Eskolak

- Geo bastoiakin.
- Zuek Tronpeoko malda erki pasia izango zute?
- Ui!

- Zenbat zapata gastatu 'te dia hor!
- Bueno! Sanki nazu nei! Ni mojetan ikasiya naz. Eskolan.
- Hi mojetan ibiltzen yitzanen?

- Hi? Hau mojetan. Hi Iturriotzen.
- Eunin lau buelta bai!
- Hako oaiñ liburutegiya dena hortan?

- Bai. Zarra hortan.
- Gu 're ibili gattunen pixka bat e? Hau obrak itten...
- Gu eondu giñan han, liburutegiyan ez: kapillan ondoko... oaiñ zer da hor?

Biblioteka 'o zer da hor? Biblioteka do? Miño ez, haundiya ez, hemengua, elizan ondokua, hor zer da?
- Nola kapilla dago?

- Kapilla San Juan, bai.
- Horren bazterrin, hor eondu yunen gaiñea zea...
- Garai batin anbulategiya.

- Anbulatoyua. Guk han ikasi geniñen obrak iñ bittartin hemen.
- Orduko... bestia... Eske lenbizi izandu zen hor, monjan eskola, oaiñ liburutegiya don lekua hortan, 'ta geo pasa zuten gora.

- 'Ta ordun gu pasa gattunen hau iñ bittartin.
- Zuek hemendik pasa ziñazten hara.
- Gu hara. Hoik kategoiya gehiyo zitenen.

- Hau de las pribadas maja!
- Gu gutxiyo ganen 'ta gu hemen.
- 'Ta gu hemen.

- Eskola non zenuten ba?
- Hemen Iturriotzen.
- Hementxe, publikan.

- Oain don tokiyan?
- Bai. Hoixen. Hoi dugu gue eskola. Neska 'ta mutil. Sesiyo errak!
- Don Matias, Don Ziriako... Ziriako yunen lenbizikua.

- Mari Carmen guk.
- 'Ta guk geninen maixtra, miño maixtra ez zenin tortzen askotan tortzen yunen bere illoba Mari Carmen eta Manuel Mari. Manuel Mari. Desiatzen tortzeko Manuel Mari.

- Majua baizen hua.
- Guapua! Guapísimo.
- Bestia nexkaxarra bainegun.

- Hoi dun. Eta geo... no sé por qué... geo batzutan itten genittinen segun ze leziyo 'ro hola 'ro e'zekiñet zer zen hoi... pasa itten gattunen.
- Gela batetik bestea?

- Gue ahizpak saten din erki: Josebek... zea, erdaraz in ber geniñen hor 'ta guk ezin erdaraz iñ 'ta erdaraz in ber negun. Ai... "Viva España Franco" ez dakit, "Viva España..." bayunen kanta bat.

- A, eske guk mojetan ez geniñen kantatzen hoik.
- Kantatu ber genun miño hola, alto-alto, "Viva España alza los..." ez dakit, hola 'ta hua ixil-ixilik. 'Ta gue ahizpak saten 'men zionen... Mari Jose ordun...

"Mari Jose, kantazan, kantazan!" 'ta bestik "Ne attak ez kantatzeko saten zin hoi".
- Bai, gotzen nan bai, gotzen nan, bai, bai, bai.
- Miño askotan saten din e.

- 'Ta harrek e, miño kastigatu ziotenen horregatikan 'o zerbatte pasa zionen!
- "Kantazan", "Ez, ne attak san ziaten hoi ez kantatzeko".
- Eske hoi eunero-eunero in ber genun e! Eskolan sartu ordo... todos los dias.

- Bai 'ta gui monjetan ez zigutenen eakusten, han ez yunen... 'ta ni gotzen nan, ne launa Maixux 'ta hoi denak, pues kanta hoi bazekitenen, klaro, 'ta nei gustatu itten. Kanta bat bayun bat, e'nan gotzen oaiñ nola zen... "En pie camaradas...".

- "En pie camaradas nanana delante (...) de la juventud".
- Pues nik hai... hor ikasi niñen, zuekin. Porke guri monjetan ez zigutenen, haik ez yunen ematen ez falanjia... Ez porke haik nomatte politika uzten zitenen alde batea

eta zitenen zeatzen.
- Pues hemen bageninen.
- 'Ta nei gustatu itten kanta haik 'ta gotzen nan zuek kantari denak 'ta ni encantada.

Ba bai, gustatu ingo ziyoten gue gurasuri ikastia.
- Guk izaten geniñen: Catecismo.
- 'Ta apaiza, zea Don Juan, haundi bat, maldan goitik bera, 'ta hortik ikusten geniñen:

"Heldu da, heldu da". Apaiz jantzi... klaro, apaiza.
- Geo don Javierrek bukatu zinenen guekin.
- Bai.

- 'Ta hoik zer zin, nik aitzia badut Diputaziyunak 'ro zila eskolak? Beste auzotan ez bezela diputaziyunak zila 'ro...
- Bai, bai.

- Garai haitan diputaziyuk in zittun hoik. Haiyen eskutikan behintzat. Haiyen eskutikan.
- Ordun zuek beti izandu zuten hor eskola?
- Hoik in zian ni muti kozkorra nintzala in zian.

Eskola hoi 'ta itxi hau 're bai honuzkua. Dembo berian in zian. Leno gu han bizitzen giñan 'ta geo eskola 'ta hau dembo berin in zian.
- Hau gerra hasteko bukatua zen, iña zen.

- Bai, bai, iña bai.
- Gu gerra, gerra gu torri 'ta seittun hasi zen gerra. Gu honea Iartzatik honea torri 'ta seittun gerra hasi zen bai.

- Hogeita hamaseiyan.
- 'Ta enkarguta honea tortzen giñan ordun 'e.
- Bai, itxi hau da bi puskatan, bi puskatan iña itxi hau.

Hauzko ayeka, erdiyan hauzko ayeka, hau, aldi hau biño hamar urte gehiyo, zarruo, zarragua da. 'Ta hok anaiyak denak, ni ez gaiñekuak han jaiyuk dia 'ta ni berriz itxi hontan.
- Hau hemen.

- Hoa kendu 'ta zea, republikanuk jarri zianian, gurutzia denak kendu in zittuzten. Eskolan ez zen maten zeikan, dotriñikan 'ta hola. 'Ta geo berriz zea
- (...)

- Sí.
- Hemen gambaran?
- Bai, eualdi txarra itten zenian gambaran 'ta bestela berriz, kampun itzalin,

biño zean, eskola barrenin ez. Hoi republikako demboan, enteintzen? Gu eskola joten giñanin. Geo berriz ya gerra hasi zenian, zea, berriz jarri zin gurutzik, biño geo, gerra hasi 'ta geo. Gerra bukatu zenian!

- Ya ya. Ordun, gerra aurretik, republika zelik, hor ez zen eskola maten.

-Mitxelenanin ibilli nitzan ni pixkat bai.
-Non?
-Mitxelenanin
-Non zen MItxelena?
-Kalin
-A...

- Hor bat zen maixtra, bestia neskazarra zen Maria. Merzedes, neskazarra bazen maixtra esamiñatua.

Mitxelenanin zea, nola sango'izut... Banko Gipuzkoanon itxo hoi, berriya iña oaiñ, horrea joten giñan.

Hor billi nintzan bi urtian o'. Eun euno e' nintzan jongo miño, pixkat hortxe espabilatu nitzan.
-Jon in ber da e?

-Hango eskola hutsa, sumar e' juxtu juxtun itten zun maixtrak beak e' 'ta.
-Geixo ikastetik jongo ziñan.
-Bai pixkat

-'Ta ze ordutan ate ber zenun? Goizin jote al ziñan, kalea?
- Goizin, bai, betzitako.
-'Ta ze ordutan atetzen ziñan Txaundotik ?

-Txaundotik Oñez zea! Taka-ttaka.
-' Ta goizeko zazpitako 'ro ?
-Ez betzitako.
-Zenbat denbo ber zen Txaundotik kalea?

-Ordobete ttika-ttika
-'Ta lijero jonta!
-Ordobete ber da oañ e'.
-Joe
-Hortxe ibilli giñan bai

- Gorra.
- Bai.
- Gorra! Bizimodu gorra. Zeatik nik hori saten 'yotet, Iturriotzen, Iturriotzen bertan Estrataburu,

Zolotier... Zembat baserri! Bazkaltzea itxea joten zin, e! 'Ta hamabitan ate 'ta ordu bitako bueltan ber zuten. Biño haik arreglatu itten zin. Oaingo umik jar 'zazu korrika! Ni, ni, ni pensar! Oaingo umik ez du baliyo, e!

- Oainguk eta gu geonek 'e... Ne erarekuk 'ta 're ez, e! Ez, ez, ez. Zuenatik ondoren ya...
- Gu feliz.
- Goiz 'ta arratsalde izaten zen ordun eskola?

- Ordu bitatik lau t'erdita. Arratsaldia. Betzitatik hamabita goizin 'ta ordu bitatik lau t'erdita. 'Ta geo partikularra. Y había de todo, material pa todo. Haundiyuok beranduo gelditzen zin.
- Karo, partikularrea jongo zinak, han gelditzen zin, geo...

- Bai, bai, bai. Bai, bai, bai, bai.
- Eta zea, eunero 'ta gutxi jongo zin, eunero 'ta!
- Eunero.

- Bai?
- E... Zeatik zin Trabalekukuk zean Trabalukutik eta Frailik hil zen, anaiya, osaba izango zuten haik. "hobe zenuke lana emango bazeniyoke asteko 'ta astian behin torko balia!"

Eske Trabaleku... Zuzperregi. Ume latza zen ordun, e! Illumpetan 'ta!
- Eta auzotan eskolak eta bazin, ba! 'O zue garaiyin...
- Ez. Gutxi.

- Bai, Portuberrin kompaziyo batea, biño Portuberrin kendu zuten ya! Portuberrin Santander.
- Bai.
- Santanderren. Biño Santanderreko pupitrik ne Ualdetxoa karri zizkiten nei.

Ordun itxi ingo zen hua. Eta geo bestia hemen Aizabe 'o Aizate 'o... Hor bazen nombatte, hor bazen nombatte mendiyan
- Karrika ayekan?

- Aizate Iturriotzen izango zen. Biño Errentiko partea. Errenteiko partea.
- Txoritokieta inguru hortan zen nomatte.
- Txoritako ez, San Markoko ayekan ez, beste Txoritokita.

- Txoritokita baserriya.
- Bai. Ingurun hor.
- Bai, e...

- Nik ez dakit non den, e!
- Bainketa 'ta inguru hortan.
- Bai, bai.

- Nei eakutsi ziten non non zen han eskola.
- Bai, bai. Nik neonek ez dakit non zen, biño bakit bazela.
- Karo pasten dena da, auzotako eskolan, ira... Maestra aitzen zinak,

ez zekitela haimbeste, ordun haikin gauza batzuk ikasi 'ta geo igual zuena (...) 're jongo zin 'o...

- Dotriña ikasten zuten. Letzen akaso. ¡Lo esencial! Zertik ordun jende asko zen firmatzen ez zekina, e!

- A, bueno, ya geo...
- Jaiyo ziñan baserriya 'ta...
- Eta baserriya nolakua zen nahi 'zu jakiñ? Nik izautu nun baserriya sukaldia bian zula.

Beko suakin, argiyik gabe. Ura bai, zergatik teillatoko... Entornua 'o buelta teillatokua zinkakin zeatu 'ta deposito haundi bat zen 'ta depositun ura bagenun. Oseake ura bagenun, biño argiyik ez. Argiya kinkiya, kandela...

Ni oaiñ eoten naz harritzen, uaiñ hoimbeste su aitzen den kontutan, ordun itxiak su nola ez zun hartzen! Ze gambaran belarra eoten zen! Katuak toki guzitan bazin, 'ta katuk su ondun. 'Ta nik uaiñ asko pentsatzen dut, e!

Ni ez nake biziko oaiñ han nei halako kezka ematen nau. Oaiñ pentsatzen jarrita e! Eta atiak erekiyak noix-nahi. Lasai torri zitteken nahi zuna 'ta bazter batin lo iñ 'e bai, lo 're bai. Oseake, trankilli... Trankillidade osuakin. Eta akortzen naz, su harrek nola zun latza goitik bera,

oseake bian, hoi hor don bezela, eta geo hoi biño saliente haundiyokin zun hola tximeneta bezela eta handik latza deitzen geniyon guk,zen burni bat, hola kako batekin eta han e... Handik zintzillik jartzen zen eltzia. 'Ta eltziak izaten zin lurrezkuk ordun!

Eta gue beste bizitzan txakur bat bazuten, este... Oillaor txakurra, beti gosiak eoten zena, eta sukaldia bian hola, bian baizen, erekiya harrapatzen bazun, eltzea joten zen! Eta burua sartzen zun eltzian eta klaro,

hua berua nola baizen, trik, (sugorriyai) tiki taka 'ta eltzia hausten zun, ama tripak jaten! Batetik eltzia hautsi 'ta bestetik potajeik gabe eguardiko! Oseake... Biño pakin, e! Ez zen haserretzen gue ama, e! Ez zen haserretzen.

Geo noizpatt sortu zin zeakuk, portzelanazko eltziak sortu zin, biño lendaizi nik lurrezkuk izautu nittun, e! Eta geo bai, ya geo obra in 'ta sukaldia gora iyo zen 'ta ya ekonomikakin. Ya kambio.

Ordun haik ekonomikak zun deposito ttiki bat onduan, eta ze garbitasuna ingo geniyon depositu harrei, bajatzen zijula ura, gaiñetik bota beti, gaintik bota beti. Oseake ur hua epela. Gaiñekun ur hotza eta ekonomika 're iñ in ber zenun!

Zeatik nik oaiñ esaten dut, nik oaiñ botoiyai man eta in ber bazu kamamillo bat, in ber bazu kafesne bat berotu, ez zattu ezer kostatzen. Ordun salto iñ ber zenun 'ta geo ipurdiya garbittu gaiñea ontziy harrei. 'Ta oaiñ hala guztiz 'e kafeteira, zeatzea.

'Ta hor zein joten zen ordun gosaltzea kafeteira? Nadie. Horregatik, in dun difentziya. 'Ta geo, pues... Elkarren arrimun, ni ne anai difuntukin, hogeita bat hillabete 'ta bestik inguru hortan. Sei giñan, e, segido segido zeatuk. 'Ta sei...

Bueno ni jaiotzeko anaiya bazenittun osaba 'ta izeba neska zarrak eta haik ilusiyo osuakin Txaparrea ekarri. Hua hor 'ta ama ya geldittu zen nekin bakarrakin, biño geo hala 're bost izandu giñan eta bost urtetik seira eskola hasten zen. 'Ta ordun Tolareberrira.

Biño ibilli ber izaten genun Tolareberrira 're gue itxetik...
- Hua zein da, Zamalbideko hua?
- Bai. Ez ziun deus kostatzen gui ordun ibiltzia.