Retegi Elizegi, Inaxi (1925 - 2016)

Ugaldetxoko Aldabene etxean jaio zen, nahiz eta 4 urterekin Aldaiburura mugitu ziren. Bost senidetan, denak anaiak, bigarrena dugu. Eskola etxetik bertan zutenez 4 urterekin hasi eta 13 urte zituen arte joan zen eskolara, Maixa maistrarekin. 15 urterekin, ordea, okindegi batean hasi zen gauez lanean, egunez baserrian aritzen zen bitartean. 20 urterekin Errenteriara mugitu zen, bere bizitzako urterik lasaienak bertan bizitu zituen. Ordurako, igeltsero lanetan hasia zen. Kontsuelo Aizpuruarekin, Iturriozko Oiartzabal baserriko alabarekin, ezkondu zen eta bertara joan zen bizitzera. 8 seme-alaba, 5 alaba eta 3 seme izan zituen. Bertsolari izateagatik da ezaguna Koxme, baina baserritarren kooperatibako lehendakari, zinegotzi, liburu baten idazle ere izan zen. Euskaltzale amorratua izan da. Eta horrez gain, ehiza eta perretxikotan ibiltzea ditu afizio.

Txiki-txikitatik entzun izan ditu bertsoak bere inguruan, 10 urtetarako bertso-doinu gehienak buruan zituela dio. Halere, aurreneko plaza 17 urterekin egin zuen Errenterian. Momentuko bertsolari handien ondoan aritu izan da bertsotan.

1945eko martxoaren 9an jaioa Iturriozko Paraditxoko baserrian, Sarobe errekan. Zortzi senidetan zaharrena. Aita Joxe Billaluze Mitxelena zuen, Paraditxo bertakoa; ama, berriz, Ignacia Arbelaitz Aranburu, Sastarre baserrikoa. Aurrekoengandik datorkio "Legatza" ezizena. Txikitatik txondorgintzan aritu izan da; azken urteetan Joxe Manuel Etxarte "Trumoia" lagun duela.

Iturriozko Anatxuri baserrian jaio zen Dolorex, 20 urte ingurura arte bertan bizitu zen. Gero Altzibarrera ezkondu zen eta geroztik Atzibarren bizi da. Hizkera ere oso aberatsa du eta kontalari bikaina. Kontu zahar asko dakizki eta aipatzeaz gain, aski ongi azaltzen ditu, oraingo gazteek ulertzeko moduan. Bizimodu gogorra edukitakoa baina baikortasunez eta umorez kontatzen duena. Aita argi linearen mantenuan ibiltzen zen eta berari laguntzen aritzen zen. Gizona erlojerua zuen.

Artamugarri Erdikoan jaio zen Teodora, Oiartzun eta Errenteria-Orereta arteko mugaren ondoan. Baserria Errenteria-Oreretako lurretan egon arren, Oiartzun gertuago geratzen zitzaienez, Iturriotz alderako joera zuten beti. Aita auzoko Arbide baserrikoa zuen, Jose Manuel Mendiburu. Eta ama, Lorenza Etxeburu, berriz, Donostiako miserikordiatik Artamugarrin jasotakoa zen. Aitak baserrian egiten zuen lan eta esneketariak saltzen zien esnea. Auzolanera joaten ziren ondoko baserrietara mantenu truke eta pozik, lana egitearen truke nahikoa jan eta edana ematen zietelako. Aizateko eskolan ibili zen Teodora, baina erdietan ez ziren eskolara joaten, baserrian lana izaten baitzen. Baserritik Oiartzungo Iturriotz auzora jaitsi ziren bizitzera ahizpa eta gurasoak. Oiartzungo Peluberri baserriko Inazio Etxenagusiarekin ezkondu zen eta, senarra harakina zenez, Orma izeneko harategia ireki zuten izen bereko etxepean. Oso estimatuak ziren bertan egiten zituzten odolkiak eta egin orduko saltzen zituzten. Salgai zuten haragia ere inguruko baserrietakoa izaten zen. Hogei urte inguruan izan zuten harategia. Senarra hil zenean harategia itxi zuen. Ordurako Amazkar baserria erosi eta erabat berritua zuten. Geroztik Amazkarren bizi izan da alabarekin baserriko lanak utzi gabe: ingurua txukundu, baratzea egin, oiloak eta txekorra hazi...

Iturriozko Juanenen jaio eta Ugaldetxoko Gariñora ezkondua. Hizlari trebea. Garai bateko kontu asko zekizkien eta oso ongi kontatzen zituen. Belaunaldi kontalarien lekuko argia. Telebistarik eta interneta ez zegoen garaian, sutondoan berriketan eta kontu-kontari aritzen zirenen kastakoa. Familiaz asko hitz egiten du, beti ere hitz goxoekin: bai bere gurasoez, senideez, seme-alabez eta ilobez.

Oiartzungo Iturriotz auzoko Garmenditxiki baserrikoa da; aita eta ama ere Iturriotz auzokoak zituen. Gerra garaian jaio izanagatik miseriarik ez zutela izan dio, baina bai bestelako zerbait jateko gogoa. Txikitako jostaketak eta gaztetako Txiki Erdiko bilerak ongi gogoratzen ditu; hantxe (Txiki Erdin) ezagutu zuen bere senarra den Bixente Mitxelena. Zazpi seme-alabaren ama da.