- Difunta du 'ta ez zala ne hitzak ofendittu, biño sorgiña! Ordun atetzen zen ataiya 'ta gui iñondik 'e eakutsitzea... Norbatte eaman in zun, Aiako Harriyan... Ez dakit nola saten zun,

zomorro 'ro... zomorro... Ez dakit nola... zomorro hola saten zun.

"Hara, hara, han dijula!". Guk ezer 'e ikusten ez

"Han xomorro..." Ez dakit nola. Xomorro xomo 'ro ez dakit. Holaxe. Izaten zin haik 'e.

- Biño zuek ez zenuten kusten?- Guk ez genun kusi.- Harrek zerbatt ikusko zun!- Haik kusten zuten zerbatte.

- Bai, haik saten dute (...) beti...- Fama hoi zaten zuten. Zomorro san ber... Zea san ber nun...

- Sorgin fama.
- Sorgin fama 'ta besteei (eatsi) nahi izaten 'yote. Holakuk hala izaten dia.

Beák (...) 'o ez baute, horrei eatsi ber, ez?- Bai. - Horaxe. Baliyo izaten 'utena zer? Dembo haitan balitzen 'men zen.

Biño eun zeatan izan ber du, e? Eun jakiña.- Eun jakiña zertako?- Hoi zeatzeko 're, hoi baliatzeko 're egun jakiña bai 'men da.

- 'Ta ze attatu zenin, zeaz... Sorgin kontuk 'o attatu 'ta, behor saldua 'ro... Ze, anaiyai pasatakua...
- Attai...
- Osaba Anjelei 'o...

- Anjel osabai, osaba Anjelei. Mendiyan tokatu, basúan ai zen 'ta zea, gabin, gaban tenorin abitu.

Ez relojo 'ta ez deuse, ez lepoko kate bat, gue amak sango zun: "... ez 'men zun hark"

'Ta beti hoa zabarra aleiya, hola meinkatu 'ta gauz hoik, gu beti hola izandu ga, biño zabarra, behintzat.'Ta abitu da nomatte mendiz mendi ze ordu 'te (...) auskalo noiz abitu zen

'ta txiki arraiyo 'men zun (...) hua. Abere azpiyan bezela, dena txikittutuzi, gaintik pasata dena. Gue osaba hora, Anjel hoa.
- Anjel hoa?

- Geo mutillakin oaindik ezin zuzendu, zeatu, be eskutako... atetzen hor be hexurrak 'o ateko zizkan (dudik gabe) beri harrei beira beira 'ta atzeneko basóa jon 'men zen hala zolik.

Basóa jon 'ta euntalako mutilla iña torri. Amak san zun marruz nola eondu zen haren etorrera on haekin.

Bai. Ikaarri ongi torri 'men zen mutilla. Biño gorriyak kusiyak izan ber zuten, e? Zerkin eziñ arreglatu 'ta...
- Jo.

- 'Ta hala. Hamaika komei izaten da. Geo nomatte launa launtzea be arrebai 'ro... Izango zen (Imita) aldeiño 'ro, kompaziyo batea ate, biño han 'e gauza bea iñ 'men ziyon. Haie 're baten batek baziyon, e? Intxa hala ibiltzeko persona.

- Bai. Berriz 'e, e?
- Izutua geldittua izango zen berriz 'e.
- Bai.

- Azkeneko aldikua izango zun basúan ai zelikan, han arreglatu 'men zela. Holaxe, holaxeko komeiyak. Dena txarra izaten baizen demboa...

- (...) norbatte kontu zarrak kontatzen 'o sorgin kontuk 'o...

- Ui, gue atta. Holakutan aitzen zen hua 're. Kontatzen zittun hark...

- Gustatzen al ziyon?

- Bai. Ume bat hartuko zun, sei giñan 'ta, ttikiyana hartu belaunan gaiñin 'ta benga!

Kantak 'e bazakizkin gue attak, dotorik. Lengo zarrak kantak asko zekiten. Zuen attonak 'e bai, Estrataburukuk 'e, hala saten 'ute, behintzat, bazekizkin.

Denak gaiña alkarrekin ibiltzen zinak. Guria 'ta hoin atton hoa 'ta...

- Bai, e?
- Nola zun izena? Zeakuk, Estrataburukuk?

- Attona Leon.
- Leon. Guria 'ta hora arron launak izaten zin.

- Al zin?- (...) Txaundoa jonta 'ta
- 'Ta gotzen al za ze kontuk kontatzen zittuzten?

- Haina... Haina ez dut nik oain zeatuko noski, sango.

- Oaiñ ez zattu tortzen?
- Kato marrakak 'e itten zittun 'ta. Zuen attonak.

- Attonak?

- Leon. Leon biño zarruo bazen han. Hain atta al zen?
- (Hain atta bai, biño hua...)

- Ez dakit. Kato marraka 're bai, igua-iguala, behintzat. Zakurrana (igual 'ta) itten zittun hark.

Itten ez denik ez.
- Ordun 'e...
- Dibersiyua, karo! Oaiñ telebisiyua ikusten dugu, biño len...

- Nei horrek nazkatzen nau auro samar.

- Bai.
- Biño len harren faltakin...

- Oain 'e hemen hala dugu, ez dakit zembateko telebisiyua hortxe, denak horrei beira jarrita hor.

- 'Ta haik taberna zuten, Portuberrikuk? Zu gotuko za hoi, ez?

- Bai. Zaiya izaten zuten, behintzat ardoz betia. Bakizu, bi muturretan lotua zaiya. Gu joten giñen billa.

- 'Ta billera 're izautu zenun zuk? Portuberrin billera 'ta? Bertakua aitzen zen, ez?

- Zerbatte izautu genun bai. Soiñua ikaarri gustatzen zitzaigun gui ordun 'ta.

Jon goiko aisteira 'ta iandetan, illunaarretan 'ta gaztiak eta soiñua gustatzen zigun orduntxe. Horaxe aittu ber. 'Ta ongi tortzen giñan beti gu.

- Eta huaxe izango zen tombolako zea, ez? Gaiñekun hoaxen bixigarriya 'o... Difentia, ez?

- Bai, gaiñekun ez dakit.
- Gaiñekun han lana besteik ez.

- Lana, aitzurra ta makuun 'ta denea.

Portuberrira jon izandu giñan makooa. Txiki aldi erra hartua nin orduntxe. Zalai zoru haundiya do han, e? Beko zoku hora.

Txiki arraiyo makuuan bestin tartin ni 're. Han nitzan, behintzat.

- Bata bestin arrimun.

- Hantxe.

- Leno auzo lanin gauz asko. Oaiñ ya bakoitxak beria...

- Ordun alkarrei asko launtzen zen. Gerra ondu hartan, berra 're bai 'ta. Oaiñ ez da. Oaiñ ez da holako launtzik, holakoik, ez da.

- Atea, paeta 'ta denak lurrea botiz. Bueno, dena holaxe. Ardiyak iyotzeko planto geo.

Guriak errabiyakin eoten zin miño... Beai ezer 'e ez ziyon saten ez, noski, gue attak. Gu lenotik armatzen giñan, atta miño.

- Gaztia beti...

- Errita mateko pronto jartzen giñan, miño beti attak galezi gui.

Zerriya joten baldin bazen txiki arrayo iña itxea. Hain ardiyak gue zelaiyan barrena ibilliyak baldin bazin 'e guk kasoik ez geniyen itten.

Hua gehiyegi baizen ordia: "Haatikan, oaingu hontan aittu ber'zkittek errak!" 'ta gu hor 'ta: "E'yozutela kasoikan iñ" attak.

- Harrek aguanta!
-Aguantia bazun, bai.

Jai bat eliza jon gabe ez. Gaiñeko gauzak 'e tente, gustatze zizkan haei. Hoi, aiera behintzat, guri beti galezi: "E'yozutela kasoik iñ", sesiyo zale ez zen izaten.

- Pakia nahiyo.
- Pake zalia.

- Miño klaro, bestik 'e aproxtu itten?

- Bai, guk ze ingo geniyon, ze ingo geniyon...
- Bizilauna beti, auzokua beti...
- Dena pasa in ber izaten...

- Holoko kontuk. Asko.
- 'Ta zea...
- Geo gerra hoa torri 'ta, zea batzuk Arritxuitan 'ta punto guztiyak bageneizkiun guk. Gui, haik ez ziguten gui tiroik tira ber, biño ate... Igual tiro itten baizuten!

Kampun zazpitatik aurrea ez zen libre izaten. Illunaarreko zazpitatik aurrera ez zenun libre.

Ardita jonak igual guriak eta oaiñik etorri gabik eta, (...) Ben haikin nolazpat zea kontrabandun ibilli ber izaten baizen. Aziendakin 'e.

Dena holaxe izaten zen ordun. Gerra zerriy hoi torri zen 'ta! Jendia hain billa ibiltzen duk berriz 'e, biño harrek e' astinduko llikek!

Oainguk eluke bat zutik utziko e? Hala saten 'ute. Holokua (hoki aitzen da 'ta)

- Dena beldurra!
- Bai.
- Dena gordian 'ta beldurra garaiy hartan.
- Bai, bai bai.

- 'Ta gerra 'ta geo 're bai, ez?
- Bi gauzak. Gosetia 'ta...
- Hoi da.
- Geo gosia berriz!

- Gosia. Aanatzen barrena zea artua 'ta illarra itten zen. Illarra gorde harri zolun (Harriko Xebeina) (koja) izaten zen gaixua be astuakin gue itxea.

Hoa artua iñ ezkiotik, hoa zen. Gerra ondua zen.'Ta hain artua 're sartzen genun, geona 're bai.

Artua ez dakit, illarrakin izaten zen ordun, euntalako festa. Illarra kartzen zun harrek gordetzeko.

'Ta sartu hainak eta geonak 'e bai 'ta hantxe be asto txar horrekin.

Gue attak otia itten ziyon ordun. Zama otia, astian bat 'o ze ingo ziyon. Halaxe ibilli zittuzten, zea, neska xar bat zen.

- Harriyan bizi zen? Harrikua zen?
- Bai. Harriyan.

Behi bat 'zaten zun 'ta haintzat otia. (...) 'Ta beria nolapatte gobernatzia (nahiko) zun.

- Izan 'e oain iatzik eta otiak sobran dia, biño len eskas.
- Oain sobra, ordun denak eskas.

- 'Ta Txaondoko errota zu gotzen al za Frantxixka?

- Gotuko eiz naz ba! Jaiyo 'ta han giñan 'ta!

- A! Jaiyo han in ziñazten?

- Ez, ez. Goiyan jaiyo giñan, biño hala saten yot nik: "Hau galbaiyoa iyotzeko malda baitugu guk!"

Bian ardiyak jetxi 'ta esnia gotti eaman ber zenun. Sotua ikaarri erra baitu horrek, errota horrek. 'Ta bea itxia 're harriya... Harriyak haundiyak eta oso.

- Martxan eoten zen? 'O...

- E?
- Martxan eoten errota?
- Ez, ez.
- Ordun ez.

- Baita zea 're bazun hark, suteiya 're.
- A bai, e?
- Suteiya 're bazun.

'Ta geo errota, errota izandua, aska han da aurreko aldin. Umia eroi 'ta andria saltatu 'men zen, behintzat.

Ez... Zea 're jakiñ ez. Ez ireitten 'ta ezere. 'Ta umia harrapatu 'ta atea, biziik. Biyek biziik ate in 'men zin.

- Biño hoi zeiñ?
- Errrotan bizi zinak haik, besten batzuk. Guriak utziyak 'ro besten batei mana eukiko zuten igual.
- A, a, a, a!

- 'Ta haurra pla urea 'ta. Ongi ez baido. Iñon paetan gaiñin, lar (...) 'ta zen 'ta! Oaiñ hobekiyo arreglatua eoten da hua 're miño

- Biyek ate zinin ongi!
- Bai, biyek ate.
- Bai.
- Bat igeri ez zekina, behintzat. Emakumia.

- Joe, ze itten dun, e? Zeak.
- Heriyua...

- Bea bakarrik ez zen ingo, biño...
- Instintua...

- Heriyua ez baita (arpegiya gorri) 'ta umia hartu 'ta atea hatzaparrakin in 'men zun. Guri haik bakite.
- Joe...

-Gerrak eta zin 'zanduk, gerrak eta... Komeiyak. Hoi denak gue dembun pasa dia.
- Gotzen za zu ez?
- Sei urte nittula gerra torri zen. Nik sei urte nittun.

- 'Ta gotzen za zu!
- Ni bai.
- Ze gotzen za Frantxixka?

- Oi, Aiendolako Joxentonio difuntua sango zattut. Oiañ mutilla ingo, iña zen. Eta gue itxian betti zea: "Hemen dila, hemen dila!"

Holaxe san zun bezelaxe, goun. San niyon: "Libro bat erra beteko nikek bai nik, ordutik hasitakua!" Gauza asko gouan iukitzen 'ttuzu geo. "Hemen dila tropak! San Antonen pasa dila" san zun.

Holaxe san zun. 'Ta ahal zunak ahal zun tokira. Batzuk itxeta 'ta Ximoneko amona zenak 'e, "Gaixua, gaixua" itten dula. Gue ama zenan ugazama hua 're. Hoa gue itxea! 'Ta beste... bai, holaxe eozeiñ ixkiñata.

- Bai, itxe batekuk bestea 'ta...
- Besteta holaxe. Denak beldurka 'ta gorde gizasemik berriz, meta tartin 'ta komei 'ta. Batin behintzat, ni gizasemin tartin han niñun.

Zea, meta tartin sartu 'ta hara granada sartu! Errotako atzin...
-Pixka 't pasa arte 'o segun ze, auskalo!
- Errota atzia... Manuel zizpa errak bai! Zipi zarrak! Zipi zapa zarrak betik gora!

Metan tartin 'ta ez harrapatu! Granada hor sartu zenin, harkaitza 're hautsi zun hark. 'Ta...
- Tira ingo zuten ordun.
- Zeatikan, Erlaiztikan torri 'men zen hoa.
-Mekayuen dion! Joe...

-Holoko gauzak pranko bai. Erlaiztik, geo... Zer da hoi? Garaialde, zuek ez zenuten izautu, biño. Garaialde difuntua, behiyak Errota eaman ber berriz, gue itxea. Errota heriyun behiyakin torriya izango zen 'o! Haik berriz, han.

'Ta Garaialden hill geo, soruan. Arboldeiya eoten zen ordun, uan...
- E?
- Kambitu zen dembo batetik... Arboldeiya aleiya, izaten baizen Garaialdenin.

- A! Biño Garaialden nun?
- Behiyak hara botik. Gu zea, gu bezela ibilliyak bezela itten genun hoa, Garaialdeneko zea hoa, terrenu hoi.

'Ta behiyak han eukittu zittun Garaialdek. Gui zea man, gazta 'ta ogi pixka 't, "Ttintta biño bai ona!" Beti san. Sekula ez naz ni azten hoi, e!

Haik zea zin, anai-arrebak xaharrak, 'ta mango zigun ogi puxka 't eta gazta, onak e! Gazta onatakua izaten zuten! "Ttintta, biño bai ona!" Hoa san gabe ez ziuten maten. Gui. Hala, hala zin haik.

- Tornola 're zu gotuko za ba, zea, e... Kofraiya?
- A bai! Izaten zen hoa 're! Dembo batin.
- Hoi zer zen?
- Aziendan kompraiyia 'ro.

- Gotzen za zu hoi, nola, nola funtzionatzen zun 'ta gotzen za?
- Hoi ez dakit ba nik.
- Hoi...

- Hoi zer zen, azienda bat 'o hiltzen bazen, hortako zen zerbatte, ez? Geo denan artin patu 'o 'ta geo haragiya 're aprobetxatu igual denan artin 'o hola zen zerbatte, ez?
- Kompraiya, bai, izaten zen zerbatte...

- Bai, bai. Ona, ona baldin bazen haragiya.
- Ona baldin bazen aprobetxatu 'ta geo patu ber bazen 'e, denan artin, 'o...
- Zerbatte hola izango zen kompraiyan martxa.
- Zerbatte hola uste 'ut zela hoi.

- Hala uste 'ut.
- Bai.
- 'Ta karo, segun zenei tokatzen ziyon 'ta geo bestiai tokatzin, pues gauz bea, 'ta zeozer hola.

- Bestiri, bai. Enkantia 'ro ze saten zen? Enkantia 'ro...
- Ordun seguroik 'ta holokoik ez zen izango (...)gaiña 'ta...
- Bai, nik 'e hola dakat aittua.

- Portuberriko azpiyan prankotan eondua zea, iri zarran bat garbittua izaten zin attona difuntu horrek...