Eliza

-Oaiñ haundiyuo sango 'izut. San Roketan, han ermita bat bada, San Roke saten yotena, San Roke ermita. 'Ta hara.
-Apaiza 'ta santuk 're bai.

-Hor giñan 'ta. Bi alaba, bi alaba zarrenak eta mutikua 're han izango genun. 'Ta alaba gaztiena, Marixol, bi urte zittun. Bi urte izango zittun.
-Bai bi urte t' erdin difentziya.

-'Ta han honen jaiyotetxian harren jertsia, bero, dembo berua zen 'ta jertsia ahaztu. 'Ta hola, manga motzak eta hola zea xamar.
-Honeaiñokuk e!

-Geo han, muxu matea jon ber ba zean meza bukatzin.
-San Roken relikiyai. San Roken relikiyai ordun muso maten.
-San Rokei.

'Ta haur hoi besuan nula ni 'ta hoik ben zeakin 'ta ni haurra besuan nula musu matea 'ta apaizak ez zula musoik mango, jazteko 'ta jauntzita joteko.
-Haur horrei janzteko txaketa.

-Geo bestiana kampoa jon. 'Ta gaur jongo nak ba
-Bestik adoratu al zun?
-Bestiri jertsia jauntzirazi 'ta berrize. Jende guziya dena beira.

-A una cria.
-Nei lotsatua utzi.
-Como estaba en aquellos tiempos.
-Gaur ikusten dinakin.
-Ordun ikaragarriya zen.

-Larrugorri gaur zea (...) al zattuzte 'ta. (...) Oan seizu oango apaizai (...). 'Ta apaiz hura ez zen zarra e! Apaiza gaztia zen! Zauzkua izan ber zun. Hemengua bai.
-Zarautzkua?

-Zauzkua.
-Apaiz hura?
-Apaiza 'ta gaztia 'ta.
-Ez dut uste

-Ez ziyola mango musoikan. Hoiy in in ber da e?
-Ez, Zarautzkua ez zen izango.
-'Ta haurrak bi urte, bi urteko haurrai.
-Bi urtekin.
-Hola zen garaiy haitan. Hola. Gorrak!

-Eta hoi urte asko da biñon.
-Hoi bai.
-Bai, urte asko da biño.

-Oain dela berrogeita, berrogeita hamabost.
-Biño ume gaixuak aizu.
-Ze kulpa? Karo.

-Gaur eliza faten dia mezeta zembait aizu! 'Ta haurrak honeaiñoko manga ademas, no te creas hola e!
-Oan dela berrogeita hamairu urte.

-E?
-Bi urte zittun, oan berrogeita hamabost ttu.
-Berrogeita hamairu.
-Bai holakon bat, urte paren bat 'o.
-Berrogeita hamairu urte.

-Ordun...
-Ez zit behiñ 'e aztutzen hoi!
-Ombre! 'Ta lotsa pasako zenuten gaiñea?
-Jo lotsa! Nik bai lotsa erra! 'Ta geo jendik ze ingo zun 'ta jende guziya denak beira!

Oan bezelako zeaik ez baita. Denak beira 'ta lotsa!
-Gehiyegiya zen hura.
-Geihyegi, gehiyegi.
-Gehiyegiya zen. Gehiyegiya.

-'Ta geo itten genula hau Larrazaltik faten zen 'ta ni gue itxetikan. Aranok hiru barriyo zittun, gu beko barriyun, herriya eliza 'ta dia plaza 'ta dianak eta geo beste barriyua. Ni beko barriyokua.

Eta geo ni faten nitzan goitik bera 'ta han alkartzen giñan. 'Ta han ibiltzen giñan hango parejak kamiyuan pasiatzen. Fijate tu!
-A!
-Bai, bai.

-Ordun zuek ez ziñazten bailin ibiltzen?
-Ez, ez, ez.
-Dantzan ez?
-Hau ez zen dantzan ibiltzen zena, ni bai. Nei asko gustatzen zitzaiyan dantza.

'Ta ibiltzen nitzan, hau han zenian e: "Beno ni dantza..." 'Ta: "Bai, bai fan dantza" 'ta ni faten nitzen dantza. 'Ta beste mutillakin ibiltzen giñan.

-Nei dantzako ez dut afiziyoik izandu behiñ'e.
-Geo urtian behin izaten zian fiestak Santiyutan. 'Ta Santiyutan anaiyak faten zaizkiun, Madriden 'da lanian aitzen zian.

'Ta haik faten zaizkiun 'ta klaro geo fiestatan baltsian. Normala da. 'Ta baltsian anaiyakin ibilli eta erritan konfesatzea faten giñanian apaiza. Hara aillatzeako, baltsian ibilli giñalako.

'Ta mutillak, por ejemplo, mutillakin hortik honea hizketan kusten baiyotzin 'ta bera pastzen bazen ezta salutu 're. 'Ta guk "Ave Maria Purisima" saten geniyon.

Eta geo konfesatzea fateko beldurrak, pentsazu! Errita maten ziun. 'Ta mutillakin saten, gaurkuk kusko balittu nik hoi saten dut. Nik apaiz hura jarriko nukela hemen, oan.

- Jaungoikua bada? Izango da. 'O ez dakit. Nik askotan esaten dutena... Barkazaiazu ze saten duten miño... ¡Jolines, ya está bien! Bazterretan gosiak akatzen dozten ume gaixua hoik. Beste zerriya hoik nahi duten guzi-guziya dena itten ai dia. Mixeri ikaragarriya do bazterretan...

'Ta nik saten dut: "Jaungoikua baldin bada, zergatikan ez da hasten hasi ber dun tokitikan, gue Jaungoikua 're; dipiti dapa, dipiti dapa. Ze kulpa dute ume gaixua hoik? E?" Askotan hoi sate 'ut. 'Ta geo beste aldea pentsatzen 'ut: "Ba. Ixilik nagon. Kastigu bat igual emango zik 'ta nagon ixilikan".

Egiya e! Holaxe eoten naz pentsatzen e, holaxen.
-Garai batian eliza kontu hoi... Albaceten... Jakiña! Nahi ta nahi ez jon ber izaten zen. Tropan joten giñan eliza. 'Ta jon giñan, ez zen jon gabe geatzeik... Zutik gaiñea!

'Ta gizon bat iyo zen kulpittoa 'ta zeiñ ezkontzen zen 'ta dena, 'ta san zun, bai, datorren ez dakit zein eunetan ezkonduko ziala, batek zittula hirurogeita bost urte 'ta bestik hirurogei. 'Ta han batek ze in zun? Parra. Edadia bakizu... Parra in zun. Kanpoa ate giñan eta tenienteak aber zenek parra in zun 'ta

seittun hola eskua altxa zun 'ta elizan parra ezin dela in, elizan parrikan. Miño, jolin, hola 'ta hola. Bai, bakila... Hoi re... Ez zula esan berrik miño esan in zula, miño ez zela parrik in berrik: "Ez zattut kastigatuko miño hurrengo bateko bakizu".

- Garai batin haurra jaiotzen zen denbuan, hiru 'ro lau eun 'eo bost, ez dakit zenbat izaten zen, bataiyatu in ber zen seitun. Porsiakaso hiltzen bazen, limboa joten zen haurra, limboa. Oaiñ, hiru hillabetetik behin haurra bataiyatu ber da. Zertik? Oaiñ ez du hil 'ta limboa joteko beldurrik haurrak?

Guk haurra izaten genun eta zortzi eunin itxe barrenin eon ber izaten genun 'ta betzigarren eunin ate ber baldin bazenun teila buruan jarri 'ta kanpoa. 'Ta oaiñ? Haurra izaten 'zu nahiz klinikan 'o nahiz itxian 'ta viva, toda la libertad, toma, ya esta. 'Ta gauza baldin bada, espezial iña gaiñea, oso ondo iña harrapatzen dut.

'Ta zertako zen guetzako kastigu hoi? Ezin zenun zortzi eun etxian pasatu 'ta betzigarrenin teilla jarri 'ta ate ber zenun ataira. Miño zer dia gauza hoik? Aski 'ut, kriston oraziyua botzen ai naz!
- Errezun. 'Ta zu teillana gotzen za e?

- Ni teillana? Ni atetzen nitzan teilla jarrita, gaixua, Intxaurmendin bizittu nitzanin, teilla jarri 'ta kanpoa atetzen nitzan ni lendabiziko haurrakin, ¡jolines! Hoixen. Etxetikan teilla jarri 'ta betzigarren euna uste 'ut izaten zela, kanpoa zerbatten billa jon ber bazenun, teillakin.

Bai, bai, bai. Ni, ni, ni. Ni. 'Ta ui, nik holakun, gue neskai saten yotet 'ta: "Zuek txoroguk zazte ama, hoi itten zenutelako".
- Miño len denak itten bazuten, 'ta zu hasten baziñan ez itten...

- Ez, ez, in berra zen.
- Zui burutik ez zizun pasako ez zela in berrik 'e.
- Ezta pasatuko 're. Ze uste zu? Amak utziko zigutela hua in gabetanikan? Ezta pentsatu 're!

- Ordun normala zen. Oaiñ aitzen ttugu guk 'ta saten 'gu: "Jo! Hau gauzak!". Miño zuentzako normala zen.
- Bai. Ordun normala zen dena. Normala zen. Miño normalidade hoik zeiñek jarri zittun garai batin 'ta zeiñek kendu ttu oañ?

- Bai, e? Xixatuko 'zu? Urtitako kontua da. Ni Zamoko koiñatakin konfesatzea jon 'ta dena egiya san ber zenun konfesatzen matrimoniyoko kontua, dena egiya. Hoik ze kristotako jakin ber 'ute matrimoniyoko kontua! 'Ta hor san 'yo harrek ez dula dena ber den bezela itten!

Baita absoluziyoik man gabe biali. Atea 'ta marru 'ta marru 'ta... "Zer 'zu marru itteko?" 'Ta "Ez nau absoluziyoik eman, pekatuan naola san nau, ez dutela ber den bezela itten matrimoniyun 'ta pekatuan nagola 'ta ez naula mango" "Zer?" Marru 'ta marru. San niyon: "Beitu Margari,"

Ni konfesatu berra nitzan, harren atzekaldetik in berra 'ta ne artin "kostako ziok ba erki neria aitzia! Ezta pentsatu 're gaiña, ez du jakingo nereikan!" San niyon "Beitu, ez 'zazula nearrik iñ, gozen bazu Errentira Kaputxinota. Zuk gauza bera san 'zazu Kaputxinotan 'ta aber ze pasten den, han ikusko dugu!".

Errentiko Kaputxinota jon, hor bezela-bezelaxe frailliaiy zeatu 'ta a comulgar. Zuk uste 'zu deretxua badola hortako? 'Ta oaiñ zembat kristo apaiz ai dia atetzen beák gauza hoiy iña? Zembat ai dia?

- 'Ta ezkondu 'ta geo 're zue gizonakin ze itten zenun 'e galdetzen zuten?
- Bai.
- Nobiyo garaitan bakarrik ez?

- Ez, ez, ez, ez. Ezkondu 'ta geo galdetzen zuten zembat aldiz... Matrimoniyua ber zen bezela itten al zun. Nola sango zattut, (...) itten zenun 'o nola itten zenun. Ber zen bezela itten zenun o si no por martingala.

- Bai, bai bai.
- Ezkondu 'ta geo galdetzen zun.
- Ezkondu 'ta geo 're bai, e?

- Bai, bai, bai, bai! Bai, bai! 'Ta horrek bi seme zittun 'ta horrek egiya san. Ezetz, bi seme izan zittula 'ta ez zula gehiyon berrikan 'ta ez zula ber zen bezela egitten. Pues ordun ez ziyola absoluziyoik emango. Pekatun zeola 'ta ez ziyola absoluziyoik emango. 'Ta atea zen 'ta marruez.

San niyon: "Zer 'zu marru itteko?" 'Ta "hola 'ta hola san nau 'ta ez naula absoluziyoik emango 'ta ezin dut komulgatzea jon" 'Ta san niyon: "Ez 'zazula nearrik iñ. Guazen Kaputxinota, nik launduko zattut." 'Ta efektibamente, jon giñan, autobusa hartuta Kaputxinota jon giñan, gauz berak esan 'ta komulgatzea.

- Geo nola xinistuko zeniyon hoiy?
- Eske hoi da. Eske hoi da! Problemak hoik dia mundu hontan, hoik dia. 'Ta oain zer dago? Libertade guziya, dena dago. Dena! 'Ta oaiñ ez da pekatuikan. Gue amona difuntak itten zuna:

Bezpean arpeiyak eta garbittu, denak eta ohira. 'Ta hurrungo eunian komulgatzea joteko, toailla busti, makarrak kendu, ez ezpaiñik busti, 'ta ez ezer komulgatzea. ¡Qué pasa! 'Ta oaiñ, bazkaldu 'ta geo komulgatzea igual. Goizin gosalduta komulgatzea, ni holaxe joten naz esnia hartuta,

ez dut bate gezurrik sango, esnia hartuta. Nik saten dut, ez al da lengo Jangoikua? Zeiñek pasa jarri 'ttu gauza hoik? Harrek ez, hemenguk, hemenguk.
- Karo.

- Bada pekatuik gauz horrekin? Ni hola nago, balantzan. Balantzan nago ni. Egiya, hoi denak egiyak dia. Hoi denak egiyak dia.
- 'Ta aindu apaizak, ez? Alkatik biño gehiyo.

- Bai, alkatik biño gehiyo.
- Y galdu 'ia hemengo izatik. Galdu 'ia.

- Biño apaiz batei ze kristo importa zaiyo matrimoniyun ze itten dun. Ni horta nijua. Ze importa zaiyo harrei itten baldin badu, ez baldin badu, lau aldiz itten badu, zortzi aldiz itten baldin bau harrei ze importa zaiyo! Absoluziyoik mango gabe uzteko. Ez dakit, ez dut kompreintzen.

- Entetu erki 'ta gaiña kastigua jarri.
- Hoi da.

- Bai.
- Hoiy Oiyartzunen kajaaorros bazen, munizipala, beti izautu dugu, ez? Biño len leno, hok umik zila, guk ez genun izaten diroik. Hok bai. 'Ta apaizana zea...

- Bai, amak 'e erditan 'ta ez zelako joten, biño bai. (...) Kuminiyua in 'ta geo 're ibiltzen 'men zin.
- Ya.

- Zuek ez, 'ta hok bai al zuten dirua?
- E?
- Bai, hok baserri haundixiokuk zin 'ta! Famili ttikiyo 'ta...

- A! Zabale (haundiyuo).
- Jaiyero apaizana dirua eamaten zenuten.
- Bai. Zeara joten giñan, dotriñea.

- A!
- 'Ta geo, batzuk, ordun 'e batzuk pezeta, jaiyeko pezeta 'ta beste batzuk durua jartzen zuten. Gu duroiño ez giñan ailletzen, biño hola.

- Apaizak (...)
- 'Ta hoiy zer zen, diro gehiyo jartzen zunak geo komuniyun gehiyogo 'ro...

- Libreta, libreta. Geo... Ni ezkontzeko zeatu nitzanin ate nun. Biyen, bitarte guziyan han eondu zen diro hura. Ezkontzeko zeatu nitzanin...
- 'Ta Kajaorrosen sartuko zun harrek, apaiz harrek.

- Bai, bai, Kajadeorrosen.
- Don Jose Luixek.
- Kajadeorroseko kartillak izaten genittun. Biño...

- Apaizak (...)
- Apaizak itten zun. Apaizak hartzen zun, apuntatzen zun,
- Don Joxe Luixek, ez?

- Don Joxe Luixek. Bai.
- Zuek jon 'ta zuzenin kalin sartu berrrin, harrei man?

- Harrei, harrei man, dotriña joten giñan, dotriña zerbatt galdetzen ziun eta zea, eta beti libreta zea. 'Ta ez bagiñan aste batin joten, hurrungo astian doblia eamaten genun 'ta hola ibiltzen giñen.

- Eta geo ezkontzin, diru hoi zuentzat zen?
- Bai, bai, bai.