Baserria

- Gañekun, lehen e... hasi zana, zea, Bunosairesku hoi noiz kanbitu 'te zen hor, hoi bai al dakizu zuk? Santa Engrazia zela.
- Santa Engraxi, Santa Engraxi dago Bonises baserriyan azpikaldin, beheko txokuan

-Biñon zuen itxia 're Santa Engrazi zela, 'ta noiz in 'te zun kanbiyu hoi izenin?
- E... nik ustet hoi hasieratikan zula Santa Engrazi izena jarri ziyoten

- Hoi da
- Arkaitza geoztikan da jarriya, hoi da izengottiya bezela. Ezizena, ezizena.
- Ya. Zuek jarriya 'te da 'o ez? 'O zuek ya hola hartu zenuten?

- Eztakit, hoixen eztakit, noiz jarriya zan, biño guk beti Arkaitze... Bañon hau uandikan 'e han daka letrerua harrek, e... sarrerako atian gañian Santa Engrazia.
- A bai e

- Bai, bai bai.
- Biño iñorrek eztu izautzen.
- Keba, keba. Paperatan hala do, bañon gañekun ez ez. Arkaitze 'ta Arkaitzekuk esanta bai, baño Santa Engrazia esanta, keba.

-'Ta nola saten zute Arkaitze?
- Arkaitze. Bai. 'Ta hoi da, nik ustet atea zala hori izen hori ba dagolako harkaitzan gain-gañian dago etxia, harkaitz gañian dago.

Harek etxe atzetikan goiti-beiti Antxuloko erreka 'ro esaten iotenako, geo handik barrengo loira ateatzen da, izuarrizko harkaitza dauka. 'Ta gu ume kozkorretan harkaitz hartan denin ibiltzen giñen e.

'Ta ez giñun iñoiz miñik hartu izandu, nik eztakit zer giñan, piztiyak bezela ibiltzen giñan. Bai bai.
- Uaiñ ez geniyoke utziko arrimatzen iñorrei, haurrei, iual.

- Ez ez. Baiñon orduan... 'ta askotan gurasuak non ibiltzen giñan ez zuten jakitten. 'Ta nunahi, zea kuebazolotan 'ta bai gordeketan 'ta errex ibiltzen giñan gu. 'Ta geo ardikin 'e ibiltzen giñan

batea 'ta bestea, eta bueno hor harkaitza besteik ez dago, gue etxe aldetikan beste aieka, berriz, Aldura aldea ta hoik mendiyak dozte. Ordun garbiyak eote zian, gaur, berriz, dozte...

- Bale bueno hoi da. Eta jaio ziñan Arkaitz o Arkaitza da baserriya?
- Baserriyak bere izena Santa Engrazia du, iñorrek eztu xinistatzen bañon

- Aiba
- Bai, bere izena Santa Engrazia da. Bañon e Santa Engrazia santa ze, nun da hoi? Arkaitza santa denak ulertzen dute

- Santa Engrazia bada, halare, hor Txikierdi inguru hortan
- Bai dago zean , Iturrioztikan gora. E... Aristizabal pixkat goraxio, Buenos Aires 'e badago hor

- Bai
- Eta Buenos Airesen azpikaldeko txokuan dago Santa Engrazia, eta gaiñea izan behar du Santa Engraziko alaba in 'men zan Arkaitzea jona bizitzea eta handikako izena omen du harek Santa Engrazia

- Aiba
- Bai. 'Ta hoi hoi izan omen zan, horren historiya gurasuak eta askotan kontatu izandu diate nei. Santa Engraziko, Santa Engrazin ahizpa bat ezkondu zan 'ta beste ahizpa Sepulpo

Sepulpo dago Bonesesko onduan, hoi hutsik dago oan. Eta geo ordun omen zan em... nola zan, karlistak eta liberalan gerra 'o eztakit zer eta orduan e... galtzen zijoazten erara su maten 'men ziyoten etxiai.

Eta garaiy hartan su man omen ziyoten Sepulpoi 'ta ordun geldittu omen zian etxeik gabe. 'Ta orduan e... ahizpa hoi, Santa Engraziko ahizpa hoi, Sepulpon bizi zana jun zan Arkaitzea bizitzea.

Hura beana omen zuten etxi hora, baño bizi omen zan han artzai bat, 'ta hura aterazi eta gero haiek bizitzen jarri 'ta haiek ezkeo gu eondu gea hor 'ta guk hustu deu oaiñ. Oaiñ hutsa dago.

Baño ordutik, handikako izena omen du horrek Santa Engrazia, horrei Santa Engraxi esate iote. Askotan itten ttugu euskaldunak hitzak moztu, letrak moztu itten ttugu

Bai e... hor 'e badia Bainketa, sate degu guk biño dia Baringarate. Hola itten ttugu. Hortan oso azkarrak gea.
- Dena jaten

- Bai bai, baño ulertz ulertzen deu gen artian, geo idaztekuan 'ta zein da hoi ba, Bainketa zein da, ez?
-'O alrebes
- Paperatan bestela dagolako

- Bai 'o alrebes, paperin ikusi 'ta zein 'te da?
- Bai
- 'Ta geo...
- 'Ta gu Oiartzunea enkarguta aberiakin 'ta juten giñanian, ni askotan ya gehinin neone ibiltzen nitzan

eta ordun Oiartzunen Balentiñen denda eta eztakit goatze zean zu, ba hara jute giñan askotan 'ta hango Balentiñen semiak, eztakit zer dun izena, ahaztuta daukat oaiñ.

E... "Arkaitxe", "Arkaitze" 'ta izuarrizko amurraziyua hartzen genun Arkaitze sate zigutelako. Oain ya ez e. Gustoa aitze deu, biño ordun umetan ez, ez genun nahi izaten

- Biño zertikan? zuek ordun uandik Santa Engrazi saten zeniyoten 'o ze?
- Ez, etxian izena zan Arkaitze 'ta ez gu
- A... etxian izena zueri satia etzizuten gustatzen
- Ez, etzitzaigun gustatzen. Oso gaizki hartzen genun

- Ta hemen ezto ohittura hoi o ze? Hemen ingurun, zuen...
- Ba bai, uan hemen ere Arkaitzakuk sate digute. Bai bai, bañon ez, oain ya eztiu inportikan, baño orduan oso gaizki hartze gendun.

Bai, oso gaiñea. 'Ta ordu ezkeotikan ba e... ordun e... horrea joa

-Biño toki politta izango zen hoi e!
-Bai, bai. Dena xabala. Oaiñ ueldik atetzen zinin, ura sartzen zen e!
-A bai e? Errekak gaiñezka ite' zun?

-Bai. Hoi bai.
-Errex ite 'zun gaiñezka errekak?
-Bai, asko itten zunin beiñipin bai.
-'Ta baserriraiño sartzen zen ura?

-E?
-Baserriraiño sartzen zen ura?
-Ez, barrenea ez zen sartzen, ya aldea zetu bai, biño sartu ez zen itten.

Geo erreka 're bagenun beste aillekatik, itxian beste aillekatikan. Txikierdi aldetik heldu zena. 'Ta geo biyek bat itten zutenin ura gora.

-Klaro, klaro. Erdiyan harrapatzen zun.
-Erdiyan, erdiyan harrapatzen bai.
-Goatzen zea horko itxian izenak zein zien?
-Bai, lehengusuna errota. Han beak eta beste maixter bat eukitzen zuten.

Bat ez, bi gaiñea. Eukitzen zittuzten. Geo Juantxene. Geo Palaziyo. Eta Txokua 'ta handik aurrea Txikierdi aldekuk, itxi hoik.
-'Ta zuenak nola zun izena?
-Juansendo.

-Juansendo?
-'Ta bestia Juantxene. Gue lehengusun, haina, Juansendoko errota, errota.