Abereak

Idiak; astoa; ardiak; txerria; gazta; txerri-hiltzea, oiloak, salerosketak; narrua

Behorra eta otea

Transkribapena

Nor Urritegi Artola, Pili
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-094
Pasartea 0:50:20 - 0:54:28 (4' 08'')
Laburpena Behorra ez denez azmarkaria beti jaten aritzen da. Arratsa pasatzeko bi ote zama jaten zituen. Behorrak, ardiak, behiak bazkatzera eraman behar izaten zituzten.

Ura errekatik uztarrian

Transkribapena

Nor Urritegi Artola, Pili
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-094
Pasartea 0:25:15 - 0:26:40 (1' 25'')
Laburpena Ura errekatik uztarrian nola ekartzen zuten kontatzen du. Behiak ere errekara eramaten zituzten. Iturri asko zituzten zelaian, bertako ura epelagoa zen. Behiak umatu berritan iturriko ura edatera eramaten zituzten, epelagoa zenez ez kalterik ez egiteko.

Azienda pallakatu

Transkribapena

- 'Ta ze san tzu, zea e azienda gobernatzen ai zilik zerbatte hitza san tzu enula nik behiñe aittua?
- Azienda gobernatzen ai zela, zepillua pasa!
- A, zepillua pasa
- Zepillua pasa, bai, zepillua pasten geniyon aziendai.
- Pallakatu 'ro ze san tzu?
- Pallakatu, geo pallakatu! Garbittuta jartzen zenun denboan pallakatu 'ta gio hitzein, beyakin hitzein 'ta holako kontuk!
- Pallakatu zerrei saten yozu?
- Pallakatu, pos, bea, bea goxatu beya! Kentzenkatzun denboan zepillukin kentzenkatzun denboan hauts guziyak eta zea guziyak kentzian,
pos, pallakatu itten zu beya 'ta, arpei hartzen zu, muturra 'ro arpeiya 'ro, adarretatik eta pallakatzen zu pixkat, beak ondotik itten zattu: mau... berriz itteko! Itten zattu beak!
'Ta hoi da gozada bat! Deittu itten zattu beak, juteko berriro beana, geo.
- Karo, karo. Animaliyak eskertu itten!
- Animaliyak eskertu itten du!
- Lan politta
- Eskertu itten zatttu animaliyak, hoi da.
- Izaten zen aparato bat, hortzakin, zeraten hortza bezela. 'Ta lenbizi itten zen hua pasa, 'ta geo zepillua gaintikan.
- 'Ta harrekin ze itten zen?
- Harrek itten zun hango barrengo hauts hura dena arrotzen zun zea horrek arrospa horrek, 'ta geo gaintikan zepilluakin.
- Igual igual da! txakur bat hartzen zu, 'ta txakur bat garbitzen zu 'ta pallakaten zu 'ta bakizu beak ze zeak ittenzkizun, txakurrak, ze zeak. Berdin berdin da aziendakin e'. Igual igual
- Oañ aziendik ez du iñork e' garbitzen e! Azpiyik e' ez! Garai batin iratzeik ekarri gabe geatzen baldin baziñan pekatua! Oañ iñorkez du kartzen , oan ez du iñork kartzen!
- Karo barrenin eoten zin len 'ta zikindu 're geyo!
-Zikindu geyo itten zin, bai.
- Zikindu
Nor Oiartzabal Etxeberria, Inaxi; Iñarra Lizaratzu, Manuel
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-064
Pasartea 0:00:00 - 0:01:45 (1' 45'')
Laburpena Azienda gobernatzea ez zen jaten ematea bakarrik: garbitu ere egin behar izaten zen. Eskuilarekin garbitu ondoren, animalia goxatu egiten zen, pallakatu, eta animaliak eskertu egiten zuen.

Sasi-ardia: txikia baina gogorra

Transkribapena

-'Ta hemen, hemengo zea ardiya beti raza bera izandu al da 'o? Zuk bai al dakizu hemengo raza den 'o nombaitik karriya den 'o?
-Ez. Hemengua sasi-ardiya hemengua.
Beste Aralarko 'ta haundiy hoik bezelakua ez.
-'Ta sasi-ardiya?
-Sasi ardiya, haik hemen hill ingo like. Aralarko ardi haundy hoik.
Hoik mazka fiña ber dute. 'Ta hemen berriz, "Hango belar luze harrek indar gutxi dik, makala dek hua, makala!" saten du hango artzai, Martxel 'o deitzen yoten artzai batek.
Han berriz, deus 'ez, mazka ttiki-ttiki-ttikiya. 'Ta han ardiyak ongi. Biño, ardiyak hok ongi maten 'men dute hemenguk han.
-Ordun hemenguk dia gorragoa jarriyak
-Gorrago, gorrago. Askoz 'e gorragua hemengua.
Ttikiyagua 'ta gorragua. Bihorra 're bai. Bihorra 're hemengua gorragua. Ttikiyuo biño.
-Gorragua.
-Bai.
-'Ta hoi zertikan 'te da? Hemen larre gehiyo dilako 'o? Mendi gehiyo'o?
-Mendiyan belarra ahulagua delako, azienda ttikiyagua ber hemen.
Indarrik ez izaki mazkak hemenguk bezela. 'Ta deus ez da izaten e! Mazka txar hua. Pintxuk bezela 'men du indarra harrek. Hala saten dute bai.
-'Ta animaliya nola jar, zea itten den e! Horregatik hemen ttikiyuo karo, gutxiyo ber harta.
-Gutxiyo ber hemenguk.
-'Ta gaiñekun zuk zer, beti ze ikasi zu, ze jakin zu, hemengo ardiya dela, ez dela iñondikan karriya.
-Ez, ez. Ez.
-Hemengua.
-Guk bintzat, sekulan ez dugu kambitu larogei urti hotan. Oaiñ 'e izango dia ardi 'atzuk, askoik ez oaiñ.
-'Ta hanako latxa...
Nor Pagadizabal Artola, Joxe
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-049
Pasartea 0:47:45 - 0:49:40 (1' 55'')
Laburpena Oiartzungo ardia sasi-ardia da. Aralarko ardia hemen hil egingo litzatekeela dio, bazka fina behar dutelako haiek. Hemengo belarra ahulagoa izaki, bertako ardia eta behorra horregatik dira txikiagoak, baina baita gogorragoak ere. Hemen dugun ardia bertakoa da, joan deneko 80 urtean bai, behintzat. Hika gipuzkera.

Transkribapena

Nor Pagadizabal Artola, Joxe
Lehentasuna 2
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-049
Pasartea 0:49:40 - 0:52:00 (2' 20'')
Laburpena Ardi latxaz. Lehen mendira igotzen zen ardia udaran, baina orain gutxiago. Herri-lurretara eramaten zen. Lesakako mugan.

San Juan kaleko hiltegia

Transkribapena

- Jeneralin itxekun 'o auzokun launtzakin. Bai.
- Eta geo mataeira 'ta eamaten zen?
- Bai. Matadeira bai. Behiya zartzen zenin... Ba matadeiya zen, e... Oango bibliotekatikan, e...
Zea, e... Bariantea. Hortxe zen matadeiya, kantoiya itten zun eta... Ni behiya hiltzen ikustia ez zit gustatzen, biñon gaiñeko dena ittia bai. Nola erekitzen zuten, nola barrenak kentzen ziyoten, larrutzen zuten, dena. Eta zean, hori, matadeiyan,
itxi harren barrenin itten zuten, eta tripak garbittu, Maria Tripera esaten geniyon eta harrek bertan garbitzen zittun. Hustu, eta... Bertan garbitzen zittun harrek. Geo ya garbittu, eta karnizeita eamateko. 'Ta geo handikan aurreko tripa...
Egosi dela, 'ta hori dena karnizeruk beák itxian itten zuten. 'Ta geo, e... hori bian, eta goiyan zuten betenaiyoko ofizina, zertikan behiya hiltzen zenin, 'ta baja man 'ta in ber izaten zen eta.... zea, harrek... Man ber zun baimena sano zon, 'o ez 'ta hoi dena,
txerriyakin 'e berdiñ, nahiz txerriyak itxian hiltzen zin, biñon txerriya itxian hiltzen zenin betenaiyuri man ber zen puska, e... Harrek e... Analizatzeko, jan biño len eta hori... Jestiyu hoi itteko 'ta baimen hoik emateko 'ta dena ofizina 're matadeiyan goiyan bertan zon.
Bai. Eta hor iraundu matadeiyak, e... Hori, bariantia 'ta itteko bota ttuten arte.
- Ordun ezin zen itxian animaliya hill 'ta haragiya zuena gorde 'ta...
- Bai, bai, bai, bai. Bai. Bai, bai. Bai, bai. Bai. Hoi bai, biñon, e... Txerriyan kasun e... Ni akordatzen nazelikan, e... Nahiz itxian hill txerriya, zea, este...
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-030
Pasartea 0:58:40 - 1:01:00 (2' 20'')
Laburpena Animalien hiltegia San Juan kalean zegoen, orain Iparragirre etorbidea dagoen tokian. Han tripak garbitzen aritzen zen emakumeari Maria Tripera deitzen zioten. Etxean hil zitekeen animalia, baina txerriaren kasuan, puska bat eraman behar zitzaion albaitariari, aztertzeko.

Behi motak

Transkribapena

- Ganaua, ganaua ingo zen, esnetako, haragitako 'ta laneko 're bai, ez?
- Bai. Bai, e... Esnetako 'ta laneko. Bai. Oan bezela... Gaiña ez zen oan bezelako behi razikan, ordun beste razak zin. E... Betroikiyak, grisak, eta geo...
Holandes hoik, txuri beltx hoik eta, geo hasi zin sartzen. Biñon... Lembiziyan, lembiziyan, ez dakit ongi saten zattuten, e... Ba... Berrogeita sei 'ta geoxio 'ta behi betroi 'ta holakua zen gehiyena. Geo...
Behiyakin lana itten zunak baita 're zun, pues, behi asko lanin ibiltzen baldin bazen, e... Esnia gutxiyo ematen zun, bai, eta... Biñon bat hortako. 'Ta geo haragitako saltzen zen gehiyo pues hori, tternera zela, esnia iaten ai zela oandikan, eta geo txokorra 'ta ittin.
Bai. Eta geo... Lenagotikan aittatu duten bezela, pues itxeko behi onena zenana, 'o gehiyena gustatzen zizunana, 'o... Harren umia aurreko. Bai.
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-030
Pasartea 0:49:00 - 0:50:30 (1' 30'')
Laburpena Orain baserri askotan haragitarako azienda izaten da, baina lehen ia dena esnetarakoa izaten zen. Gaur egun, esnetarako behi gehienak holandarrak dira, baina lehen beste arraza batzuk zeuden; betroiak, esaterako. Behia lanerako erabiltzen bazen, esne gutxiago ematen zuen.