Arropak eta makilaia

- Eskola 're galtzerdi txuiyakin. Hoi egiya da! Hoi hamabi urtetan 'o. Jo, ez genun ez blusik eta ez ezer 'e 'ta nik zerbatte jantzi in nahi 'ta amai saten 'ta... Amak ez zun diroik, gaixuk, nik kompreintzen dut. Hoimbeste seme-alaba 'ta... Attak zean itten ziyon,

San Markon lana 'ta ordun jornala ttikiya.
- Zertan aitzen zen han?
- Zea, San Markoko...

- Harrobiyan.
- A, harrobiyan.

- Harrobiyan. 'Ta jornala ttikiya. Bazkaiyakin ni joten nitzan gaiña San Markoko muturrea Zamoatikan, bitu, ni joten nitzan. 'Ta ne artin anaiyak, Zamoako anaiyak alkandora urdin bat zun, honek 'e badu nombatte hor uste 'ut badula, ez dakit hautxiya 'o zer dun.

'Ta itten dia kuellotikan zipiztu, alkandorak itten dia zipiztu kuellun azpitikan 'ta amak esan zin: "Kuello horri buelta manta jarriko bazenuke, alkandor hoiy oandikan ongi daka anaiyak eta." "Bueno ama, jarriko 'ut". Bai, jarri nun, biño berriz ze in zen, demboakin zipiztu!

'Ta san niyon: "Ama, alkandora honek gehiyo ez daka soluziyoik, e! Hau ya lotsaarri do anaiyak ibiltzeko 'ta basura botako ber da." "Bota ba, bota ba. Soluziyoik ez badaka bota!" Ne artin: "Kostako zaizu erki hau basurea botzen! Ezta pentsatu 're!"

Makina zar bat bagenun Zamoan 'ta nik ama Errentira joten zen demboan, hartu zentimetrukin neurriyak nolazpatte 'ta tto tto tto tto 'ta hor ate dut blusa bat netzako!
- 'Ta oaindik Oillokiñen hasi gabia ziñan?

- Hasi gabia! Oillokiñen hasi gabia! Blusa ate nun. 'Ta klaro, nik blusa hua josi nun demboan, nahi 'ta nahiyez jazteko amai eakutsi ber niyon, bestela ke pasaba! 'Ta eun batin torri zen demboan san niyon: "Ama" 'Ta "Zer?" "Erritik ez eman, e!" "Hara, oaiñ 'e badugu zerbatte!

Zer 'zu ba?" "Beitu, Joxen alkandorakin blusa bat atea dut" "Nola Joxen alkandorakin blusa 'at atea zula zuk? Biño nola posible da hoiy egin duzula?" "Beno ama, gezki 'ro ondo in dut. Jantziko dut eta ikusi nazu aber nola gelditzen den" "Jantzi 'zazu!" Jantzi nun 'ta primeran!

Manga motxakin 'ta primeran. San zin: "Zu sorgiña zea! Sorgiña! 'Ta haundiya zea gaiña sorgiña! Ez al nizun san basurea botzeko nik?" "Jo ama, biño nik ez dakat blusik eta nik honekin atea iñ dut netzako 'ta ni ez al no ba earki?" "Oso erki zaude, oso erki.

Hoiy hautxi arte besteik ez duzu ezer izango!"
- Karo, zuk ingo zenun hondatua zakan hoa kenduta hokina zakana aprobextu!
- Karo, nik in niyon... Gaiñekun berri berriya zakan. Alkandora berri berriya zakan.

Da kuestiyua kuellua. Zon jitua 'ta berriz hondatua. 'Ta behiñ kuellua hondatu ezkio ezin duzu ibilli alkandorikan! Ikusten da hautxiya dakazula! kusten da. Gaiñekun berri berriya, alkandora berri berriya. 'Ta nik esan nun: "Basurea bota? Ezta pentsatu 're!

Ate ber dik ba nola hala hau 're! Baita pentsatu dena!" Ama joten zen demboan makinan txaka txaka eunin pixka 't, eunin pixka 't 'ta blusa gorde, eunin pixka 't eunin pixka 't...

- Begoñaiy porganizko soiña josi niyon 'ta Arantxa 'ta biyek harrekiñ in zin.
- Dotore denak azkenin.
- Denak dotore. Biño oaiñ ni kriston bizkarreko miñakin.

- Ai! Jostik hoi du.
- Bai. 'Ta geo puntua, pilla bat itten nun puntua. Jertsiak eta dena, puntua.
- Hoi nun ikasi zenun?

- Hoi nun ikasi nun? Nerez.
- Bai, e?
- Hoi nerez.

- Beira 'ro?
- Libruai 'ta beira jarri 'ta han letu 'ta nerez ikasi nun hoi. Biño jostia Oillokiñen.
- Ordun abillidadia dakazu.

- Bai. Jostia bai, Oillokenin.
- 'Ta Zamoan zeundela hasiko ziñan?

- Bai, bai, bai, Zamoan nola. 'Ta hoi biño politto da hamaika urtetan, sinistatuko al nazu? Hamaika urtetan nik ez nun ez blusik eta ez ezer 'e jazteko 'ta ni izandu nitzan oillanda bat. Nik egiya sango zattut. Ni tortzen nitzan Egualdetxoa eskola... Egiya berdaderua da hoi,

etortzen nitzan Egualdetxoa eskola 'ta jolin, iñor ez zen tortzen galtzerdi txuiyakin 'ta hola zapatakin, zarrakin 'ta alpargatak ibilliyak eta hola... Eta lendaibizi bestia sango zattut gaiña, Amak ekartzen zittun alpargatak eta alpargatak, bakizu, umeatu 'ta bihatzetikan seittun

hondatu itten zin 'ta saten zigun: "Bueno, hamabost eunin baldin battuzute, eskoiya ezkerrea 'ta ezkerra eskubiyan jarri!" 'Ta beste hamabost eunin.
- Zolua ez itteko.

- Ostras! Bihatz agein zela. Ne artian (...): "Zuk itten nazu, ama, biño nik 'e ingo 'ut ba neria!" Galtzerdi txuiyak izaten genittun eliza joteko, pare bat bakarra, e! Zamalbide eliza joteko. San nun: "Ni batetikan bihatza agei dutela alpargata hautxiyakin, 'ta bestetik galtzerdi txuiyik

gabe iñor 'e ez duk joten, biño ni (...) galtzerdi txuiyakin jongo nak! Bai" Etxetik galtzerdi txuiyak hartu, Txikierdin jantzi 'ta ni galtzerdi txuiyakin eskola. Iñor ez bezela! Txikierdin eantzi, 'ta etxea. Astia hola pasatzen nun eta laumbata etorritzen zen, ostiala arratsa tortzen zen,

garbi garbi garbi garbi in, toaillakin ahal nun guziya dena sekatu, ohira joten nitzan demboan ne bazterrin galtzerdiyak jarri berotasun harrekin sekatzeko, 'ta iandin Zamalbira galtzerdiyakin jon ber zen. Mezeta galtzerdiyakin jon ber zen.

Galtzerdiyak ez bazizun ikusten amak, takatan! Galtzerdi pare bat bakarra zen, biño horrekin jon ber zen mezeta. Biño nik garbittu 'ta berotuta jartzen nun ta Zamalbirea galtzerdi txuiyakin. Esloa 're galtzerdi txuiyakin, hoiy egiya da.

- Bota. Bota larruzkua. Eta batzuk azpiyan iltziakin, bestik iltzeik gabe, biñon bota beltza gehiyena, marroiya 're bai, biñon zea, bota. Eta kaletarra 'ta baserritarra txaketa. Eliza 'ro kalea 'ro zerbattea jon ber baldin bazuten txaketa. Eta lenokuk, berriz, attonak eta,

gue attonak eta hoik, berriz, blusa. Blusa. Geo 're, ne garaiyin 'e blusa... Feira tortzen zen personak eta oandikan bastante blusa ikusten zen, biño gutxiyo. Eta nomattea joteko erabat txaketa. Noizpattekuk, igual ez ziyoten eskumuturrea 're ailletuko, noizpatte ongi zittutenak,

biñon txaketa behintzat.
- Buelta man 're bai, ez?
- E?

- Eskatu 'ta buelta man.
- Bai.
- 'Ta galtzak 'ta? Zer zin oain bezela galtza urdiñak al zin?

- Galtza urdiña. Galtza urdiña baserriko 'ta, 'ta geo ya zea, trajia. Txaketa 'ta galtza diferentia biñon, trajia gehiyo. Illuna, grisa 'o beltza eta paiñozkua.
- 'Ta traje bakarra.

- Bai. Hoixe. Len san zattuten bezela, emakumik 'e ezkontzako zea, ezkontzako soiñakin asko 'ta asko enterratzen 'men zin eta gizasemia 're igual. Eta semik zerbatte kompromisua baldin bazun, eta beak trajeik ez, attan trajikin igual. Bai. Ni akordatzen naz arropa astian egun bat 'o

bi izaten genun arropa garbitzeko. Ordun erabat garbitzen zunun. Eta egun batzuk jon zin eudiya 'ta arropikan ez zen sekatzen, eta nik ez nun jazteko bragikan. Eta bragak suan onduan sekatu ziten bittarte ni izeban besotikan ez nitzan jetxi. Bai, iruitzen...

Hoi da, nik bragak falta nittun 'ta gaizki sentizen nitzan! Hoi da esplikaziyua! Bai.
- Erki, izeban besutan!

- Bai.
- Jo!

- Eta geo hola zira 'o aterkiya 'o nola izaten zen?
- Bai. Nik zira... Aterkiya. Aterkiya 'ta zea, gizasemik blusa. Blusa telazkua zen, biño harrekin estaltzen zin. Eta guk, berriz, aterkiya. Kierra asko izaten zin kierra luxe-luxiakin,

bate zeikan gabe, bueltikan gabe. Izandu zen, moda hoi 're izautu nun nik. Eta geo hasi zin zira trasparente batzuk pixiklasak esaten geniyon. Trasparente batzuk bai, eta oso kalidade txarrekuk zin, biñon be gorro 'ta guzi izaten zin. Beno, ez... Kaputxa ez, txanoik ez, zapela.

Eta auro hautsitzen zin, biñon bueno, behintzat, guk haik bagenittun, biñon guen amak eta, gue amak eta ez.
- Zakua...

- Zakuk bai. Ni neone 're bai, e? Baserriyan lana itteko 'ta han inguroa jon bertako 'ta... Esniak eamateko 're, klaro! Esniak eskutik zintzilik eamaten genittun. Eta hartako 're zakua burutik bera. Biño zakua 're eudiya fuerte itten baldin bazizun, seittun pasa itten zen,

biño aunkesea harren beru hura han zenun. Babes hora han zenun.
- Kao 'ta polainak 'ta holokoik ez.

- Polainak eta ya geo bai. Bai. Biñon oso gorrak eta txarrak hankako. Gorrak. Biñon, behintzat polainak geo hasi zin.
- Eta gizasemik gehiyenak zapela ibiltzen zuten?

- Zapela. Zapela, erabat zapela. Gazte 'ta... Zar 'ta gazte...

- Launakin 'ta argazki asko zittun aterik eta jostundikukin 'ta, despidakukin, 'ta karnabaletan 'ta hoitan. Nei beti atentziyua maten zin ze apainak joten zin. Argazki pilla bazen guen itxian eta nik atentziyo haundiya maten zin aman laun haik, kuadrilla haik ze apaiñak joten zin.

Soiñ bat igual izango zuten haik, biño soiñ harrek, hura pentsatuta iña. Soiñ hura dena kolore batin nula eamango zuten igande batin, biño hurrengo igandin eamateko soiñ harrek bi kuello diferente iukitzen zittun. Soiña lore ttiki batzukin 'o, rayak 'o zerbaitt baldin bazittun,

kuello txuriya, soiña kolore batekua baldin bazen, igual bi koloreko kuellua 'ro izango zun. Eta soiñan eskotin barrenin botoiyak jartzen zizkaten eta geo kuelluk izaten zittun ojalik. Ordun soin bera hiru forma diferentea eaman posible... Eamateko moun itten zuten.

'Ta zinturoiya 're berdin. Eta mangan rematik 'e bai, nahiz motxak eta nahiz luziak. Eta baita 're, gue aman garaiyin 'e bai, biño pixka 't atzexiokuk baita 're petxerak. Eta hoik 'e kuelluk bezela jarri 'ta kendutzen zinak zin.

Eta petxera hoik jeneralin izaten zin hiru bolante aldikin 'o hola. Bai zea, kuello pikuri jartzen zizkatenak eta redonduri 're bai. Nei horrek atentziyo haundiya maten zin. 'Ta hanketakua 're bai.