Hika-zuka-berori

Txikierdiko dantzaldia

Transkribapena

- Zuka ingo... Jaungoikua... 'ta geo eskolan ibiltzen giñanin, hor...
- Hor hasi ber gu zuka!
- Zuka, hika o lo que sea, miño jolin, Txikierdira joten giñanin dantza 'ta teniamos que saber en castellano maja.
- Txikierdin e'zin asko importa, porke hor euskaldunak asko yunen.
Okerragua yunen Errenteira 'ta joten yitzanin.
- Ni Errentira gutxi jon nan; ni Txikierdira 'ta Oiartzunen.
- 'Ta Hernanira 'ta.
- "¿Bailas?" y "Sí".
- "Sí" ate ber!
- 'O "No", hola buelta emanta, ez?
- Kalabaza.
- Kalabaza, hoi dun. Eta jolin, eso de que te digan "¿De dónde eres?", "Yo de Oyarzun", "Ah, caseras ¿eh?".
- Caseras.
- Qué rabia chica te da: caseras. Klaro...
- Miño gusto aski tortzen ttunen guekin dantzan ibiltzea.
- Hombre! Ikus zan zenbat jende torri den kanpokua Iturriotzea, hi!
- Hoixe!
- Hemenguk hala saten ziuten: "Zuek kampoa joten baiziñazten".
- Aldrebes: denak honea tortzen ttunen, Txikierdira 'ta geo Oiartzunea joten bukatzen geniñen.
- Miño ze ambientia zon Txikierdin, e?
- Bai neska! ¡Qué gozada!
- Zuk izautze al zenun?
- Bai zea! Hau gaztia dun.
- Terraza zarra hua nola ez zen eroitzen.
- Bai neska, goitik bera, haumbesteko kargakin, aguantia erra bazin.
- Azpiya hartan, ze izerdiyak!
- Aizan! Eta ebiya itten zunin, que guai. Saten geniñen: "Ze ondo bian",
'ta hola jarriyak denak, eta dale vueltas y vueltas y vueltas, 'ta arrimatzen zenin pixka 't: "¡Eh, quieto!".
- Eskusa geyo yunen arrimatzeko.
- Batzuk, batzuk bazekiñet hoi nahi zutela. Pero aquí las tontas, hola jarriyak 'ta... pekatua baizen ordun dena, pekatua baizen dena.
- Dena pekatua.
- Desiatzen arrimatzeko miño...
- Bai neska, que cosa...
- Gaiñea, te tocaba un chico guapo 'ta jo, arrimatuko miño...
- Según que vuelta le dabas, si a ti te interesaba hor baldin bazion: ra!
- Kambiyua!
- Kambiyua!
- Autotxoketan miño okerruo!
- 'Ta gaiñea piezak no pegaba pero...
- Bai, hik indarra iñ zeatzeko bestikin gelditzeko.
- Jolin ze politta zen neskak.
- Erki kambitu dun.
- Netzako bai, oso politta zen. Hombre, oaingo gazteiak 'e be gauza polittak izango 'ute beantzako ez, miño... gu inuzenteguak... inuzentik giñan 'o, yo no sé, ez dakit...
- Naturalaguak 'e bai.
- 'O hola eakutsi zigutelako 're bai. Porke dena pekatua yunen; muxu bat ematia pekatua yunen.
- O! Jesus, Maria... eskandalo errak bai.
- A ver cuando le dabas el beso, pa' cuando te ibas a casar.
- Geo beti bayunen, zea, lanzada bat 'o hola, 'ta gu 're gaixtuak gattunen, e! Gu 're gaizki saka, inbiditan bea hola ibiltzen zelako, miño gaintikan gaizki saka.
Gu 're hola aitzen gattunen.
- Bai, bat arrimatzen zelako, nik bazekiñat ne kuadrillan, mekauen la letxe!
- Kristonak esaten harrengatikan 'ta inbiditan de paso barrendikan 'ta.
- Miño fama haundiya zinen harrek ordin. Mutil guziyak harrena joten yunen. Buelta 'ta dena eman miño, letxe, harrena joten yunen denak.
- Dena harrekin ibili nahi, hombre, kriston exitua.
- Hala zinen, hala zinen... Que si tenía exito. 'Ta geo Oiartzunea, betzitan... ke betzitan...
- Hamarretako itxea, gotzen nan. Eta oaindikan Txikierdin azkeneko pieza jotzen hi, dantzan sueltun 'ta geo izaten yun kriston korrekalles.
Asfisiatuta a ber norbaittek kotxia bazun, hi. Denak. Gotzen nan, seiszientos batin...
Nor Unsain Iartzabal, Domi; Arana Aranburu, Marijose; Manterola Arrieta, Maillolli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-066
Pasartea 0:09:15 - 0:12:20 (3' 05'')
Laburpena Neskatxak egin eta dantzaldietara joateko erdaraz ikasi behar izaten zuten. Txikierdi gogoan. Dena bekatua zen eta arrimatzeko beldurrez ibiltzen ziren. Hika.

Zaharragoei, zuka

Transkribapena

- Edurnek bain be edadia miño nei hika atetzen zin nei.
- Nei Edurnei ez, nei Edurnei zuka.
- Beitu.
- Nik bai. 'Ta Maittere Juanenekui 're bai. 'Ta (Anitai) enkanbio hika igual.
- Nik 'e (Anitakin) 'ta hika.
- Pues ez zekiñet neska, oaintxe duda... nik behinpin hika, a toda...
- Miño ya edade... edadik markatzen din.
- Hoixe hala itten dula. Hombre! Hala itten du e!
- Edadik bai.
- Eakutsi 're hoi itten da ez? Zarragui ezin dela hika in 'ta...
- Errespetua bezela.
- Hoi da.
- Miño oaiñ gertatzen dena da, neska gaztiak nola ez dakiten askotan hika itten, nahiz 'ta auzokuk izan, zuka itten yozu.
- Bai.
- 'Ta nik 'e ustez zuen Nereai zuka ingo zionat. E' nan konturatzen oaiñ, miño seguraski bai. Igual bai.
- Nik 'e bai e.
- Miño zuen Arrietek, eta guriak 'e hala ingo zion zuenai...
- Bai hika, hoik hika.
- Joxe Manulei, ui, Carlosei hika itten zion zuen Arrietek.
- Bai, hoi saten ñet ba.
- Eta guriak 'e seuraski hala ingo zion.
- Bai. Eta zeak 'e bai, Arrietek attai 're hika hitz eitten zion.
- Gue Iñakik 'e, askotan soltatzen zion attai hika. Nereak ez, miño Iñakik bai. Eta anai-arrebak berriz, saten ñet: "Hara...".
- 'Ta zeak, Arrietek, osabai 'ta hika, 'ta sate: "Ze kristo? Ez al dakik hoik zaharraguk dila" 'ta "Nei hika ateratzen nau" 'ta geo neska gaztiakin zuka. Ez dakite 'ta hika. Ez dakit horrena den 'o...
- Arrazoi dun: gue Iñakik ze itten du Joxe Ramonekin? 'O gue osaba-izebakin?
- Zuka?
- Hika, hika.
- Guriak 'e bai. Izebakin ez. Miño Valentiñekin dena.
- 'Ta gaiñea dena euskaraz, a todo meter. Ez pentsatu, hitz bat kastillanoz 'ta... haik denak hika.
- Ez zioten atetzen hitzikan geo gazteleraz.
- Hika. Hika 'ta euskeraz... bueno, klaro, hika euskeraz dun. Miño be osabakin 'de hala dun, gue Iñaki. Gaiñekun gue Lorena 'ta hoik ez.
- Ez, neska gaztiak...
- Neskak ttun, neskak; más raras. Somos raras.
- Galdun in dun.
- Ohittura da, ohittura da.
- Ohittura, hoi da.
Nor Unsain Iartzabal, Domi; Arana Aranburu, Marijose; Manterola Arrieta, Maillolli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-066
Pasartea 0:07:15 - 0:09:15 (2' 00'')
Laburpena Edadeak markatzen du nori egin hika eta nori zuka. Zaharragoari errespetuarengatik zuka egiten zaio. Neskek gutxiago dakite hika mutilek baino. Hika.

Norekin hika eta norekin zuka

Transkribapena

- Bueno!
- Bai, miño bueno, nik hoik denakin, Iturriozko jende guziyakin nik beti, guen edadekukin 'ta hoi denakin nik beti hika ateratzen zin.
- Nei 're bai. Xeberoi 're. Pentsatu gu miño zaharragua dela Xebero, miño nei zuka etzin atetzen behiñ 'e e! Beti hika.
- Hika, hika.
- Ateratzen din ya jende edadekukin berbada zuka, miño...
- Miño gue aman edadekukin 'ta atetzen dun zuka, bestela... gue edadekukin hika.
- Gaiñeku guziyaiy beti... bai miño ya edade pixka 't baldin baute ya ateratzen din zuka.
- Eske gaiñekun hemen zein ttun oaiñ zarrenak? Xebero 'ta hoik izango ttun. Zarrenak oaiñ...
- Edurne. Edurne zarragua al da?

- 'Ta nik Edurnei hika hitza itten zionat.
- Nik Edurnei berriz ez. Nik Edurnei zuka.
- Nik hika.
Nor Unsain Iartzabal, Domi; Arana Aranburu, Marijose; Manterola Arrieta, Maillolli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-066
Pasartea 0:06:15 - 0:07:10 (0' 55'')
Laburpena Auzokoekin hika aritzen dira: zaharragoekin zuka, eta edadekoekin eta gazteagoekin hika. Hika.

Ohitura, hika

Transkribapena

- Eta geo gizon batekin iual ai dun hizketan 'ta hika. 'Ta... "Hi ze kristo ai yaz motel?", saten zun "Gizona...", "Ze gizona? Edadia dik 'ta horrei zuka hitz einki yok ez? Eta neskai beti zuka aitze 'un.
- Ba gue neska 'ta anai-arrebak beti zuka, 'ta nei e'ziten ikusi e! Ni baserriyan beti hika denak 'ta...
- Gu ez, gu hasten gattun, saten ñet ba, a todo meter hika 'ta geo sartzen ñeu erderaz, 'ta geo berriz e...
- Miño hiri zea Lorena... zeakin Maitanekin nola aitzen dun euskeraz 'o?
- Euskaraz.
- Ez, miño... hika 'ro zuka?
- Zuka. Enkambio nik Maitanei ezin zioñet erdaraz porrejemplo hitzeik iñ, ni beti Maitanei zuka 'ta euskaraz. Enkambio Iñakikin hika 'ta Lorenakin zuka 'ta erdera gehiyo igual. Eske hiruak etxe berin 'ta zea berin eta ezberdinak.
Eske nik etzekiñat Maitaneri hitz eitten: "Aizan Maitane...".
- Ez din ateratzen?
- Ez zin ateratzen.
- Nik 'e ez e! Iñakiri igual gehixio miño Nereai hika oso gutxi. Oso gutxi.
- Nei 're ez. Nei 're ez. 'Ta Lorenakin 'de zuka 'ta geo igual... bueno, gue amakin 'de ze itten genin: hasten gattunen "Ama zuk..." ez dakit zer 'ta bakit zer",
"Ay chica cállate" esto y lo otro y lo otro. 'Ta berriz 'e kastillanoz 'ta berriz 'e euskaraz dena nastua, dena nastua. Biño nik uste ñet hala itten dela hemen e! Kastillanua 're asko sartzen dugula e!
- Gehiyo zuka... hika gutxiyo oan e! Ezta pentsatu 're e!
- Eta berbada neskakin pasatzen dun bai hoi: Ez dela hika itten neskai 'ta mutillei bai.
- Zertikan den hoi hi? Eske ez dakit...
'Ta nik Marikontxi ne ahizpai 're hika hitz batzuk itten zioñet 'e miño ai!
- Zuka gehiyo?
- Bai. 'O ttikiyak zilako 'ro... no sé, no sé. Miño bueno...
- 'Ta badia batzui gaiñea, buff hika...
- Txokatu itten yote.
- Nik (Romaneneko) Xeberokin 'ta hoi denakin hika hitz eitten ñet.
- Beti hika.
- Nik Xeberoi beti hika.
Nor Unsain Iartzabal, Domi; Arana Aranburu, Marijose; Manterola Arrieta, Maillolli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-066
Pasartea 0:04:21 - 0:06:10 (1' 49'')
Laburpena Hikari buruz: zenbat aritzen diren. Nor nori aritzen zaion. Normalean semeei hika errazago egiten diete alabei baino. Hika.

Berorika, zuka, hika

Transkribapena

- ...Miño sukaldin, len san dutena, sukaldin ez dela gehiyegi-gehiyegi zeatzen.
- 'Ta gaiñea len zin... Attona-amonak e... Jende gehiyo 're errespetua eukitzeko 'ta...
- Bai, hoi 're bai.
- Gurasuk 'e heziko zuten, miño aittona-amonak 'ta 're bai ez?
- Bai. Auxkinekuk attonai beorreka aitzen zin hizketan, beorrika bai. Pelix bea attonai, hala aitzen zen.
- Gue lengusuk, Esnabirekuk beak 'e, hala zin. Gurasuri 'ta zeai, atton-amonai beorreka beti haik. Bai.
- Hoi 're askotan sate 'ute konfintza falta 'ta zea 'ta... Ohittura bat.
- Ohittura aleiya, ohittura.
- Beorrika 'ta... Nola sango zattut nik... Oaiñ, ni oaiñ, apaiz batei hala aiko naiz oaiñ 'e, e.
- Bai e?
- Han nik leno santakuk jesuitai beti beorrika aitzen giñan 'ta ni aixa oaiñ 'e Oiyartzungo bikayukin hizketan jarrita beorre sango yot. Bai, bai, nik bai.
- 'Ta geo zea... Meikuri? Meikuri baita 're?
- Leno hala aitzen zin, miño ez, meikuri 'ta ez behiñ 'e. Apaizai zen sekulako zea.
- Oaiñ apaizai 're ez asko e.
- Ez... oaiñ hika igual.
- Bai, igual. Gaztiak behintzat bai.
- Hanako Joxemai Ameriketa jona 'ro zea... Noa jon da hura? Harrek, hua lasaia zen 'ta zea 'ta harrekin nor-nahi.
- 'Ta gaiñekun hika nola izaten zen? Gurasui zuka 'ta gurasuk zueri hika?
- Ez, gurasuk 'e jenealin zuka. Saten zuten e. Hika... Gue gurasuk ez zuten behiñ 'e hika aitzeko kostumbreik. Ez. Umiri 're.
- Zuka beti.
- Beti zuka.
- Gu 're hala aitzen ga beti: zuka.
- Nei 're e' nau iruitzen umiri 're...
- ...Hika in ber dugunik.
Nor Irastortza Gaztelumendi, Maitxo ; Lekuona Artsuaga, Enrike
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-058
Pasartea 0:24:40 - 0:26:30 (1' 50'')
Laburpena Helduei errespetu gaitza izaten zitzaien. Asko ziren aitona-amonei berorika aritzen zirenak. Apaizei ere berorika. Hika-zuka-berorika.

Berorika, zuka eta hika

Transkribapena

- Zeiñei iñ ber izaten zen berorreko?
- Apaizai. Eta meikuri 'ta 're bai. Bai. Eta apaizari, zea, bi eskuak gurutzatuta Abe Maria Purisima saten geniyon bezela, e... Frailiri Frantziskanuk abito marroiya izaten zuten eta
gerriyan lotua kordoi txui bat, geo muturra zintzilikan hiru korapillokin. 'Ta makurtu 'ta kordoiyako, korapillu hoitako batei muxu mateko zea genun, ohittura genun eta Joxe Mari zea, Don Pablon anaiya san zin ez zea itteko, ez emateko. Ez emateko.
Eta geo baita 're pertsona ordun itxian miñez eoten zen 'ta hill 'e bai, eta oso gaizkitzen zenin, estremoziyukin joten zin apaiza 'ta monagillu kampanilla juez, eta kalin baldin bagiñan 'ta birian baldin bagiñan nahiz loiya izan, belauneko jartzen giñan haik pasatzeko. Bai.
Eta zea, ordun bost zazpi apaiz izaten zin Oiyartzunen urti haitan. Eta Arkalen 'ta Babilonian soldauk eoten zin eta Babilonin zuten kapilla ttiki bat eta joten zen Don Juan Franzisko igande goizetan zortzitan hara meza matea. 'Ta eamaten zun Galdosen kamioyak,
eta gu 're joten giñan mendiyan iatzetan 'ta ai giñala iñ 'ta... Pasaeran han gelditzen giñan zea, este meza entzuten 'ta. 'Ta Arkalekuk, berriz, ez zuten zea hor bezela bistan ez zuten kapillikan.
Haik frontoi haundi bat zuten eta hara 're bai, Babilonira mezeta joten giñan bezela, Arkalea joten giñan frontoiyan zea, pelotan aitzea.
- 'Ta ordun berorreka meikui 'ta apaizai, 'ta gurasuri?
- Ya nik ez. Gu ez, gu ez. Zuka, zuka. Biñon errespetu izugarriya. Haik esaten zutena esaten zutela, hairi ez zen, ez zen bueltatzen. Haik esaten zuten hura... Zemaitan arrazoiyakin 'ta ez hola gouan, ixillikan, biño bai.
- 'Ta haik zueri hika?
- Hika, bai. Gehiyenetan bai, 'ta serikin elkarrekin 'e bai. Eta gurasuk seme-alabari 're bai eta launak alkarrekin 'e bai.
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-033
Pasartea 0:44:55 - 0:48:00 (3' 05'')
Laburpena Apaizari eta medikuari berorika egin behar zitzaien. Gurasoei, zuka. Gurasoek seme-alabei, hika eta senideek elkarri ere bai. Eta lagunek elkarri, hika. Babilonia eta Arkaleko soldaduak ere aipatzen ditu.

Transkribapena

Nor Zubialde Olaskoaga, Kaxilda
Lehentasuna 3
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-012
Pasartea 0:04:20 - 0:13:20 (9' 00'')
Laburpena Oraingo kontuak. Nola etorri zen zaharren egoitzara. Nola lagundu zioten senide batzuek. Berez informazioak ez du deus askotarako balio, baina hizkuntza aldetik kontaera ongi egiten du eta berorrika ere hitz batzuk egiten ditu.