bizi eta miñez eonta hill itxian itten zen. Eta hori dena ikusten zun itxekuk. Ordun erareko persona 're izintzen zenin, itxian eoten zen. Eta e... Geo hill 'e bai. Eta hiltzen zen ba...

Denak ikusten genun ze... Esan nahi nuke, konturatzen giñanak erareko persona ikusten genun miñez zola, bajatzen zijula, hiltzea zijula, ordun ikusko zuten be seme-alabak, ikusko zuten haurrak zea hoi, prozesu hoi dena ordun ikusten zen. Esan nahi nuke, oan

bezela ez ikusiyan ez zen pasatzen, haurrak 'e hura ikusi itten zuten. Jaiyotza ikusten zuten bezela, heriyotza 're ikusi itten zuten itxian. Eta ba hori, apaizan zea haundiya izaten zen, apaiza asko aldiz tortzen zen itxea. Geo oso gaizki zonin, estremoziyua ematen ziyon

eta hill 'e pues hantxe itten zen. Geo hil 'ta, beti... Hill biño lenotikan 'e beti familikua seme-alabak kampun bizi zinak 'o lenotikan torriyak 'o izango zin, familikuk... Beti familikun ze hura gehiyo, ez? San nahi nuke, kampun baldin bazin 'e torko zin eta geo hortatikan aparte

auzokuk. Auzokuk 'e partizipaziyo haundiya izaten zuten. Oan... Tarjeta 'ro maten 'yozun bezela dolumiya eakusteko 'ro, ordun kandela bedeinkatuk itxian izaten genittun eta kandela bedeinkatuk eamaten zin hiltakun itxea. Eta pistuko zen pilla bat gorputzan bueltan,

gorputza kajin sartu 'ta han jarko zen, gelan 'o salan 'o eta itxekuk eta auzokuk eta bisitara tortzen zinak eun 'ta gau, beti person mordoxka izaten zen. Han zean, hiltakun onduan.

Arratsin 'e bai. Eta beti izaten zen bat biño bestia trebegua arrosiyua errezatzeko eta momentu guziyan arrosiyua errezatzen zen...

- Posible zen guziya, posible zen guziya itten zen. Bai. Eta ordun nola... Nik ya ez, biñon ne aurrekuk, ne guraso 'ta izebak eta hoik, berriz, baita koltxoiyak 'e. Nola zeakin, ardi illikin itten zen koltxoiyak, baita koltxoiyak 'e. Bai. Eta lendikan, berriz, ni neone ez naz akordatzen,

biñon lenotikan, berriz, arriu hoi dena eamaten 'men zen gurdiyan. Eta gurdiyari zerbait jartzen 'men ziyoten soiñua ateratzeko, jendia konturatzeko zamatela. Bai. Eta zerbatte krik itten zun holoko soiño bat jartzen 'men ziyoten gurdiyari. Bai.

- 'Ta zuk bakizu zue amona 'ta hola zea in zin 'o?
- Ez dakit, amonan kasun ez dakit, biño badakit ohittura hoi zela. Eta beste ohittura oan dembora berin akortu nau, baita maixterra... Badakizu gue garaitan 'ta lenotikan 'e

maixterra zela asko ordun kalin eta baserriyan 'ta. Eta maixterrak baserritikan ate ber zutenin 'e, San Martiñak izaten 'men zin maixterra baserritikan ateratzeko.

Eta ordun 'e arriun kasun bezela, ben gauza denak gurdi batin 'o gehiyotan hartu 'ta joten 'men zin jon ber zuten leku harta. Bai.

- Hura galtzerdiyakin zela.
- 'Ta zea, denea nor beak itten zun erropa?
- Bai. Ni akordatzen nazelikan... E... Ordun jostunak kampoko 'ta barrengo arropa josten zuten.

Eta ni akordatu biño lenotikan, berriz, gehiyo. Ne ama josten ibilli zenin, Errandoneako Antonion alaba haurretatikan oso berexiya 'men zen, geo izautu nun nik, haurra zela ez, geo bai, eta haurretatikan oso gizena 'men zen. Geo 're hala zen. Eta harreri pololuk josten 'men zizkaten.

Ixterrak ibilliyan larrutu itten 'men zizkan, eta pololuk josten 'men zizkaten. Eta geo ni uandikan akortzen nazelikan, amak be ahizpantzako eta netzako 'ta josten zittun bragak, telazkuk, sujetadorik 'e beak itten zittun, kominaziyuk 'e bai, tela txuriyakin, eta harrek dena

beak josten zun. Eta baita 're barillazko, barillazko korsik, hoik 'e bai. Erekiyak izaten zin eta telan tartin sartzen ziyoten barilla eta geo kordoi batekin lotzen zen bizkarrin jeneralin, bizkarreko aldin eta nahi zen tamaiñan. Nahi baldin bazenun lasaixio, nahi baldin bazenun

estuxio eta hori dena bai. Eta geo zea, arropakin 'e pues lentxio san zattuten bezela, kontu haundiya atetzen zen. Urtetako nola izaten zen igandetakua, behintzat, soiñ perkala 'ta hoi jenealin simplegua izaten zen gerritikan betti buelua eta gerritikan gotti pixka 't entaillatua,

hoi itxura berekua izaten zen gehiyena. Biño igandetako zen arropa 'ta bodatakua 'ta hoi, jeneralin itten zen, este... Hasi espaldako joskuratikan eta gerritikan pixka 't beexio, tripan erdiño 'ro hola pliege bat. Besuatikan auro. Eta aurretik eta atzetik berdin.

Horraiño gerritikan pixka bat betti josiya eta handikan betti erekiya. Hora gelditzen zen pliege bat 'ta goikua gelditzen zen josiya. Eta ordun bodako soiña 'ta hoi behintzat, ordun uan biño gehiyo emakumia gizendu 'ta itten zen, eta hora geo gizentzen baldin bazen,

- A, karo!

- Hora askatu eta soiña zabalouo gelditzen zen. Eta ni... Bai, ne garaiyin 'e oaindikan 'e bai, bai. Ne garaiyin 'e bai. 'Ta ne aman 'ta amonan 'ta garaiyin, behintzat, bodako arropak geo enterratzeko hiltzen zenin. Bai.

- Eta ez zin txuiyak?
- Ez, ez, beltza. Beltza bai. Beltza.

- Eta artazuriketa ze itten... E... Zuk artozuriketa aittu izandu 'zu? 'O... Zuen artin 'ta?
- Bai, bai, bai.
- Itten zenuten zuek?

- Ez. Itxian 'e nola asko giñan itten genun, biñon bai, badakit itten zela.
-'Ta ze aitzen ziñazten gambaran? 'O...
- Gambaran, gambaran bertan. Gambaran bertan aitzen giñan ba... E...

Igual lau bost person eta geo e... Zea... Jeisten genun hostua betti, len san zattuten bezela, eta artua sekatzen bertan gelditzen zen. Hazi itteko genuna, berriz, itten genun buru erranak, 'o onanak iruitzen zigunak berexi, e...

Harreiri ez geniyon kentzen hostua, gaiñeko hostuak lotu eta alambre batetikan zintzilikan hura eoten zen. E... Zea, ereiñi arte, ereintzeko momentu arte, ordun aletzen genun 'ta zintzilikan hantxe eoten zin haik.

- 'Ta gaiñekua aletzen bai lan errak, baita 're, ez?
- Bai, hura ya... Hura... Eunin eunekua, 'ro genealin illunabarretan. Bai, uandikan arrosiyua errezatu 're itten zen eta gehiyenetan illunabarretan. Bai. 'O errotako ber baldin bazen, 'o e...

Animaliyantzako ber baldin bazen. Behiyantzako igual bate aletu gabe maten geniyon, beri hala, be txikorta 'ta guzi! Eta... Gaiñekun oilluantzako zena 'ta txerriyantzako zena 'ta errotako ber genula 'ta hoi egunin eunekua. 'Ta illarra 're bai, illarra 're, e...

Ber genun hura itten genun, beno, ber genuna... Igual aste batekua ingo zen, biño gaiñekua ahal zen dembora luzena lekatan. Konserbatu hobekiyo itten zen bai. Eta geo ya negua. Neguan... Ba... Ordun 'e izaten zin neguko lanak. Erremita kompondu dela, e...

Itxia zuittu dela, eta hortako aprobetxatzen zen, kampun nola lan gutxiyo izaten zen, itxekuk itteko. Geo baita 're behiñ urtarrilla 'o otsailla aldea hasitzen giñan erremitak ber zittuzten kiergaiak jasotzen, e... Beitzen zen illargiyai, e...

Eta segun ze egur klase eta satsa izaten gustokuna kierrak eta itteko, zeanak, zalaardunak, atxarraztalunak, e... Buelta pixka bat eman ber izaten zaiyo harrei 'ta ordun bi muturretatik lotzeko 'ta, gustokua satsa zen.

Urritza 're bai beste gauz batzutako. Hori dena ordun jasotzen zen. Len san dutena, beitu illargiyari beitu 'ta gauz hoik inta, eta geo ya egurra mozten.

Egurra mozten eta urteko egurra itten eta hori, beste gauza asko 're bai tartin oain momentun tortzen ez naunak, biño lan gorrenak hoik.

-Bo, beti umik izutzeko 'ro beti sorgiñak holako tokitan ate 'ia, halako tokitan ate 'ia 'ta zea 'ta.
-Zuk ez zenun aleik ikusi?
-Nik ez beimpin ikusi. Epelek saten du arratsak 'ta eunak 'ttun seundu guzitan ibilli dela hua kampun 'ta harrei ez 'yola beiñ 'e ate.

'Ta nik 'e hoik pasik izango 'ttut e! Gabak 'ttun minutuk eta segundu guziyak kampun 'ta nik ez dut beiñ 'e ezer 'e kusi. Oan beti eaman beldur hoi e. Agertzeku hoi. Hoi bai. Ya san zizuten 'ta!
-Karo...

-Hoa eaman beti atentziyua. Biño gaiñekun! Zea 're atea Ailuxetatik 'ta arratsin buelta zeatik Goizutatik 'ta ddena mendiya! Dena mendiya, dena mendiya! Nik beiñ 'e ezer 'e ikusi.

-Zuk guardizillak 'ta makisak.
-Bai, hoitxek!
-Sorgiñak, haik izango zin sorgiñak.
-Bai... Haik bai.

-'Ta zeana aittu al zenun zuk 'o oan zu aittua hanako Paua 'ta Palaziyo... zein zin? Bi baserri.
-A! Aldexko?
-Bai. Nola da?

-Ez, Garbuno 'ta Paua. 'Ta 'men zila aldexko alkarrekin ongi eamateko. Hasertu ingo zila aleiya aldian zilako. Joe! Oan baia tarti hortan pillerra! Ze, ze, e! Hoixek bakarra izango zin ordun itxiak 'o!

-Bai, zarrenetakuk.
-Bai... Aldexko 'men zila. Jo!
-Ongi izateko...
-Bai. 'Ta Paua 're, dena harriz 'ta iña da 'ta Palaziyo 'ta... Jesus! Hoik, hoik, hoik lanak dia iñak hor e!

Ordun 'e abeatsak 'zango zin. Palaziyuk beak 'e dena harri, harri zillarrezko harriy hoi, dena jaizkieharriy hoi 'ta geo buelta guziyan be batzia, buelta guziyan paeta iña 'ta... Joe! Nolapaitte karko zittuzten haik 'e!

-Be garaiyan auskalo zeiñenak zin haik.
-'Ta zeanak? Kanpananak nola zin ba? Oiartzungo kanpanak 'ta Errentikuk 'ta gose 'ta nola zen? Hoi ba al dakizu zuk?
-E?

-Lezo... eon.
-Lezo, Errentiya, 'ta...
-Nola zen hoi? Nola zen hoi? A! "Guk ere bai, guk ere bai" batek 'ta bestik "Hor konpon, kor konpon". 'Ta bestia nola da hiruarrena?

-"Gu beti gose" lendabizikuk, ez al zen Errentikuk "Gu beti gose"?
-Bai.
-'Ta Lezokuk "Gu ere bai".

-Bai, 'ta honek: "Hor konpon, hor konpon". Hoi hola izango da bai.
-Oiartzunguk...
-Kauen la ospa.

-Hoi aitzen, hoi zer zu oan aittua 'o len?
-Ez, leno leno, lenotik lenotik.
-Leno aitzen zen.

-Biño nola ez baiden zetzen, in dut aztu!
-Aztu.
-Ordun 'zango da: "Mixeriyak, mixeriyak". "Guk ere bai, guk ere bai". Bai "mixeriyak, mixeriyak", "guk ere bai, guk ere bai", "Hor konpon, hor konpon". Hola, hola bai.

-Oiartzunen ez zen goseik izango.
-Ez.