Maixu-maistrak

- Zu 're gotuko za hoi, ez?
- Ni jorra gutxi iña naz eskola.
- Gutxi.

- Biño garai haitan!
- Bai, bai, garai haitan.
- Garai haitan 'e zen gerra 'ta ordun (...) eskola,

- Bai,
- 'Ta eskolik gabe geldittu giñan hemen 'ta, nik eskolan hamabost eun 'e ez 'ttut iñak.
- Soldauak sartu baizin, eondu baizin hor. Gerra zen bitartian.

- Eskolan?
- Lotan 'ta. Bai.
- A....! Ordun akabo eskola!

- Bai, biño geo berriz 'e seittu zun berriz.
- Bai, biño geo ya ni eskolan hasteko, ya doktriña 'ta hoi den guk hemen eskolan ematen genun, hemen ez. Orduko ya, gu, ni juten nitzanin. Orduko bai.

- Karo, zu ya gerra hasi 'ta, gerra bukatuta...
- Ez, gerra bukatuta... Ni ya eskolan hasteko, ya zeatua zen.
- Ya pixkat kalmatua.

- Kalmatua bai.
- 'Ta republikan ze maten zen euskeraz 'o kastellanoz? Eskola?
- Hemen?

- Bai.
- Euskeraz. Euskeraz.
- 'Ta maestra... Zer zen maestra 'o maisua 'o zer zen?

- Maestrak. Bi maestra zian.
- Bi? Bi bazin, e!
- Bai.

- Neskana 'ta beste mutillantzat.
- Jendia asko joten zen. Honea barriyo guziya tortzen baizen. 'Ta bi...
- Neskan mestra yun zea, Delfina Perez. Eta mutillan maestra zen Maria Altuna.

- 'Ta Oiartzunguk zin hoik?
- Ez.
- Ez, Donostikuak.

- Beti hemendik ate gabe giñan 'ta nola sango 'ut ba.
- Biño zu orduko eskolan, Donostiyan ibilliya izango ziñan.

- Ni San Inazion eondu giñan, Jesuitakin. Bai, bai. Hamalau urte arte, hamaikatik, hamaika urtetik hamalau urtea.
- Lendaiziko eskola... Geo zui 're galdetuko zattut. Zu Aierdin. Karrikan non zen eskola?

- Karrikan zean, Petrine 'ta frenti hortan.
- Maitxo Zulatxipikua bizi den zea hortan.
- Ba al dakizu non bizi den? Ez du jakingo.

- Ez dakizu?
- Karrikako barriyuan erdi erdiyan.
- Petrine bai.

- Beno, harren parin beste aiyekatikan.
- A!

- Lendaizi gu han ibilli giñan dembo prankon 'ta geo eskola eskola jarri zuten Itturburun. Oan guardeiya nola da? Han. 'Ta...
- Maixuk 'o maistrak 'o zeiñ zin?

- Maixtrak maixtrak. Maixtrak. 'Ta gu hasi giñan, maixtra Altzibarren bizitzen zen, euskalduna zen. Gerra 'ta torri zin istoiyak eta euskaraz ya nahi zuten kendu, maixtra hora biali zuten 'ta eskolik gabe dembo askuan. 'Ta geo erdaldun bat torri zen 'ta joten zen 'ta hola fuldamento txarrin.

Geo azken aldea maextra torri zen famili guziyakin eta gizona topun.
- Bai, konduktore 'ro...

- Zea zen kobradore 'o hola 'ta andria oso emakume zea zen hoi 'ta hoi, hemen bizittu zen 'ta geo alaba bat zun...

- 'Ta zea 're galdetu nahi nizun... e... zuek familiyan maixtra asko izandu zazte!
- Bai. Maestrak? Martxeli... Martxeli 'ta Xixili, biek maestrak dia. Maestra... herriyak jarri zittuztelako; eskola, dotriña erakusteko 'ta. Lembizi eondu zen Martxeli 'ta geo Xixili.

- Portuberrin aittu zin?
- Ez, Santanderren zen, toki bat. Han goixioko baserrian, Santanderren. Bai.
- 'Ta Xixili 're Santanderren aittu zen?

- Bai, bai.
- A! Nik uste nun Portuberrin aittu zela.
- Ez, ez, ez. Santanderren aittu zin. Han zon sala bat jarriya 'ta han aitzen zin.

Haik ayuntamentuk patzen zittun, asko ez biño behintzat, orduko dirua zen.
- Bai, miño haik dotriña 're ingo zuten miñon...
- Bai iskribitzen 'ta dena erakusten zuten. Berak zekitena.

Handik aurrea ez zionen erakusteik. Berak zekitena, 'ta beak ikasi zuten izebakin; oan nola da Lexaka? Lexaka da... hoin ama; Maria.
- Lexaka Uraitakoa ez? Uraitako gizona, bai?

- Bai. Horren ama, ne maixtra 're hua izandu zen, 'ta izebakin ikasi nittun ikasi nittunak eta hoik 'e bai, denak.
- 'Ta nolatan atrebittu 'te zin eakustea 'ta?

- Behintzat.... konforme... horrekin ibili zinak behintzat ikasi ziten eskriitzen 'ta letzen 'ta be sumar y restar y... gauzaik sentzilluna hoik behintzat denak, eakutsi zizkaten. Bai, hor ibiltzen zin.

- 'Ta hoi, gerra aurretik?
- Gerra aurretik, bai. 'Ta geo eskolan Ergoinea 'ta hola hasi zen jendia, handik aurrea.
- Tornolakuk Aiyerdira jaisten zin?

- Aiyerdira. Geo bai.
- Biaje erra!
- Erra! Erra...

- Oiñez gaiñea dena klaro, geo jarri zuten autobusa miño... urteta!
- Dena oiñez. Geo bakizu: titulu gehiyo ber zen 'ta gauza gehiyo atera zin gerra ondorin 'ta... mientras estaba Franco be gauzak zittun difentik... Gu horrekin bizittu ga.

- 'Ta izeba 'ta euskaraz 'ta aiko zin eakusten?
- Bai, bai, dena, dena...

- Lan ittia umikin gauz politta da. Gorra izandua pena maten nau, biño berrin arkittua 're bai. Porque han sido... Aurrea ate dia, e? Kusi bazenittun, bat ez ikasi 'ta zeatuak... No. Aurrea ate den jendia da 'ta poxa maten nau 'ta...

- Biño zu... Bai, biño zu bezala, itxian 'e berdiña izango zuten, ordun hola zen. San nahi dut, zu ez ziñan beeziki gorra izango.
- Ba, bizitza hola zen.

- karo, 'ta zuk maten ez bazenun, itxian 'e bai, san nahi dut, len hola zen.
- Guk ez genun sekulan esaten zigorrik eman baziguten. Haserre bagauden 'e senidik, aixkitzea ez esatetik. Zertik beste... "Zerbatte ingo zenuten! Zerbait izango zen!"

- 'Ta berriz.
- Bai.
- Karo, bai, bai. Bai, bai 'ta gaiña hala zen, saten bazenun, e... "Maisuk errita man nau"

"Ze in 'zu?" Seittutik. Zerbattegatik ingo zun.
- Hoi egiya da, hoi egiya da.
- Oain, berriz, maisun aurrin (...)

- beitu, ni oso ongi arkitzen dut hartu-emana maisuk eta gurasuk izatia, biño haurran aurrin laiñezik ez eman. Autoridadeik maisuaiy ez kendu. Autoridadia kentzen bayozu, estás hundido.
- Autoridadia ber da.

- Estás hundido.
- Bere neurriyan, baiña...
- Eta lendabizi, lendabizi maisungatik. Biño geo zu zeonek 'e bai.

Zuk ez baiyozu iakusten errespetatzen bestik, zuiy gutxiyo ingo zattuzte!
- Karo, zeiñek aguantatzen du hura hamalau urtekin.
- Karo.

- Honeaiño.
- Hoi hala da. Eta hoiy itteko demboik ez baida gelditzen jostatzeko. Ordun ez zen rekreoik. Ordun ez zen, no, no, no, no, no, no, no. No había tontería.

- Bai, bai 'ta ordun itxea joteko 'de oiñez, jostatzeko dembo gutxi.
- Oiñez 'ta atzea berriz lanin!
- Bai.

- Holakuk bazin. De esos ya había. Katalintxoko attona zembat aldiz eskolako atia ereki 'ta como un predicador, ez zun permisoik ber izaten. Erritan umiaiy jo 'ta ke! Harriyak botzen zittuztelako harren zelaira!

- 'Ta zuk ixillik eon ber!
- ¡Pero un abuelo muy salau! Harrek 'e matte zin. Ualdetxoiño torriya igual zeaiño, Matteoaiño 'ta Katalintxoko attonak joteko enkargua dula. "Uan atton horrek zer du?"

Eta joten nitzan 'ta sagar dembun tolaria zuten haik 'ta "hoisek dia ba nik harrapatu 'ttuten sagarrik onenak eta kontu" 'ta me daba igual un par de manzanas! Zeara joten zenin, Ataungua zen bea. Atauna joten zenin karameluk. 'Ta behiñ 'e ez in han harrapatzen, beti bueltazi.

Eta Ataundik karri zizkila karameluk 'ta "nik ez 'ttut karameluk nahi, nik zúekin jon nahi dut" Eta hurrungo urtin biyok jongo ga. Ez giñan jon behiñ 'e.
- Biño, behintzat

- No, no, un abuelo salau! Un abuelo salau! Arbolan gaiñea iyo 'ta, con una edad de mil demonios, arbolak kimatzen. Eta semik: "Ze nezesidade..." "Hik in baiyun, nik ez nin in berrik!" 'Ta ni ne tokitik hua arbolan gaiñin. Parra 're itten genun.

- Hombre 'ta... Len aittu zana esaten, askotan amorraziyo ibilko ziñan, biño oain gotuta parra.
- Hoixe! Hoiy oain kompaziyo batea, Aramburuko zeai bezela, torri 'ta bi musu. Len ez zizkin ematen, e? Biño oaiñ, behintzat, oaiñ behintzat bai e, oain behintzat bai, e!

¡Cuántos de esos! ¡Cuántos! No.
- 'Ta gurasukin ze harremana eukitzen zuten maisuk, maisu-maistrak?
- Ez zin asko azaltzen. No, no. Ez zin asko azaltzen. Hortan hartu-eramana oain nik uste 'ut

gehiyo dela... Ordun askoik ez. Zerbatt baldin bazuten esan berra 'o hola, biño gaiñekun ez 'zula pentsa hola latik ematen zutela zinak. No.

- Guardizibil kumik 'e izaten zin...
- Guardizibillanak 'e bai. Y bien amigos.

- Pues ama harrek tuberkulosis harrapatu zunin, contagió no sé si a tres o cuatro hijos. Eta ingresatuta 'ta geo han alaba zakala, bekin batin meninjitis. Me trajeron un día la foto de ella en la cama con los ojos cerraus... Nearrai man 'ta eun guziya negarraiy ezin kendu neska!

Hua gotu... Kuadrua 'ta... Eta zea geldittu zen, un poco kin kin. Biño geo hasi zenin zeara, eskola, béak nahi zun garaiyan sartzen zen. Bazittun senidik, biño a su bola! Eta harrapatzen bazittun kardaberak 'o (...) igual eta beri hoik hola hartu 'ta

"berandu heldu naz, biño zui hok ekarri nahi nizkizun 'ta haik biltzen aittu naz".
- (...)
- Ordun erregaluk itten zittun!

- Eta geo atetzen zenin, joten zen... Pues le querían todas. Inguruko baserrita igual 'ta Katalintxok attonak "hi beti eskea tortzen ñaz, beti ze mango guk, ez al dun deus karri ber baserritik, 'o zer? Ez al dun mizpirik 'o zerbatte?" 'Ta "hobe 'zu mizpiraik ez jan,

mosorroz betiak dozte denak!". Neska jatorra. Eta oaiñ... Hua kusi genun Hondarrabiyan, playako komonak zaintzen eta verme a mí 'ta yo no sé si me tiene pánico... Errita 're maten niyon berandu tortzen zelako eta "ui, ui, ui, gue maistra, gue maistra, gue maistra, gue maistra!

Eta azkeneko attan entierrun. Y que emoción le hizo. Harrei pox haundiya man ziyon, zertikan han zon zean jarriya eta zeatu nitzan, inguratu nitzan 'ta ordun 'e gauz bera. "Ui, ui, ui, ui, gue maistra, ui!" Se casó. Se conoce que...

Ikusten zuten mutillakin nola zabillen y ya le puseiron en condiciones de no tener familia y demás eta creo que la persona más feliz. Gallego bat 'o ez dakit zer dun gizona. Jo, como le adora!

'Ta familiyan matte 'me 'ute! Oseake suertia izandu zun harrek 'e gaixuak be gaiñin.
- Bai.
- Felixitas. Biño akortzen naz... Oaiñ 'e akortuko 'ia zean, hartu (...) hola 'ta

margaritak harrapatzen bazittun, más feliz todavía. Holako zeak "eske oain berandutu in nau hoik ezin harrapatu aittu naz 'ta zuetzat, zuetzat!". Batzutan eskerrik asko 'ta bestetan errita man 'ta segi aurrea.

- Que no me costaba.
- Hoi denak, klaro!
- Nei lana itteko 'ta... Goizin jaikitzeko 'ta... Nei lana ittik, gaiña Jaunai eskerrak osasun ona.

¡A mí no me ha costau trabajar, e!
- Bai, biño gauza bat da zuk lana ittia, Luixa, biño beste gauza bat da satia, haimbeste haur ne ardurapin... Hoi iozeiñek ez dula... Ez dula ahazten.

- Akaso ez nun pentsatuko banula.
- (...) Gaztia!
- Bai, gaztia denin 'e gauza asko itten da. Hoi egiya da.

- Bai, indar gehiyo izaten da, nik uste.
- (...). Bat Txantxangorrina, bizikletan jota bota 'ta hua 're ekarri niyen Don Reginona, meikuna, nolazpatte. Ordun ez genun ez kotxeik ez ezer 'e.

Heldu galtzarbetik eta nolazpatte karraitu hua 're haraiño... De eso ya me acuerdo. Biño lo de más, mayores contra tiempos tampoco he tenido. Saten zattut...

- Ikusi baten batek baliyo zula seitzeko 'ta... Ez dakit ikasten seitzeko kampun 'ta, biño klaro, gurasuk ez utzi 'o... Lana in ber zulako 'ro...
- ¡No creo yo, e! Posiblidadia zunak 'o hain zerratuk itxekuk baserritik atera zittekela,

oseake nik uste 'ut hola... Bada, asko dia, e! Aurrea jon dinak hor, e! Empieza... Tengo médicos... Zea bea... Roteta.
- A bai. Hoi gaztiaguk ya.

- Apaizak ez dakit zembat bazin.
- Ya pixka 't gure garaiyakuk. Igual hain aspaldikuk igual ez, ez?
- Ezkerrenekua, beste apaiza hil zena 're bazen. Geo... Espera, sí, ya había...

- Ordun salida seminaiyua 're asko zen.
- Bai.
- Ez?

- Seminaiyua 're salida...
- Ordun asko joten zen zeara. Eta... Chica, no me acuerdo de momento, biño ongi aterik badia. Honoko zea hauk beák... Aristizabal hoik beák 'e ofizinan, behintzat zeatuk,

bi izango dia. No, uno ebanista y el otro es el que está. Eta ongi kolokatuk.
- Egoera aldatu zenin 'e diro gehixio ikusi zuten gurasuk...
- Bai, bai.

- 'Ta horrek poza mango 'u ba?
- Hoixe maten dula! Elizan bertan ekusi 'ta (...), los que son alumnos míos. Leen y ayudan y... Asko dia. Bai, ez hola beitu!

- Ez zattut beitzen!
- Me mira así!
- Eske...

- Me da alegría. Koro bea.
- Bai, bai, biño dia...
- Bai, bai,bai. Bai.

- Karo, urtiak jon que yo me jubilé!
- Zuk pentsatu gaur hil dena...
- ¡Sesenta y cinco, alumno mío!

- Ordun klaro...
- Garaiy hartan ez in joten (...)
- Hoi da, hoi da. Eske bea pribilejiatu bat izan zen, garaiy hartako eskolan maistra izatia,

hombre!
- Osaba harrei esker.
- Bai, interna, porque no había otro remedio.

- Bai, biño, zein juten zen ordun? Zein zin? Iñor ez ez zen juten.
- Gutxi izango zin.
- Zue garaikuk karrera dunak eta?

- No, no, no no.
- Bueno biño karrera... Batetik 'zu ikasketak, biño geo baita 're euki ber da eskola jarri 'ta... San nahi 'ut, izan ber da...

- Ese es ayuda de Dios.
- Ba, biño norbeak baliyo ber du.
- Testigo de Jehová no, pero Cristiana sí.

- Dios sí, biño norbeak euki berko du korajia. Eoziñek...
- A mí no me costó. Mira te voy a decir la verdad.
- Eske bea indar haundikua da 'ta primer ministrona jon ber baldin badu, jon ingo 'a.

- Bai, seuru.
- Bai, bai, e?
- Hoixe.

- Hoi da, béak dula indar hoi.
- Béak du, béak du indar hoi.
- Yo no sé. No donde he estau, menos en casa, me han querido todos.

- ¡Qué mala es!
- A mí en el colegio... Terminar y llamar a llenar agujeros...

- Okurritzen hola... Ez naz imajinatu 're itten nola zin eskolak len 'ta...
- Pues esan zattut. Ordun ez zen estilografiik, ez zen boligrafoik. Ordun pizarrillua 'ta pizarra. Eta pluma, biño pluma puntakin hola.

- Plumillakin, ez?
- E?
- Plumilla.

- Bai. Puntak sueltun saltzen zin. 'Ta geo kierra izaten zuten punta hondatzen zenin punta harrekin.
- 'Ta geo pizarrilluk 'e bi klasetakuk izaten zin.

- De manteka bat, suabio zen ttikiyantzat, goxuo. Pizarra bea 're hala zen, e? Biño gehiyo ibiltzen genun beltz hua.
- 'Ta ordun kuadernuk eta ez zin. In ber zen guziya pizarra haitan?

- Geo hasi giñan kuadernukin. Geo hasi giñan kuadernukin. Lendabizi planak. Planak zin orri sueltuk. Esto... Bi raiyakua lendabizi, bi raiyakua. Geo raiya batekua eta ya geo bate gabe norbea ikasteko ya zuzen joten. Eta ya geo kuadernukin hasi giñan.

Kuadernuk ibiltzen genittun. Bai.
- Eta zea, etxea lanik eta ez zen bialiko?

- Ez. Lekziyuk ikasteko. ¡Lo que no daban guerra! Zertik ni ikastolakin oso deskontentu bizittu naz. Nik esaten nun ikastolak aber gurasun kultura eskatzen zun 'o haurran kultura eskatzen zun, zergatik nik bakit batez 'e Anderrek ez zun hambeste gerra man,

biño ttikiyak qué deberes los traía! Geok diskubritzen ai ber genunak!
- Bai, 'ta batzutan kompromisun jartzen zun...
- Geok! 'Ta nei amurraziyua maten zin, zertik ni deberin kontra ez nitzan,

biño dakitten hua, kompaziyo batea practicar multiplicaciones, divisiones, o escrituras o... Ez gurasuai gerra mango 'yotenak! Zertik azkeneko geok jarri ber izaten genun béak ezin zittulako iñ. 'Ta nik hoi saten nun, "hok ze eskatze 'ute?" Nik ez asko dakitelako,

ezta gutxiyoik 'e. Zembat tokitan ni biño gutxiyo dakitenak!
- Hoi satea nijun!
- 'Ta umia nearrez ateko zen itxetik.

Zertik nei pena haundiya maten naute haurrak ezin baute in 'ta... Non 'ta oso lasaiya ez den. Haur harrek penatua jon ber du gauzak in gabe. Yo eso no encontraba bien. Os voy ha decir la verdad. Nik honei askotan esaten niyon. Nik ez niyon bialiko ikastola berriz izanta 're!

- Bai, biño eskolan 'e gauza bea...
- Bai.
- No...! No!

- Berdiña pasako zen. Ez?
- Nik lekziyuk ikasi ber, kompaziyo batea beák ikasi ber 'ute eta holako gauzak 'o, dibisiyo bat 'o beste praktikatzeko 'o... Eso sí. Hoi bai, biño gaiñekun gurasuk lanin jarri?

Nik gue ama dijuntak gaixua! ¡Pobre! Zea genittun, adjetivos posesivos. Eta suyo, suya... "Ama, suya zer da?" 'Ta "suiya zea ezkondu eta ze..." Hoi beti... Hara, ez 'yot iñorrei san izandu, biño zer zakin?¡ Si solamente sabía firmar la pobre! Si solamente sabía firmar!

Eta geo nik han mío, tuyo, suyo... 'Ta suyo 'ta zean 'ta "suiyo? Bai, ezkondu zea 'ta..." Nik ezkontzan berri jakiñ ez ordun, berriz, 'ta...
- Ulertzen ez hoi.

- Karo, biño harrek euskeraz...
- Hoi egiya da, hoi egiya da. Zertik itxin iñ litteken hua bialtzia ongi harrapatzen dut, biño gurasua dantzan jartzia...

Gu askotan izaten zittuzten deberik, nik ez dakit, hoi akaso pizkorra 'ta horrek akaso han bertan ingo zittun, 'ta denak zean, biño guriak truko asko kartzen zittun...