Bertsolaritza

-Hok denak krixton pilla dia biño, badia hotan 'e bertso er askiyak.

-Batzuk aukeratu nahi bazu. Denak in berrin.

Europatikan askok egin du
Amerikara bisita
etxe onian jaiyoagatik
danak han ezin bizita

Lana egiñaz aberastuak
dabiltza ongi jantzita
gaur ez nituke izagutuko
bere amak ikusita.

Nik ezagutzen nituen zembait
Ameriketa joan zian
gu hemen asko gauden bezela
poltsatik ariñ antzian

'Ta orain berriz pasiatuaz
lujo haundiko kotxian
gaur gizon batek ez du jakiten
bestia nola bizi dan.

Ameriketan euskaldun askok
dauzka begiyak argiyak
han daude beren aziendakin
mendi ixkiñan jarriyak

Izanagatik ehunka behiyak
eta millaka ardiyak
urte batetik bestera igual
galduko zaizka erdiyak.

Ameriketan asko dabiltza
nik kalkulatzen dedanez
nahiko okela janagatikan
edari gutxi eranez.

Gure sagardo maitagarriyak
aparte daude esanez
nahiyago nuke banegokean
nahiz diru asko izan ez.

Lagun prestuak aldamenetik
trankillidade onian
okela janda ura edanez
ari liteke lanian.

Nere biyotza konsolatzen da
hau pensatzen dedanian,
pena guziyak ahaztuko dira
aberasten geanian.

Mutil zintzuak Ameriketan
sobran lezake dirua,
hura daukanak seguratzen du
mundu hontako zerua.

Handik aurrera nunahi badago
dibertitzeko modua
toki on asko badira, baiñan
Donostiya da burua.

Ameriketatik baldin baletor
gizon bat ona eta fiña
bere lanaren sakrifiziyoz
diyo puxka bat egiña.

Parientiak bisitatzera
hark dakarren atsegiña
aillegatzian ez du faltako
ondo zeiñek hitz egiña.

Denak ... Joe!

-Txirritanak dia hoik.
-E?
-Txirritanak dia hoik.
-Txirritak jarriyak.
-Bai.

-Biño bea ez zen han ibilli noski.

Lehenengotikan hoiyek bezela
ez du errez irauten
dembora askuan bajatu gabe
mendiyan dira egoten,

Hango langille jendiak ez du
ardo askorik edaten
horren ederrak ez dakit nola
konserbatutzen zeraten.

Lehen esan degun Indianua
aillegatu da etxera
ama gaixua laister altxa zan
hari lepotik heltzera.

Esanez nere seme maitia
sano 'ta ondo al zera?
Kristau biziya nekez benikan
numbaitikan azaltzen da.

Bai, amatxo bai aguantatu dit
osasuna 'ta biziyak
nerekin hara joan ziradenak
ez daude hola guziyak.

Baditut aski lagun maitiak
hil 'da lurpian utziyak
ni txit ondo ibiliya naiz
hango jainkuari graziyak.
Jangoikuari graziyak.

Gizon prestua etorri zaigu
onradua 'ta lasaiya
lehenago ere ez zan izandu
familiyaren etsaiya

diru puska 'at aurreatu du
badauka nahiko sasoiya
gure auzoko neskazahar batek
laister hartu du usaiya.

-(A! 'ta seitzen du!)

Mandaburuko indianua
etorri omen den neska!
Atzo nigandik ibillia da
soltero nagon galdezka,

Laixter hemen den pretenditzera
ai hau demontrezko pesta!
Ai zer trajia egingo nuken
haren diruak baneuzka.

-Diroik ez izango neska zarrak!

Hark berrogeita bat urte dizkin
nik hogeita hemezortzi
urrezko erloju bat ona zeukan
bere kate eta guzi,

erretratorik ere ez diñat
joan ezkero ikusi
baiña egingo diyotena den
bihartzen banau ez utzi.

-Usaiya hartu seittutik e!

Nik hemezortzi urte nituen
hura hemendik joan zanian
geroztik beti etxe batian
jardun omen din lanian

Buenos Airestik urruti gabe
Platago aldamenian
hamabi milloi bankuan dauzka
euskaldun baten mendian.

-Jode garaiy haitako hamabi milloikin!
-Joe!

Gure izeba Frantxiska Antonik
hola esan du lehenguan
Maldaburuko indianua
nola topo egin duan

Harri batek itzuli diyo
zerbait bazekan goguan
buruz eroitzen hasiya baiño
ai zer mutilla deguan!

Izeba neri ez dit importik
nahiz izan erdi zahartua
gazte txorua baiño hobe det
juiziyuan sartua.

Diru puska bat baldin badauka
egingo degu tratua
iya mutillak ekarri lasai
baziok zeiñek hartua!

-Aramburuko Anttonio difuntuk bazekizkin hoik. Biño hoikuste 'ut Baserrik jarriyak dila. Nik Baserrin libruk battut bi, biño libru hoitan ez do bertsu hoi.

Zorionian egin nuen nik
Sara herrira bisita
'ta txoraturik gelditu nitzan
damatxo bat ikusita.

Zuri ukatzeko ez daukat hitzik
ai bihotzeko Klarita!
Zu zara nere, ene!
Hain zera polita!

Hain dezu bihotz ikutzaillea
ene hain zera politta!

-Gehiyo ez baitakizkit nik hoik! Bertsuk politt askiyak dia hoik!

-Baserrinak al dia hoik?
-Baserrik jarriyak dia bertsu hoik bai! Biño libruk, ez ttu libruk jarriyak hoik.

-Jo hau da! Bitu leheno kantatu ttuzunak, hemen dozte baita 're. Amerikako bizitza. Maldaburuko indianua etorri omen den neska!

Emakumiak lore bezela
hartu ditzagun aurrena
'ta guazen danak bea hoiyekin
baratzatxuan barrena

Dena usaintsu, lori 'ta mardul
hau bihotzen zoramena
baiña neretzat, den den danetan
zu lorerik ederrena.

Baiña danetan, zu neretzako
lorerikan ederrena.

-Zer da eskribittua beak?
-Ez, jarri gabik dia 'ta!
-Buruz ai da buruz. Hasiyera zakan jarriya hor.

-Bai. Nik ez baittut zean ikasi nik hoik.
-'Ta zuk ze itten zu lehendabiziko esaldiya gotzen baza, ya handik aurrea tarrat!
-Batzuk bai. Batzuk bai.

-Gitarratxo bat det ...
-Gitarra zahartxo bat dut
nik beti lagun ...
Nola da?

Horrela ibiltzen da
artista euskalduna
egun batian pobre
bestietan jauna

kantatzen pasatzen det
nik beti eguna

Nahiz dala Italia,
oro bat Frantzia
bietan billatu det
milla malizia

Korritzen badet ere
nik mundu guzia
maitatzen det nik beti
Euskal Herria

Jaunak ematen badit
neri osasuna
oraindik izango det
andregai bat ona

Nahi badet frantzesa
interesa duna
baiña nik nahiyago det
hutsik euskalduna.

Adios Euskal Herria
ez baiñan betiko
bost-sei urte hontan
ez det ikusiko

jaunari eskatzen diyot
grazi emateko
lur maite hontan
bizia uzteko

Doiñuk 'e ahaztu itte 'izkigu 'ta.

-Bertsu hoi ez nun izautzen nik.

-Harrek 'e pamiliya Arantzakua in 'men zun. Ameriketa jon 'ta ez dait zembat seme zittun. Urretxukua zen hua.

-Pedro Mari Otaño, hau bertsolaiyik onena zeak esaten zun Baxarrik. 'Ta nik uste nun zea, 'ta zean jaiyua da hemen, hara bertsua. Hiru bertso be herriyai jarriyak.

Lendabiziko arnasa
hartu zan lekura
zeiñek ez du izango
joateko ardura

txoriyek kabiyari
nahi diyon modura
nik maitatzen det beti
txoko eder hura

Euskal Herri guziya
maite det benetan
nere anaiyak daude
probintzi denetan

baiña Naparruako
mendi alaiyetan
han jaiyo nitzan eta
hil nahi det han bertan.

Elizondoko huri
maite 'ta laztana
hona seme bat zutaz
ahaztuko ez dana

Beti eskatzen nago
Jangoikuagana
hil baiño lehen eraman
nazala Baztana.

Baztanekua izango zen.
-Hara! Enekin nik hoi! Gaiñekun Errentiyan haziya zen hau, noski! Geo Hondarbira, zea in zen.

-Hau Ameriketa jon 'ta battu honek bertso errak handik jarriyak! Joe ... Bertsuk, buf!
-Bai, e?

-Hemen 'e baia numbaitte Ameriketatik harrek jarritako bertsuk.

-Jo! Hau bertso pilla!
-Hok 'e zuek aittuk izango ttuzute askotan!
-Aber?

-(Zea doblatua dakazu). Ze bertsolaiyataz gotzen za zu Rufino?
-Hemen jo! Bertsutan 'ta. Fiestatan 'ta leheno hola itten al zuten ba bertsoik 'ta?

-Ez, ez?
-Baserri 'ta zea hoik hasi zinin.
-Plazatan 'ta ez, sardoteitan 'ta hola?
-Sardoteitan 'ta bai.

-Biño len nahiz 'ta izen batzuk attatzen din jende asko zen bertsotan aitzen zena. E, afalondorin 'ta...
-Iñork pentsatzen ez zuna bertsutan.

Jo ni akortzen naz zean, gaupasa iñak, urte pilla erra da. Balentin Tomasenbordakua, Krixoxtimo, Uztapide 'ta Baserri. Labak, gaupasa iñak Xoteronin, gu elizatik torrita, labak bertsutan.

'Ta haik bertsutan hasi 'ta geo Jangoikuna hor, zean bizittu zen Axaldiku hortan.
-Bai.
-Haundi bat Inazio 'ro. Hoa beakin. E?

-Hil zen attona.
-Hilla da hoa. Hoa 're bertsotan. 'Ta Baxerri, 'o zea Uztapidek: "Hemen nunahitik atetzen ttuk bertsolaiyak"

-Eoziñ.
-'Ta bertsotan ongi aitzen zinak, Balentin bea erki aitzen zen, Balentin.

-'Ta neskazaharrai bertsuk botzen biño bea mutilzaharra!
-Txirrita hoixe! Bai...

-Biño ez al dute saten, bazela emakume bat beakin nahi zuna ezkondu 'ta, biño azkenin ez ziyola kasoik iñ 'o. Bazen zerbaitt 'e, 'ta geo zartu 'ta jarri zizkiyola berstuk. Ya berandu zela.

-Ze, bertsua! Hoi ez dakit zeiñek botia izango zun Txirritai:
Jose Manuel ze pasa zaizu
horren batian zahartzeko

gazte demboran ez ziñan izan
andre koxkor bat hartzeko
'ta orain berriz zein piyatzen da
zure azpiyan jartzeko

karga haundiya daukazu eta
peligrua du lehertzeko.

-Erra botaa!
-Jo! Bueltan aittu berko zun ba! Bueltin aittu berko zula ba Bestik, joe ...

-'Ta Txirria hemen ibiltzen al zen, Oiyartzunen 'ta?
-Ni enaz gotzen hua ikusiya.
-Ez za gotzen.

-Doiñua ... Lembiziko bertsua lau puntukua du 'ta biarrena bostekua.

Neskazar baten pasadizua
iñork nahi badu aitu,
ni banegoke ixilik baiña
barrenak ezin kabitu.

Berrogei eta hamabost urte
gutxieneko baditu
parregarrizko kontuak dira
ondo esango banitu.

Edade hortan gona motxekin
hori da horren modua
zazpi errial kosta omen zaiyo
afeitatzia burua.

Atzealdeko ille guziya
bizalabanez kendua
orain bistara azaldu zaigu
lehen gordian egondua

Garai onian abiatu da
engañatzera mundua.

-Ez du doiñua hoi.
-Ez.Eske hor zea, lasai e hor geo berriz ingo du. Honek zea difentik ttu.
-Bai, ba! Hoi san dut ba! Lau punto 'ta geo beste bost 'ta bostek beste doiñua baitu!

-Hoi da. Geo ya denak bostekuk 'ttu noski!
-Denak, denak bestik.

Dituen zimak urdindu zizka
eta gorbata gorriya
azeri larru baten erdiya
dauka lepuan jarriya

Sudurra berriz oso luzia
eta begiyez larriya
hauts koloreko uel batekin
amarratua gerriya

poxpolo kajan paga liteke
hain dago parregarriya.

Topo egin da beira jarri naiz
sorgiña zala ustean
igarri niyon kristal bat zala
hasi zanian hizketan

Nik esan nion gaur horrela 'ta
zer ote ziñan gaztetan
erantzun zidan esposatzia
orain jarri zait kasketan

nobiyo on bat billatzen dedan
hor izandu naiz festetan.

Beraz neskatxa, gazte denboran
gogoik ez zan izandu
ez konbenientzi handirik ere
erdi negarrez esan du

Okertu nitzan batekin eta
geroztik ez naiz zuzendu
konbenientzi bat jarriko dizut
ontzat hartuko bazenu

Ni 're oraindik soltero nago
nahi 'zu nerekin ezkondu?

Nik edadia aitortuko det
bautismuan den bezela
jendiak esan ez dezan iñor
engañatzen gabiltzala

hirurogeita beatzi urte
alde xamar dabiltzala
hark eantzun zin errespuesta
neretzat franko itzela

Gero egongo giñala baiña
bastante zarra nitzala.

Hoik 'e bukatu 'ia.

Xaramangarria zea,
eder eta gazte
nere bihotzak ez du
zu besterik maite.

Zenbait gaztek bezela
banengoke libre
zurekin ezkontzia
dudarik ez nuke.

Maitia arti-arti
plazer dezunean
iñork ikusi gabe
illunabarrean

Lagun bat emango dizut
joateko bidean
harrek jarriko zaittu
trankil biyotzean

Munduko goraberak
dirala mediyo
biyotzian sortzen da
zembait amoriyo

Izoiyetan ez leike
bat gehiyegi fiyo
len pozez dauana jarri
leiteke seriyo.

-Ez dait ba.
-Gehiyo baiy al dia?
-Uste 'ut.
-Hoik aittuak nittun.

-E?
-Aittuk nittula nik hoik. Norbaittek kantatzen ttu hoik.
-Uste 'ut laugarrena baula horrek, biño billa zazu non din! Jesus Maria!

-Bai, lasai lasai igual du.
-Bai, hoik norbaittek.
-Ez dia Xenpelarrenak 'o hola?

-Ez dait zenenak din.
-Bakizu zenenak din?
-Hoik 'e frantzesak
-Bai, ez? Xenpelar 'o holakunak? Bai Xarmangarria zera.

-Bestela Bilintx.
-Bai, Bilintxek 'e postura hortakuk itten zittun bai.

-Maitia txuri zera
elurra bezela,
bai eta mintxo zea
profeta al zea?

Oraindañokoan ere
badira sobera
baldin plazer badezu
atorkizu aldera.

Bertsuak jartzera nua neskatxa
morena bateri
nere dembo bateeko
nobiya zanari

lehenago flaka zagon morena
oain dago lori
Ai! Antza txarren batek
zulatu du hori

-Lasai, lasai ez da presik eta.
-Ez biño horrek segi itten du.
-Ez, ez lasai. Biño geo nik zea itten ttut, moztu 'ta berriz jarri. Zu lasai, ur pixka 't 're hartu.

Ez al zera erruki Juan Pello
nagon estaduan
sabela haundittu 'ta
jokoziya juan.

Ez al zera akordatzen morena
zer egin genduan
Ai! Etxe azpikaldeko
metaren onduan.

-Hoi da ordun bata bestiri! Emakumik gizasmiri.
-Hoik zeak jarriyak izango dia seuski, Mendaro Txirristaka. Holako zeak harrek jartzen zittun 'ta.
-Mendaro Txirrista?

-Txirristaka, bai. Enau gotzen librua.
-Bai, nei lehengun in zin ahaztu.