Orokorra

Ameriketako lehengusuak

Transkribapena

-Guk 'e battugu lengusuk Amerikan 'ta haik 'e oaiñ 'e eguarritan 'o jarri 'utela 'ta hemendikan 'e bai.
-Interneten bidez.
-Interneten bidez.
-A 'ta eoten zazte? Gu ez. Bueno
-Gaztiak.
-Gaztiak. Bueno eon, mensajiak.
-Mensajiak.
-Bai, bai, bai, bai, eskribittu.
-Bai.
-Bai klaro, interneten jarri 'ta geo han zea.
-Honen aman aillekakuk baitia familiya.
-Oan hil dela abistu ziguten lehengusua guria.
-Hara!
-Hil zela. Izandu zin lehengo urtian. Lehengo urtian al zen 'o aurreokun?
-Aurreokun izango zien. Lehengo urtian ez zien etorri. Aurreokuan.
-Aurreokuan al zen?
-Alaba 're gizonakin torri zen.
'Ta beste urte batzuk lenagotikan, bi aizpak ez al zin torri orduan?
-Bai, hemendikan Belgikan eskribitzen ai zela 'ta aizpa torri zela hara 'ta geo honea torri zin biyek.
'Ta lendabiziko aldiz torri zinin, ordun, bakarrik izango zen zarrena 'ro.
-Bakarrik etorri al zen?
-Aizpa, bi aizpak al zin? Ez dut uste. Ez dakit kuestiyua da behintzat.
-Torri dia bai.
-Billatu zigutela nolapaitte. Donostiyan izaunan batzuk zittuztela 'ta geo listiñetikan Retegi harrapatu zuten tokira deittu 'ta.
-A! Lenoztik ez zenuten harremanik eta?
-Bai, bai. Izebak izandu zin. Osaba-izebak izandu zin.
-Atta 'ta ama etorri zian oan dela berroeita hamar bat urte 'o hola.
-Aa!
-'Ta geo handik urte mordoxkateta torri zien zemia, oan hil den hau, be andriakin.
-Torri al zin hoik? A bai!
-Bai, bai.
-Lenoztik etorri zien neskak.
-Neskak geoztik torri zin.
-Keba! Ez al dakizu Donostitikan nola harrapatu zuten zea, telefonotikan?
-Zemiak ez al zien ba?
-E? Geoztik torri zien.
- Alaba al zen hura?
-Bai, hala zen.
-'Ta hain jonak...?
-Errentiyan lengusuk genittun 'ta geo haikin.
-'Ta jontakuk zein zin? Noizkuk zin jontakuk? Hara jontakuk, Ameriketa jontakuk?
-Nere aman.
-Honen aman aizpa.
-Nere aman ahizpa eta anaiya 're bai. Biño anaiya han hil zen. Beno hau 're bai karo. Biño anaiya ez zen ezkondu. Baiña hau bai.
-Gazteik hilla izango zen anaiya gaiñea, ez?
-Ez dakit. Torri izandu zen honea. Ne padrinua zen 'ta akortzen naz nola torri izandu zen. 'Ta ze karri zin nei harrek? Zapatak eta holako amabirjin politt bat.
Ttiki bat. Hoi akortzen naz, ttikiya nitzan biño. Gaztia nitzan, biño bai.
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-074
Pasartea 0:04:35 - 0:07:10 (2' 35'')
Laburpena Aranekoek lehengusuak dituzte Ameriketan. Inaxiren amaren senideak ziren Ameriketara joan zirenak. Behin etorri zen bisitan hara joandako osaba bat, Inaxi ttikia zela. Gogoan du opariak ekarri zizkiola.

Eliza, euskaraz; eskola, erdaraz.

Transkribapena

- Gañekun bueno, bai, kanta asko.
- 'Ta naximentukin 'ta atetzen ziñaztenin? euskeraz aitzen ziñazten kantak euskeraz zin 'o ?
- Karo!
- Bai
erderaz e' bagenittun e'!
- Kanta geyena elizan hala zen, meza latiñez miño
gañekun gañeko kantak euskeraz zaten zien
- Dena euskaraz zen
Oañ naximentukin, kantatzen genittun erdaldunak e' batzuk bañon euskaaz bataz beste, hoixe! Bai! 'Ta zean e' bai eguarrita 'ta kantatzen genunin elizan e'
- Euskarai nik usteut, garai haitan euskarai elizak kontu ziyola. Eskoletan erderaz itten zen miño eliza eliza beti
- Dotriña euskeaz maten zen ez?
- Bai
- Guk e ' hala in genun kumuniyua 'ta dena 'ta geo 're
- Bai elizak kontu ziyon. Meza latiñez ematen zu miño sermoyak eta
- Denak euskaraz
- Euskaraz 'ta kantak e bai , bai
- 'Ta geo apaizak 'ta ze aitzen zin, kalin konpaziyua, beste jendikin 'ta apaizak ze aitzen zin kastillanoz o' euskeraz?
- Euskuaraz!
- Ez ba, ez ba!
- Oiartzungo jendikin? erdaldunakin aiko zin miño gañekun euskaaz denakin aiko zin! Don Jose Luis 'ta bueno!
- Erdera geyo gio sartu zen, beandugo oan dela berrogei bat urtetik honea 'o hola bittartian. Gerratian esateute askok eta askok euskaraz galazi in ziyotela miño gui etziun sekula iñorrek galazitttu euskaraz hitzeittia.
- Ez iruitzen zigu
- Horregatik eztakiu erderaz!
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-073
Pasartea 0:28:00 - 0:31:00 (3' 00'')
Laburpena Mezak latinez izaten ziren, baina abestiak euskaraz. Naximentuarekin ere euskaraz kantatzen zuten. Garai hartan euskarari elizak kontu zion. Eskolan egiten zen erdaraz. Lorentxak dio beraiei ez ziela inork galarazi euskaraz egitea. Gero haurrei bai; eskolan erdaraz egin behar izaten zen. Inaxi 11 urte arte mojetara joan zen eta gero publikora, Bekoplazara.

Gaztetan non ibiltzen ziren

Transkribapena

-Gu zeara, gu, nik launa Menditxukua(?) 'o zea dut eunero atetzen gana 'ta hoik Irungo 'ta Hondarrabiko jende guziya izautze 'ute. 'Ta guk berriz, nik ez dut iñor izautzen.
Guk ez genun joerik Irunea, urtian behin 'o joten bagiñan. Oaiñ Altzibarrea 'o Txikierdira hortikan aparte Errenteira 'o Donostira.
'O zirko bat etortzen baldin bazen nik zirkoikan ez nun ikusi gabe uzten. Donostira Amara etortzen zien normalian eta hoik ikustea.
Plaza torosetan zeak zinian, Euskal billerak itten zunian funtziyo oso politta itten zun Corpus Christi egunian itten zun normalian.
Hua 're bai beti ikusten genun. Korridan bat 'o beste 're bai. Bombero toreruak. Enfin. Biño zeako honeako, Irun Hondarbirako zeik ez.
Nor Mitxelena Gelbentzu, Joxemari
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-071
Pasartea 0:35:50 - 0:36:45 (0' 55'')
Laburpena Gaztetan Altzibar eta Txikierdiko bileretara joaten ziren gehienetan. Tarteka Errenteriara edo Donostiara. Zirkoa ikustera Amarara eta euskal bilerak egiten zirenean zezen-plazara.

Bertsozaleak eta euskaltzaleak

Transkribapena

Nor Mitxelena Gelbentzu, Joxemari
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-070
Pasartea 0:34:50 - 0:38:30 (3' 40'')
Laburpena

Bertsozaleak ziren etxean. Anaiak euntalako afizioa zuen. Bertso jarriak saltzen ziren. Buru ona zuen Joxemarik, behin irakurrita gogoan hartzen zuena. Etxean irakurri zaleak ziren denak, eta euskaraz bazen, gehiago: Zeruko Argia hartzen zuten.

Erdaraz eta euskaraz

Transkribapena

- Naiz 'ta kanta zea hoik eta ez iñ, kastillanoz?
- Bai, bai. Eske obligaziyua zen dena gazteleraz. Geo izaten zen, euskeraz ematen zuten dotriña, igande arratsaldetan Don Jose Bergaretxek ematen zinen.
- A bai?
- Bai. Miño jon ber izaten yunen zeara Oiyartzungo monjatako zea batea. Harek ematen zinen dotriña euskaraz. Miño bestela ez, dena gazteleraz.
- Hemen 'de dotriña guk euskaraz genin.
- Miño gaiñekun, erderaz. Eta zenbakiyak! Jolin! Nei oaiñ hasten nautenin: "Berrogei 'ta hirurogei 'ta..." Gu Atamitxen lanin aitzen giñanin Mitxelenak zenbat errita atetzen zigun:
"Zenbat da hau Mitxelena? Honek zenbat baliyo du?" 'ta tak! erdaraz, ui, euskaraz 'ta "Mekaguen la ostia, zuen gurasuk ez dakite erderaz, 'ta oaiñ zuk numeruk ez dakizula" 'ta eske guri hola eakutsi ziguten 'ta oaiñ, buf!
- Aizan, nik 'e oaiñ pentsatu in ber, oaindikan kontuk itteko 'o lo que sea, ochenta y sieta o me da igual, 'ta ra-ra-ra ba!
- Nik ez, porke geo nik euskara 'ta eman nun... AEKn 'ta zeatu nitzan, alfabetatu niñunen.
- Gue aldin.
- Ez...
- Guen amak 'e, alajainkua, ez zinen... miño harek tak!
atetzen ziñen seittun neska! Bai erdaraz, bai euskeraz, ta-ta-ta, durutan gaiñea dena: hamar duro 'o errieletan 're baita 're. O! Ni errialekin... ne gizonak atetzen ttin ongi durotan 'ta zeatan... miño nik...
Nor Unsain Iartzabal, Domi; Arana Aranburu, Marijose; Manterola Arrieta, Maillolli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-066
Pasartea 0:39:00 - 0:40:15 (1' 15'')
Laburpena Eskolan, erdaraz. Dotrina, euskaraz. Duroak, errealak... Hika.

Etxeen prezioak

Transkribapena

-Itxi hoi gañea, hara pentsatu, gu ezkonduik zenbat urte da?
- Berroita
- Berroita ta ta tan
- Hamairu
- bueno, pues orduko itxi hoik iñak zin eta hamabosmilla pezeta orduan, hamabosmilla pezeta zien itxi hoik. 'Ta nik hartu in nahi ta honek esketzia in tzin.
- Nei berrogeitamar esan ziaten.
- Bai
- Bai, beno nei ez ba
- Zuk hamabost?
- Bai hamabost 'ta zu enteatu. 'ta nik ordun itxi hoi hartu in nahi nun 'ta honek ezetz, garexti zela 'ta ezetz.
Nor Oiartzabal Etxeberria, Inaxi; Iñarra Lizaratzu, Manuel
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-065
Pasartea 0:11:20 - 0:11:50 (0' 30'')
Laburpena Gaur egungo etxebizitzen prezioak ez du zerikusirik orain dela 50 urtekoekin. Garai hartarako ere garestiak ziren, baina eskuragarriak. Inaxi eta Manuelek gogoan dute auzoko etxe bat 15.000 pezetan (90 euro) jarri zutela salgai.

Transkribapena

Nor Oiartzabal Etxeberria, Inaxi; Iñarra Lizaratzu, Manuel
Lehentasuna 3
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-065
Pasartea 0:11:50 - 0:17:00 (5' 10'')
Laburpena Inaxik pisu bat erosi nahi zuen, errentan bizi baitziren. Alokairua priolera bat ordaintzen zen eta ez zitzaien iruditzen etxeak horrelako preziora igoko zirenik.Hika.

Baltsa dantzatzea, bekatua

Transkribapena

-Txikierdin baltsin ibiltzen nitzalako mutillakin, jode! Dantzan ibillita sueltun 'ta etzen pekatuik, ta baltsin ibiltzen ziñan 'ta
nik ordun pekatua zer zen ez nakin aizu. Ni mutillana enitzan arrimatzen, txorua miño okerrago ibilli baltsian...
Hiru txibata Oiartzunen bazin , bi bizi dia hirugarrena hil zen.
Izaten genun amabirjiña kontzeziyokutan, izaten genun komulgatzea joteko izaten zen, hillin behin izaten zen hoi.
Mutillak kokreziyua izaten zuten 'ta guk e' bai. Txibata hoik apaizai saten ziyoten nola baltsin ibiltzen giñan.
' Ta zuk sinistatuko al tzu? zinta urdin batzukin jon ber izaten genun... zintik gabe komulgatzea!
'Ta jendiak pasaeran: " Hara hara! Iñaxi baltsin ibilliya!" Geok aitzen genittun pasillun pasatzen:
" Hara Iñaxi baltsin ibilliya zion hi, zintik gabe zian komulgatzea" Hoi gu komulgatzea guazela aitzen genittun gauzak.
Zuk uste zu deretxoik badagola hortako? e?
- Ezer in gabe 'ta gañea lo lotsa
- Ezer in gabe, ezer in gabe
-'Ta giogue ama, hoi aitzen zun demboan orduan geyo sutzen zen.
-Karo
- Geyo sutzen zen.
- Alper alperrik sufrittu.
-Alper alper alperrikan! Miño guk zer genakiun ordun mutillakin baltsin ibiltzen giñala 'ta
pekatua zer zen ez ganakigun 'ta ! inoxente batzuk besteik ez giñan gu 'ta! Juergan bat ibiltzen giñala gu Txikierdin dantzan besteik ezer ez, hoixe bakar bakarra.
'Ta geo posible zula uste zuk zinta kendu 'ta komulgatzea eamatia gu, 'ta gu jon, gu jon. 'Ta bestiak ixilik ezin eon.
Nor Oiartzabal Etxeberria, Inaxi; Iñarra Lizaratzu, Manuel
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-064
Pasartea 0:35:35 - 0:37:10 (1' 35'')
Laburpena Txikierdin baltsa dantzatu eta txibatoek apaizari esaten zioten. Zigortu egiten zituzten, kongregazioko zinta gabe jauna hartzera, eta jendea esamesaka. Hika. Geok aitzen genittun.

Zamalbidetik Errenteriarako bidea

Transkribapena

- Ordun hasi giñan bizikletan. 'Ta orduan Adoraziyoa joten giñan 'ta bizikeltan elizan barrenian sartu 'ta segi. Biño ordoko kontuak dia hoik! Haik galdu zien denak! Biño han ez zen gaiñekun ezer itteik!
- 'Ta zuek Errenteira nondik jeixten ziñazten? Oaingo kamiyutik 'o...
- Bai. Oango kamiyotik. Oango kamiyo hortatik gotti betti.
- Bai, e?
- Bai. Bai.
- Kamiyua ordun lohiya izaten zen, biño igual da. Biri hoi bakarra. Beste bireik ez zen. Ez zen beste bireik. Hoi zen. Geo hoi in zun... Ez dakit zuk izautu zenun, medikua Lapaza, Joakin?
Erreinteiko meiku, meiku ona zen 'ta gaiña alkate zeon. 'Ta harrek in zun biria. Harren bittartez in zen biria. Hua gaiña zen diputaziyoko ez dakit, jefe bat. Meikua. Meikua, alkatia 'ta gaiña diputaziyoko...
- Lapatza ne itxea tortzen zen.
- Lapaza...
- Lapaza, haurrak harrekin izandu nittun nik, bi 'ro hiru 'ro...
- Bai.
- Bai. Lapaza.
- Lapaza.
- Hoa meiko ona zen.
- Zoragarriya gaiña.
- Ez zen hemengua. Valladolizkua, biño euskeraz erki itten zin. Bai.
- 'Ta ordun bittartin zen biria bai, biñon...
- Biria bai, biñon...
- Lohiya.
- Baserri biria nola? Oan izango 'ia, gutxi izango 'ia, denak hormioiya, biño baserri bire bat bezela.
- Gue ama astuakin...
- Etxetik atea abarka zarrakin, Errenteira jon 'ta han zapatak kambitu.
- 'Ta han zapatak jantzi.
- 'Ta astua sartzen zitzaiyon gue ama difuntaiy ez dakit noaiño besuak eta astua 're eziñ atereik eta hola. Oso txarra.
- Oso bire txarra.
- Hoi, 'ta guk 'e bai, e! Zamoatik txikierdira torri ber izaten genun zapata zar batzukin 'ta geo Txikierdin jantzi seitako meza Oiyartzuna joteko. Kriston lohiyak! Ez pentsatu karreterak eta istoiy bazenikan, ez, ez. 'Ta hor, berriz, biria luzia nola baizen ikaragarrizko lohiyak
hor berriz. Astua 'ta nola gehiyo ibiltzen baizian hor.
- Karo. Animaliya beti gehiyo...
- Animaliyak gehiyo ibiltzen baizian. Bai, bai.
- Oan, biri hortatik jonta, zu akaso gutxi ibilliko za, biño biri hortatik jon Zamalbide aldea 'ta birian bazter bazterrian bado etxe bat, berriya da, 'ta pixka 't atzexio baserriya, Sagardiburu, pari hortan, ez dakit nungua zen, asto 'at lurpian sartu be hatzak eta guzti eta itto in zen.
- Lohitan?
- Saardiburuko zea inguru hortan.
- Lohiyangatik?
- Klaro, lohita sartu 'ta geo eziñ atera. Gue ama 're ibilli zen hola, e!
- Itto in zen.
- Karga... Esniakin kargakin jatzen baiyozu, astua sartu itten da betti. Ariña baldin bazu, kargik ez baldin bau astuak aixexio atetzen 'ttu hankak, biño kargakin baldin bazu, sartu itten da. 'Ta gue ama 're ibilli zen hola, pestetan. Biño oso gezki bizittu zen, oso gezki gaiña.
- Biri hoiy hasi zen, gerra biño lenoztik biria berriya itten. Geo torri zen gerra 'ta biriak in zin aztu 'ta geatu zen lohitan. Lohitan geatu zen.
- 'Ta geo ze in zuten, trabajadorik 'o hola? 'O hau...
- Ez! Ordun (...) ibiltzen zien, baiño geo biri hoiy in zen, san 'izut, meiko zea horren bittartez hor diputaziyuak in zun biri hoi geo. Biria ondo in zen geo, biño leno hasi zienian, nik ez dakit zeiñ hasiko zen. Gerra aurretik hasi zen, biño gerra seittun torri zen 'ta biria geatu zen dena txikittua 'ta iñork ez zun kasoik itten. Lohiya, lohiya 'ta lohiya.
Nor Oiartzabal Etxeberria, Inaxi; Iñarra Lizaratzu, Manuel
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-063
Pasartea 0:50:00 - 0:52:55 (2' 55'')
Laburpena Errenteriara oinez ibiltzen ziren, Zamalbidetik. Bide eskasak ziren. Alpargatekin joan eta kalean zapatak jantzi. Astoa ere trabatuta gelditzen zitzaien. Asto bat ito egin zen, gainera. Bidea konpontzen hasi ziren, baina gerra etorri eta bertan behera gelditu zen. Gero, Lapaza medikua alkate jarri zenean, errepidea egin zuten.