-Eta gariya gotze' al za zu ama?
-Gariya ez. Gariya ni ako, gotzen nazela ez. Gariya itten genun gudaritxuk giñanak. Biñon itten genun gudaritxo bezela obligaziyo batzuk genittun elizakin.

Eta ordun elizan ematen ziguten haziya. Eta guk itxian, nei ematen ziten partia. Eta nik launak kalekuk nittun. Eta haikena 're ereintten genun, biño kantidade gutxi, baratzin.

Eta eon ber zenun beti gañin. Ee ... Batetikan kantidade ttikiya zelako 'ta txoriyak eamateko beldurrakin. Ordun ze itten genun?

Baratzin ixkin batin gariya itten genun, ahal baldin bazen sukaldeko leiyotik ikusten zela. 'Ta jartzen genun lixtiyakin, tomate potuk lotu , lixtiyai xolua inta. Eta sukaldeko leiyun barrotiri lotu sokarriy hora, 'o lixtiy hura.

Eta sukaldin jana itten ai zenak, harrek muittu lixtiy hura. Soiñua jo 'ta txoiyak alde itteko. Karo,kantidade ttikiya nola zen eta zea, hora jaten baldin bazun berriz entretzeko ez genun elizara.

Eta ailletu izandu ga erosi eta eamatia elizara. Itxekua dena galduta. Gariya oso delikadua da. Lan luzitikan aparte, delikadua da. Eskuz in bertako lana. Hasi, ereiñi 'ta jaso arte.

Eta geo nahikua du ordu batzutako eudiya, moztu 'ta geo beltzatzeko. Ordun zea harrek, ali harrek ez du baliyo.
-'Ta elizak zertako ber izaten zun?

-Ba, zea forma santuk itteko. Ostiya itteko.
-A bai e?
-Bai. Bai, bai, ordun hoi 're beak itten zuten.

Bai, bai, bai. Ez dakit nik, nik ez dakitena da gari aletikan iriña beak itten zuten 'o errotan batin iriña in 'ta geo formak itten zittuten.

Biño hoi apaiz-etxin bertan itten zuten. Bai 'ta geo ondorin uste 'ut serorak eta itten zutela. Bai.

- Bai, ba... Ereinketan... Ereinketan... E... Batez 'e, ba oan ez da ereintten teplik, alfalfik, e... Pauxikan... Goizuta aldi hortan 'ta oandikan pauxa 'ta arbiya 'ta ikusten da, biño hemen ya ez. Erramolatxa 're ez. Erramolatxa.... E...

Aittatu zattuten bezela, oso zaila izandu da beti eta e... San zattuten bezela, lur batzutan hokiyo maten zun bestetan biño. Biñon, nik uste dut, e... Ereinketa hoik eta lan luzi hoik eta... E... Baita 're utzitzen jon zila erraxtasunagatikan.

Zertikan baserritikan semik hasi zin fabrikara lanea, e... Diruan sarrera hasi zenin, lana 're gutxittu in nahi zuten 'ta ordun, e... Gauz asko itten zinak ordu arte, ba hasi zin erosten, behiyantzako pentsua kompaziyo batea. Eta gauz asko biri hortan jon dia. Bai.

Biñon, e... Ez, e... Horrengatikan, san zattuenagatikan, arraxtasunagatikan. Gaiñekun iñ, berdin berdin ingo zin gauza asko. Patata, patata 're pilla bat itten zen eta gaiñea patata urte guziyan irauten zun ordun, ezer konserbanteik eta deus bota gabe. E...

Udaberriyan 'o eguzkiya hasitzen zenin 'o, toki illunenea eamango genun 'o zakukin 'o tapatuko genun, biñon urte guziko patata itten zen, eta azkeneko sobratzen baldin bazen, hura 're animaliyak jaten zuten.

- Eurrangatik igual bukatzeko, ama, noiz... Ze... Zuk bakizu noiz moztu ber izaten zen? 'Ta segun zertako zen 'ta...
- Hillberin. Hilberan moztutzen zen. Eta geo baita 're dembora berin, e...

Izaten zin, hori, kimaketak, fruta arbolin. E... Txertau 're bai, eta hori dena... Txertatu 're ordun, e... Zea guziya itxian itten zen, itxekuk, itxian prestatu, erretxiña dela 'ta hoi dena, eta itxeko persona beak gehiyenin txertatzen zun arbola bea 're.

- Zertako, txertatzia zer da berez? Zertako izaten da?
- E... Zea emateko, fruta onuo emateko. Klaro, txertatzen ez den landare bat, e... Izaten da basatiya. Eta gereziyan zean, geriziyan... Gerezi arbolin, e...

Granua nola ttikiyuo itten zun, txori gereziya deitzen geniyon guk. Arbola bea 're heldu den zea hartan, indar hartan altuo itten da eta askotan baita 're klase batekin bestia txertatu leike, sagarrondo batei mentuo diferentia jarri litteke, eta hori da txertaketa, bai.

- Eta artazuriketa ze itten... E... Zuk artozuriketa aittu izandu 'zu? 'O... Zuen artin 'ta?
- Bai, bai, bai.
- Itten zenuten zuek?

- Ez. Itxian 'e nola asko giñan itten genun, biñon bai, badakit itten zela.
-'Ta ze aitzen ziñazten gambaran? 'O...
- Gambaran, gambaran bertan. Gambaran bertan aitzen giñan ba... E...

Igual lau bost person eta geo e... Zea... Jeisten genun hostua betti, len san zattuten bezela, eta artua sekatzen bertan gelditzen zen. Hazi itteko genuna, berriz, itten genun buru erranak, 'o onanak iruitzen zigunak berexi, e...

Harreiri ez geniyon kentzen hostua, gaiñeko hostuak lotu eta alambre batetikan zintzilikan hura eoten zen. E... Zea, ereiñi arte, ereintzeko momentu arte, ordun aletzen genun 'ta zintzilikan hantxe eoten zin haik.

- 'Ta gaiñekua aletzen bai lan errak, baita 're, ez?
- Bai, hura ya... Hura... Eunin eunekua, 'ro genealin illunabarretan. Bai, uandikan arrosiyua errezatu 're itten zen eta gehiyenetan illunabarretan. Bai. 'O errotako ber baldin bazen, 'o e...

Animaliyantzako ber baldin bazen. Behiyantzako igual bate aletu gabe maten geniyon, beri hala, be txikorta 'ta guzi! Eta... Gaiñekun oilluantzako zena 'ta txerriyantzako zena 'ta errotako ber genula 'ta hoi egunin eunekua. 'Ta illarra 're bai, illarra 're, e...

Ber genun hura itten genun, beno, ber genuna... Igual aste batekua ingo zen, biño gaiñekua ahal zen dembora luzena lekatan. Konserbatu hobekiyo itten zen bai. Eta geo ya negua. Neguan... Ba... Ordun 'e izaten zin neguko lanak. Erremita kompondu dela, e...

Itxia zuittu dela, eta hortako aprobetxatzen zen, kampun nola lan gutxiyo izaten zen, itxekuk itteko. Geo baita 're behiñ urtarrilla 'o otsailla aldea hasitzen giñan erremitak ber zittuzten kiergaiak jasotzen, e... Beitzen zen illargiyai, e...

Eta segun ze egur klase eta satsa izaten gustokuna kierrak eta itteko, zeanak, zalaardunak, atxarraztalunak, e... Buelta pixka bat eman ber izaten zaiyo harrei 'ta ordun bi muturretatik lotzeko 'ta, gustokua satsa zen.

Urritza 're bai beste gauz batzutako. Hori dena ordun jasotzen zen. Len san dutena, beitu illargiyari beitu 'ta gauz hoik inta, eta geo ya egurra mozten.

Egurra mozten eta urteko egurra itten eta hori, beste gauza asko 're bai tartin oain momentun tortzen ez naunak, biño lan gorrenak hoik.

- Gaztaiña 'ta ezkurra ' re asko biltzen genun eta hoi 're jaso itten genun. E... Ezkurra animaliyantzako eta gaztaiña 're bai. Gaztaiña gaiña gen terrenun genittun 'ta gaztaiña asko jasotzen genun. E... Guk, e... Jateko, eta baita 're, gehiyo baldin bagenun,

animaliyantzako hura 're. Eta geo ya, e... Hasitzen giñan pues hoi, e... Arto hua zuitzen, artua, e... Ahal genun person gehiyenak itten genun, zertikan nola kantiade haundiyak izaten zin 'ta zabaltzeko lekua ber aiña nola ez zen izaten,

gauz gehiyo 're gambaran eoten zilako, ba ordun saiatzen giñan artua itxea barrenea sartu 'ta ahal genun aurona zea, este... Zuitzen. Eta artua zuitzen genunin, ordun artua sekatzen utzitzen genun gambaran eta artuan txuinkiñ hura baita 're animalinyatzako.

Ez zuten oso gustukua, biño gosia baldin bazuten, jaten zuten hura 're. E... Zakar xamarra gelditzen da. Eta... Ba hori, e...

Zeakin, zakarrakin... iñaurkiñakin itten genun gauz bera, ez bazuten jaten, azpita eta geo gorozpillin, nola gorotzakin batin deseindu itten zen, horrekin 'e dena aprobetxatu itten zen. Bai.

- Iatzetikan, iatzetik aparte, zea, biltzen genun guk zakarra. Barrutiyak... Bi barruti len aipatu ttugu eta biltzen genun zakarra. Eta hoi izaten zen belar, e... Belar zakarra 'ta iatzia tartin 'ta hola, eta itten genun hoi 're jaso, bertan metak iñ, eta zea, botzen geniyon geo behiyai,

askok belarra 'ta eskas zutelako otia ibiltzen zuten 'ta guk berriz, e... Zakar hoi, iñaurkiña, hoi botzen geniyon, majaran onduan besueta behiyai, arratsin 'ta handikan nahi zutena jaten zuten 'ta gaiñekua azpitako.

Bai, 'ta nola, e... Belar zakarra 'ta aiñarra 'ta izaten zen, asko aprobetxatzen zuten. 'Ta geo zakarrana 'o beái gustukua ez zutena, beák gustukuna ez zutenakin azpiya. Bai.

- 'Ta hoi udazkenekua, 'ta geo ba hasitzen zen arto bilketa. Artua... Artua billu 're, ilarra... 'Re asko izaten zen, biño hura itxe ingurun zenak hura jasotzen zun, 'ta geo ya berriz 'e golpia izaten zen artua. Artua billu, artua ekarri 'ta gambara iyo.

Hua 're gurdiyakin itten zen, gurdiyak kajolak baldin bazittun, kajolin, eta bestela zakutan, 'o kajola betetzen baldin bazen, harren gaiñin zakuk beteta. 'Ta hora gambarara. Ilarra gambarara, sagarrak gambarara, e...

hostatxikiya saten geniyon artuai, haik 'e gambara. Neguko guentzako 'ta animaliyantzako reserbak gambarara.
- Belarra 're bai?

- Belarra 're bai.
- Zertik iyotzen zen gotti? metak eukita?
- Belarra... Da... Guk gaiña oso lan neketsua itten genun 'ta nik gehiyena kostatzen zina

'ta pereza gehiyena maten zina zen artua jorratzia eta belarra gambara sartzia, zertikan belarra... Oi, belar meta muturretik hasi 'ta oso osua segidan sartzen genun gambarara. 'Ta hiru bat laun baldin bagiñan 'o, bastante, biñon geo izebak 'ta ezkondu zinin 'ta,

hora itten zen lan gorra! Meta bat oso osua, kantidade haundiya izaten da belarra, zapandua, nola ioten den zampatua, karga 're bai. Meta urratu, hartu belarra, eta goiko gambaraiño. Sartu bi ate zittun, 'ttu zea, Saastiarrenek, beko ataiya, zea, behiyak eta sartzeko,

heiya 'ro kuadra, 'ta geo goikua gu bizi giñan zea sartzeko, plantara 'ro pisoa sartzeko. Eta goiko atetik barrena sartu, eske oan pentsatuta, jo! Pentsatzen eoten naz ni, alperrikan 'e itten genula guk lan hura! Eta beko heiyin meta erdi bat oso osua sartzeko aiña leku!

- Ohittura!
- Biñon jartzen genun, jartzen genun, eta iyotzen genittun... Betzi, hemezortzi eskaillera! Gambarara!

- Zeakin...
- Zalaardukin hartu, 'ta ahal genun jorraa haundinak. Birian galtzen genun pilla bat, eta geo egunin hirutan berriz, gambaratikan beko heiyea jetxi ber belarra.

Hoi, hoi bai iruitzen zila nei alperrikako lana! 'Ta belarra jetxi bakarra ez zen! Geo eskaillera denak eskobakin pasa!

- Geo ya udazkena. E... Udazkena, pues ordun... E... Billuko zunun leka, billuko zunun, e... Sagarrada dela, eta geo itxe inguruko zea hoi dena, eta geo iatzia. Iatzia guk e... Itxetikan urruti genun.

- Nun zenuten ba?
- Leuneko hortan. Eta horrea joten giñan. Lembizi moztea eta geo karraitzea. Gurdiya 'ta behiyakin karraitzea. Eta moztea 'ta joten zinin geo ni joten nitzan bazkaiyakin.

Hartu... Zea, itxian xiextua eta tokatzen baldin bazin norbaitte gurdiyakin iatzia billa zijuna, harrek hartzen zin xiextua 'ta neone gurdiyan gaiñin 'ta bueno! Ni aski kontentu bai! Bestela kostata, urruti gelditzen zen eta klaro,

nik itxian hartzen nun pisua doble hara ailletzeko!
- Nondik barrena joten...?
- Ba... Gu ordun joten giñan, e... Ordun 'e bire xurrak eta bire baxterrak.

Lembizi itxetik atera, eta gurdi biretikan buelta nola emago negun Urkabeko birian barrena joten giñan Xixtiyoko haixtiyan barrena, Xixtiyoko saardiyan barrena, Xixtiyoko, Xixtiyoko bire gurutzea atera. 'Ta Xixtiyoko bire gurutzetikan, e...

Gurutze ayeka jonta berriz estrataz jon... Jon berrin, itten giñan, Xixtiyoko zea, e... Zalaiyan gotti iyo, Gurutzeko kamiyoa. Gurutzeko kamiyotikan kamiyoz joten giñan, uan beziñ biria, kamiyua, ez zon, zakarra zen, kazkarra holokua zen,

uandikan soldaduk Babilonian zozten ordun, eta berriz Amezketan sartzen giñan, berriz mendira. Sartu Amezketako mendi koxkor hartan eta atetzen giñan Gorrintzoloa. Gorrintzolotikan Gorrintzolo Zaharrea.

'Ta ya Gorrintzolo Zaharretikan Leunea. Hara jon, han zinai bazkaiya man, eta iatzia billu ber baldin bazen 'o, goiko iatze lekua tokatzen zigunin, haundiyena tokatzen zigunin, han lan gutxiyo in ber izaten zen. Zertikan harren azpikaldin bazon gurdi biria.

Biñon... E... zea ayeka, e... Gorrintzolo aldea tokatzen zigunin, birian azpikaldia zen 'ta hora in ber zen zalaarduk hartu 'o zamaka eta gurdiya sartzen zen lekuiño atera. Zen ttikiyua 'ta nekesuo. Eta gu... Mendiyan hoik itten ai giñan bittarte, itxian zenak ilarra billu, eta...

Sagarra gordetzeko sagarra jaso 're zean, jaso zitteken sagar klasik bazin, sagar, uan ez din sagar klasik bazin ordun. Txalaka zela 'ta, Libra saarrak zila 'ta Oliyo saarrak zila 'ta, eta Oliyo saarrak asko irauten zun.

Hoi dena gambara sartuta, itxian illara billu 'ta, itxeko lana itten zunak hoi itten zun. Eta klaro, urrutiyo nola zen 'ta aste batin 'o biyan in bertako lana nola izaten zen iatzina, pues ahal genun jende gehiyena joten giñan hara.

- Hura izaten zen behiyantzako. E... Pauxa bea hain tupittua izaten da, belarrik ez da atetzen tartin, eta ikusteko oso politta da, gorri illun illuna 'ta dena loria muturrin.

Haziya izaten du dembora berin, 'ta zuk ikusten 'zu urrutira 'ta ez yozu, ez baldin baza baserrikua 'ro ez zeniyon ematen antzikan belarra zenikan 'e. Zuk ikusten zenun gorri illun gauz bat eta zea, haiziak ematen ziyonin, koloria kambitzen ziyon.

Bai, eta hura 're... Izaten zen hoi, negua udaberriko jana behiyantzako.
- 'Ta zer zen, dena jaten zen, 'o...
- Bai, bai, bai.

- Haziya?
- Ez ez, ez, dena, dena. Belarra dena. Belarra. Eta... Geo beste lana izaten zen baita 're haziya dena jaso itten zen, ber zen haziya. Bai illarrana, bai artuana,

hoi zen erraxena, pauxana´re jaso itten zen, arbiyana 're jaso itten zen...
- Geo berriz itteko?
- Bai, berriz itteko. E... Da, lana, biñon dembora berin aberatsa!

'Ta nik beti gauz bat pentsatzen dut urtian atzeta jonta berriz 'e, zembat lan itten zen, biño ze jakintsuk zin! Bai. Eta hoi gauz ximplik eta erraxak dia, biñon... Erremita bea, e... Udaran ibiltzen zen erremita bea, geo neguan itxian dena kompontzen zen.

'Ta hoi artuana san zattut, hoi... Udara uda... Udaberriya udarakua. Geo ya artuan... Artuakin batin belarra heldu zen, dembora berin erramolatxa. Belarra lembiziko kortia, erramolatxana lenotikan aittatu zattut zela, luzia 'ta nekotsua zen, eta geo belarra lembiziko kortia.

Eta belarra 're kantidade haundiya izaten genun eta itten genun zalaiyin bertan lehortu, biñon metak itxian onduan. Zelaiyin lehortu, behiya 'ta gurdiyakin karri itxean ondoa 'ta itxian metak iñ. Geo garai hartako gaiñeko lana, e...

Guen itxetikan izebak eta osabak beste baserrita joten zin asko jornalea, iozin lan ittea, garaiko jorra zela, belar lana zela, atetzen ziyotena! Eta guriak bezela, gaiñekuk 'e bai. Ordun lanteira oso gutxi joten zin, ondorexiun bai, biñon urti hoitan, e...

Joten zen, e... Ez, esan nahi nuke, ez zea, ez morroi 'ta neskame 'ta hola ez, temporadako lanak itteko. Aste bat, 'o... Ber baldin bazen aste bat... Geo belarran lan hoi eta geo ya...

- Azkeneko jorra artuana. Eta azkeneko jorratzeko artua, e... Jorratzen zenin artua... Bentaja bat genun, kantidade haundiyak itten zin, zalai haundiyak itten zin artua 'ta illarrak, eta bentaja bat genun, e... Pasatzen zela artuan artin bost-hortza.

Bost-hortza zen baserri gehiyenetan zena, biñon guk karrama genun, hamarrekua. Bost hortza alde batin, eta bost hortza bestin. Eta ordun... E... Gurdiya bezela harrek perdiga zun eta hua eamaten zuten bi behiyak, biñon bos... karrama zenin.

Eta bost hortzekua zenin, eamaten zun behi batek. Eta bi behiyak eamaten zutenin esan zattuten bezela gurdiya bezela perdiga zun, bi behiyan tartin joten zen hura eta atzin hamar hortz haik, karrama. Atzin personak heldua eamaten zun hora, manejatzeko,

eta artua klaro, orduko haundittua izaten zen azkeneko jorrako eta artua ez jateko behiyai jartzen genizkan muturrekuk. Saria 'o, sarezkuk izaten zin, 'ta haitakoik ez baldin bazen, 'o hautsiya 'ro tokatzen baldin bazen, igual zako... Hua jartzen geniyon.

Eta harrek itten zun artuan tartin, relun nola joten den artua, harro harro itten zun harrek zea, lurra, eta ordun ereiñtten genun artuan bertan tartin, artuan tartin bertan lur hura aprobetxatuz pauxa eta arbiya. Nastua igual 'o aparte. Guk aparte itten genun.

Eta geo, e... Karrama harrek harrotutako lur hartan hazi hura ereiñi 'ta atzetikan jorratu 'ta ya azkeneko jorra izaten zen hora. Artuai botzen geniyon lurra ondoa eta hora beri hola gelditzen zen.

Geo hurrengo lana izaten zen artuana, tontorra kendu, artua 're dena aprobetxatzen zen. Ani... behiyantzako, animaliyantzako izaten zen hura tontorra kendu 'ta geo hostua.

Eta hostu hura jaten zen parte bat berdetan eta beste parte bat itten genun sekatu, sorta batzuk in, artuan béan hostuakin lotu eta artuan zortenekin zintzilik jarri. Han sekatzen zen, biñon katidade haundiyak, e!

Eta geo handikan sekatzen zenin hartu, gurdiyan itxea karri 'ta gambara. 'Ta neguko behiyai jaten emateko. Bai.

Dena aprobetxatzen zen 'ta geo artuan zurtena 'ta buru hura bakarrik gelditzen zen 'ta ordun hasitzen zen pauxa haunditzen. Eta... Hura´re...