Transmisio kulturala

Kontuak eta kantuak

Transkribapena

- (...) norbatte kontu zarrak kontatzen 'o sorgin kontuk 'o...
- Ui, gue atta. Holakutan aitzen zen hua 're. Kontatzen zittun hark...
- Gustatzen al ziyon?
- Bai. Ume bat hartuko zun, sei giñan 'ta, ttikiyana hartu belaunan gaiñin 'ta benga!
Kantak 'e bazakizkin gue attak, dotorik. Lengo zarrak kantak asko zekiten. Zuen attonak 'e bai, Estrataburukuk 'e, hala saten 'ute, behintzat, bazekizkin.
Denak gaiña alkarrekin ibiltzen zinak. Guria 'ta hoin atton hoa 'ta...
- Bai, e?
- Nola zun izena? Zeakuk, Estrataburukuk?
- Attona Leon.
- Leon. Guria 'ta hora arron launak izaten zin.
- Al zin?- (...) Txaundoa jonta 'ta
- 'Ta gotzen al za ze kontuk kontatzen zittuzten?
- Haina... Haina ez dut nik oain zeatuko noski, sango.
- Oaiñ ez zattu tortzen?
- Kato marrakak 'e itten zittun 'ta. Zuen attonak.
- Attonak?
- Leon. Leon biño zarruo bazen han. Hain atta al zen?
- (Hain atta bai, biño hua...)
- Ez dakit. Kato marraka 're bai, igua-iguala, behintzat. Zakurrana (igual 'ta) itten zittun hark.
Itten ez denik ez.
- Ordun 'e...
- Dibersiyua, karo! Oaiñ telebisiyua ikusten dugu, biño len...
- Nei horrek nazkatzen nau auro samar.
- Bai.
- Biño len harren faltakin...
- Oain 'e hemen hala dugu, ez dakit zembateko telebisiyua hortxe, denak horrei beira jarrita hor.
Nor Pagadizabal Artola, Frantxiska
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-085
Pasartea 0:53:40 - 0:55:20 (1' 40'')
Laburpena Aita aritzen zen kontuak kontatzen. Ttikiena belaunen gainean jarrita, kontu-kontari. Estrataburukoa laguna zuen Txarondoko aitonak, eta, biak elkartzen zirenean, haien kontuak eta kantuak! Marraka.

Mandazain ofizioa

Transkribapena

Nor Elizondo Lekuona, Domingo
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-082
Pasartea 0:47:40 - 0:50:30 (2' 50'')
Laburpena Aurrekoekin ikasi zuten ofizioa. Karga ongi orekatu behar da; bestela, mandoa gehiago nekatzen da. Kargarako pieza guztiak dauka bere betekizuna eta denak ongi jarri behar dira beren tokietan; mandoa amildu daiteke, bestela. "Geok in ber izaten genun". Garrotia. Enkomendayua. Beiraka. Okerra. Sokarriya.

mairuak, ola-etxea eta Zorrolako trena

Transkribapena

-Holaxeko kontuak.
-Zer da aspaldiko baserriya 'ro Etxeberria?
-Hau?
-Bai
- U! Auskalo noizkua den hau! Hau, gue amonai nik aittu izandu yot, hau garai batian hor haunzko aldin, trenbide haunzko aldin, hor baia paeta zarrak eta oain 'ta, hor moruk ibiltzen 'men zila, moruk lan itten 'men zutela.
'Ta geo hau olaetxia 'ro eukitzen 'men zuela 'o, trasteiyakin 'o olaetxia 'ta, nik hola aittu izan yot harrei lehengo zeak saten 'men ziyotela 'ta.
- A! amonak saten zittun hoik?
- Amonak bai.
- Eta trenbidia zer da? Hemen errekan ondo-onduan?
- Trenbidia bai, hemendik bistan do, haunzko aldin, trenbiria...
- Ikusten den zea hoi da, trenbidia izandua?
- Ikusten den zea hoi da trenbidia izandua, hortikan zeara Zorrolaiño, 'ta geo hortik planua zeara Zaldingo hegiya horta, geo handik zehar-zehar-zehar berriz Zaldiñen barrena zeara sartzen da...
Dios garai batin ibiltzen giñan aixa asko hor... goiko gaña harrek nola dun 'de izena... Bianditz aldea sartzen da, Biandizko beko lepuan tunela du 'ta geo Eskase aldea atetzen dena,
Eskase aldetik berriz zehar-zehar bidia.
- Biaje erra eamaten zun harrek e?
- Zeñek?
- Trena... zea harrek.
- Bai. Hoi, planua habetan 'ta karretia izan behar zun hor zean, paetak hor dozte zea karretian iyotzen zena gora. 'Ta geo beste planua...
Hemen Biandiztik hononzko hegiya horrek ez dakit nola dun izena... hor behintzat beste planu bat hola 'ta.
- Zu hua ez za gotuko martxan 'ta?
- Ez, hua ez. Oain, hor ibiltzen zen makinixta bai. Altxikikua baitzen aittona hua. 'Ta Altxikiko Maixtenen gizona izan ber zun hemen makinixta ibiltzen zena.
Erretratuk hoinak bazian garai batin Altxikin miño honezkio...
- Non 'te ia? 'Ta ordun amona 're gotuko zen.
- E?
- Amona 're gotuko zen?
- Amona bai goatuko zen.
- Ama 'ta 're bai?
- Ez, ama ez.
- Haik ya ez. Haik e' zuten izautu.
- Ez, ez, ez. E beñe aittu. Miño amona bai, amona goatu ber du. Harek esplikatzen zittun batzutan hola...
Nor Zabaleta Labandibar, Joxe
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-076
Pasartea 0:12:10 - 0:14:40 (2' 30'')
Laburpena Amonak kontatzen zuen inguruan mairuak aritu zirela lanean, eta Etxeberri bera ola-etxe edukitzen zutela. Zorrolako trenbidea ondotik pasatzen zaio, errekaren beste aldetik. Joxek ez du gogoan tren hori, baina amonak ezagutu zuen. Makinista Altzatxikikoa zen.

Hikarako ohiturak aldatzen

Transkribapena

- Eta geo muttilakin zuka?
- Zuka... A, gu ez e! Gu hemen iturrioztarrak mutil 'ta neska guk hika.
- Guk oaindikan 'e hika seitzen dugu e, mutil 'ta neska.
- Gu auzoko zeakin beti hika eta Oiyartzunen baldin bazen jendia hika zakina 're, haikin 're bai. Oan, ez zakinakin ez, klaro. Bai, denak nola ez zakiten.
- Eta zuen nobiyukin 'o gizonakin 'o?
- Ez zuka.
- Hoi zuka. Hoiri zuka.
- Klaro 'ta geo hor itten da gal, klaro seme-alabai...
- Ez miño seme-alabana posible 'zu jarraitu igual-igual.
- Klaro, zuk itten 'zu.
- 'Ta honek 'e bai semiri. 'Ta Lolik 'e esan du, beak semiri 're bai.
Enkanbio, Lorenai 'ta zeakin...
- Lorenai eta Maitanei 're...
- Kosta itten yola hika ittia, 'ta semiri bai.
- Bai, hoi da.
- Bai, zeak... ohitturak.
- Ohitturak. Hoi ohittura da, bai.
- Oan, hoi berriz dena zea... pixteko zail xamarra do.
- Zailla, bai.
- Bai, mantentzia da zeana... mantendu ezkio bai, miñon galtzen ai dena, berriz, zailla.
- Galtzen ai dena zailla.
Nor Unsain Iartzabal, Domi; Arana Aranburu, Marijose; Manterola Arrieta, Maillolli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-066
Pasartea 0:52:50 - 0:54:00 (1' 10'')
Laburpena Auzoan, neska eta mutilekin hika, baina senar-emazteen artean zuka. Hikarako ohitura hori berreskuratzea zaila da. Hika.

Iturriotz: hikaren tenploa

Transkribapena

- Mutillak bai eta guk ez. Bai e, nik uste dut gehiena Iturriotzen dela e.
- Bai hala saten da. Esayera hala da e. Iturriotzen.
- Geo gaiñea zea, burla itten zigutenen, zakarkiyan hitz eingo bagenu bezela.
- Ziki-zaka, saten zitenen bai.
- Hika 'ta tuka 'ta ez dakit zer 'ta hara oan, guk gorde!
- Hara oan gu.
- Azkenin.
- Beitu!
- Bai, bai beti hika 'ta tuka 'ta hitza zea... oso hizkuntza zakarra genula 'ta
beti hola aitzen zin 'ta hara nola din gauzak.
- Oaiñ berriz estimatu itten!
- Hoixen!
- (...) gaizki itten genula guk hika 'o.
- Oaiñ honea bizitzea torko dinak zer dia bertako gaztia 'o kanpokuk 'e torko 'ia ez?
- Hoi ez dakit, ez dakigu, zailla da. Zailla da jakiten.
- Kanpokua bai e.
- Klaro, proteziyokota torriko ttun hemengo jendia, porke Oiyartzunentzako delako. Bai, berrogeita hamabi dia etxebizitzak in ttutenak proteziyokuk
baiña beste garestiya hoita zein etorriko den... hoi zaillagua da jakittia.
- Hoiri hika guk nola ingo yogu ba?
- Eske konfintza ber da.
- Noski!
- Hemen bertakuk dinai ba ingo yogu hika, miño bestiri...
- Zailla.
- Zailla da.
- Relaziyua oso zuzena ber 'zu izan, hika...
- 'Ta gaztiai 're ze san zute? Neska gaztiai 're kosta itten zattuztela?
- Ez nik denai, baiña gertatzen dena da ikusten 'zu neskak ez dakitela zeatzen... hikan. 'Ta zuk igual hikan mintzatzen zea, biño beai ikusten yozu larrittua erantzuteko zea garaiyin 'ta ordun saten 'zu: "Zuka hitz eingo yot". Galdua ikusten zulako.
- Hoi da. Hoi bai.
- Eta zueri gurasuk hika ingo zizuten ba?
- Bai, bai.
- Bai.
- 'Ta zuek zuen seme-alabei ez?
- Bai, bai.
- Nik semiri bai. Alabai ez, alabai e'nau atetzen hola hika, tarteka hitz batzuk e.
- Bai, bai. Nik semia dut, 'ta horrei hika itten yot.
- Nik semiri bai, eta alabai gutxiyo.
- Kosta itten.
- Bai. Gehiyo itten zian... zuka gehiyo atetzen zian.
Nor Unsain Iartzabal, Domi; Arana Aranburu, Marijose; Manterola Arrieta, Maillolli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-066
Pasartea 0:50:20 - 0:52:20 (2' 00'')
Laburpena Gehiena Iturriotzen hitz egiten da hika. "Burla itten zigutenan, zakarkian hitzeingo bagenuke bezala, ziki-zaka ta... Ta hara oain, guk gorde azkenin!". Hika.

Arditurri ongi ezagutzen

Transkribapena

-Hola hola aitzen zin.
-Ur hua dena. 'Ta zenentzako aittu ziñan illobantzako 'ro muestrak zeñek eskatu zizk...?
-Illobak eta torri zin gehiyo hoikin batin. Hoik eskolan zabizten tokitatik eta. Bai sei 'ro zortzi 'ro.
-'Ta gaztiakin batea jon ziñan zu? Haikin batea jon ziñan?
-Bai. Ez zekiten noa jon 'ta.
-Joe ordun.
-Karri nittun zea klase guzitatik, billu genittun.
-Kozkorrak hartu...
-Kozkorrak bai. Geo koloria kambitu itten ziyoten hoiri 'ta ez zuten haik izautzen 'ta, jo 'ta partittu maillukin 'ta.
-Karo.
-Erreminta txar batzuk eaman nittun 'ta.
-Karo hoik ze itten dia seittutik ordoittu bezela ingo 'ia 'o?
-Bai.
-Koloria kambitu.
-Batzuk zui-zui itten dia, bestik berriz.
-Karo.
-Beltzatu 're bai 'ta.
-Beltzatu. Zinka nola da bea?
-Zinka txokoltian koloretso 'ro hola.
-A... 'Ta geo ze kolore hartzen du?
-Illundu itten da, ya izautu ezin dela biño kargatik 'ta izaun izaten da 'ta jo 'ta hautsi 'ta hara hauxe da! Eakusteko. Eaman zittuzten boltsaka errak! Ume koxkorrak, oso ttikiyak ez e! Zea hamaika hamabi urteko.
-Hamaika hamabi urteko. Joe... Zuk santakuk atentziyo errakin aittuko zittuzten haik!
-Bai aittu nitzan esplikatzen 'ta izenak eta. Haik 'e eskribittu 'ta paperin billu 'ta jarriyak.
-Bai e?
-Ni biño lijerogo zeuden 'ta!
-Bai, hartako bai!
-Eskolan zeatuk, aurretuk pixka 't.
-Karo. Bai 'ta torri aurretik 'e zerbaitt 'e eakutsiko ziyoten 'ta.
-Bai (...) santa jon zin biño... Behin torri zin.
-'Ta nonguk zin? Kalekuk 'o?
-Donostiko 'ro horko jendia.
-A! Joe...
-(...) Ez zin euskaldunak 'e. Batzuk bazekitten biño... Hola.
-'Ta illobak itxekuk 'ta aitzen al zattuzte galdezka garai bateko kontuk eta?
-Bai, aitzen dia galdeka. Hortxe banittun kozkor batzuk.
-Harriyak bazenittun jasuk?
-Bai, hemen kartzen ttut noixnahi, hola garbiyak kustin. Prankoi eman 'e bai.
-'Ta noixnahi joten al za ba mineta?
-Oan aspaldiyan ez.
-'Ta ze hara jonta...
-Norbaittek jon nahi bau joten naz.
Oan arraxa joten, bire erra do.
-Bai oan bai, oan kotxin jon 'ta tap!
Nor Pagadizabal Artola, Joxe
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-051
Pasartea 0:40:00 - 0:42:40 (2' 40'')
Laburpena Josek ongi ezagutzen ditu Arditurriko meategiak. Gaur egun ere jende askori aritzen da haiek ezagutarazten, baita ikasleei ere.

Transkribapena

Nor Arbelaitz Sarasola, Rufino
Lehentasuna 3
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-048
Pasartea 0:04:00 - 0:07:00 (3' 00'')
Laburpena Bertsozaletasunaren transmisioaz. Lexotik Jose Mari Iriarteri jarritako bertsoak, 1954an. Izenak esan ditu. Lexotiren gainean.

Kazkazuriren ilobak

Transkribapena

- 'Ta ordun osaba hasi zen 'ta geo zui ze in zizun, 'ta geo zuk 'e afiziyua eukiki 'ta...
- Harrek 'e osaba bersolaiya zun. Zurkoko zea,
- Kaxkaxui.
- A...! Zurkoko zea zun? Zue osabak zun hua osaba?
- Bai.
- A...!
- Aman anaiyak. Amona, gue amonan anaiyak zin haik.
- Kantatuz hori ikasi iten zen? Itxian ikasi eta okasioa zenean...
- Amakin bat... Sozidadin 'ta amakin bat kanta kantatzen genun hor (...) difuntuk eta.
- Biño harek berezkua zun bertsua, ez?
-Zeiñek?
- Osabak, osabak.
- Antoniok eta.
- Zurkokua, berezkua, bai.
- Haik beák berriyak itten zittuzten.
- Haitakuk azkenekuk jarriyak dia, zea... Bersuk baia "hamazazpi urtetan nik nuen segida, neska gazte guztiak neroni begira, lurrik ikuttu gabe, gorputzari jira, orduko harrokeriyak asentatu dira." Hoik dia hain anai batek handik jarriyak, Ameriketatikan. Sei berso dia hoik
- Bai, hoi jasuk 'ttute. Hoi bai, Lekuonak eta hoik jasuk 'ttute.
- Lekuona honea torriya da behiñ biño gehiyotan, tortzen zen bersuk zeatzea. 'Ta hola papera denetatikan. "Hoik gorde iñ, e! Hoik jaso hoik, hoik asko baliyo 'ute 'ta!"
- Bai, bai. Hoik gaur egun ...
- Bai, haik estimatzen zittuzten gauza hoik erki, Lekuonatarra hoik. 'Ta gaiñekun, zea... Hola jasotzeko 'ta bai, biñon torriyik eta ez al... ez al 'zute?
- Nik ez dut etorriyik. Geu lengusua zen, frantsesa...
- Etorriya badu... Andriai erritan hasten denin etorri ona...
- Frantsesa, horrek izautu zun, biño Joxe Mari frantsesa, hua bersotan...
- Hua bersotan plazan 'e atetzen zen hoa.
- Hua bersotan plazan pito baliyo ez zuna ordin. Atea izandu da, biño ...
Nor Arbelaitz Sarasola, Rufino
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-041
Pasartea 0:48:00 - 0:50:00 (2' 00'')
Laburpena Rufinoren osabak bertsolaria zuen osaba: Kazkazuri. Ameriketatik Kazkazurik jarritako bertso ezagunak aipatu ditu, baita zati bat kantatu ere. Bertsolari batzuk aipatu ditu: Uztapide, Frantsesa.