Emakumeak eta haurrak baserrian

- Hola torri giñan behintzat handikan. Batzuk honea 'ta... Ni hementxe.
- 'Ta hoi, Altzatxikira ze tortzen ziñan hairi launtzea 'ta, 'o...
- Zea pasatzea, eskolako barkaziyuk nola izaten dia, bi hilaeteko 'ro hiruko 'ro... Izaten zien ordun.

- Udaran?
- Ba, udaran. Barkaziyotan etorri 'ta igual lau hilaete 'ro ya aztu, hara jotia aztu 'ta geo noizpatte joten nitzan. Bai.

- 'Ta hemen ziñanin hangoko mira izaten al zenun?
- Nik batez. Ni beti honea. Beti honea ni. Bai, ni beti honea, beti honea. Geo hemen 'e, Altxikin, bi bizitza, hantxe bi bizitza zin garai haitan, oain bat 'o, biño... 'Ta hoikin mendira eurreta 'ta joten nintzan

goizin jun haikin batin mendira 'ro 'ta illunduta torri 'ta lohitan hor ibiltzen giñan Sastarreko lohi zulu hoitan 'ta. Hortxe gozatzen nitzan ni, muti kozkorra.
- Hoixe, huaxe gustatzen, e? Lana in berko zenun, ba?

- Bo! Muti kozkorra, ni hortxe, enkarguak iten, kompaziyo batea, Altxikitik... Altxikiko Maitxo san 'uten horren ahizpa Garañon... Garañon espostua zeon, Xotera, 'ta gora 'ta bera, ni arrautzakin igual. Goitikan hartu arrautzak eta nik Garañoa eaman. 'Ta geo hanguak Altomirakruzkuk tortzen zin arrautzak billa Garañoa.

- Bai, e?
- Bai, denak zea ibiltzen zian... Bai, 'ta... Jo! Batzutan ordia, handik... Altxikitik Garañoa bitartin bire xuhur zea bat zen ordun, (este...) Bire xuhur[birexur:8519] bat, belarsua (...)'ta bian (...) ttiki bat eurrezkua 'ta.

Eun batian banijuan pardelka, zea arrautzakin 'ta irristatu 'ta pa! Denak bizkar azpin hartu arrautzak. Tortilla bertan in! Jon nitzan Garañoa neri haik denak zintzilik, txikittu nittula 'ta (Altziko Maixtek) hoik algarak.

- Dembo 'atin, pentsa 'zazu, pentsa 'zazu lana zer zen! Gaurko suan lanin aitzia ez da ezer 'e, butano dela (...). Dembo batin su bajua, sua pistu, talua erretzen ze lanak! Dembo 'ateko amonak ze lanak itten zittuzten!

- Bai, hortako bakarrikan!
- Hortako bakarrik.
- Geo 're segun arropakin 'ta...

- 'Ta dena.
- Dena, dena.
- Erruz! Lana erruz. Dembo 'ateko... Gaur aiña arropa ez zen, biño...

- Bai, biño igual du.
- Biño garbi ibiltzeko...
- Biño arropa zikiñaua iongo zen.

- Bai, bai, bai, bai, bai, bai, bai.
- Zikindu 're gehiyo.
- Zikindu gehiyo.

- Karo oaiñ garbittu itten dia, biño...
- Oaiñ arropa berriya itten bazu igandeko 'ro ongi altxa, e? Biño ez gaur... Gaur eosi 'ta bihar 'e igual jon harrekin lanea 'ro zeara 'o... 'Ta gaur eun...

- Len traje bat, ez?
- Trajik. Trajik, nik oaiñ 'e...

- Hortan denak aitzen zin, 'o gizasemik gehiyo 'o...
- Bai, bai. Jeneralin ordun famili haundiyak zin baserritan, eta... Senirik 'e asko eta seniretikan aparte, baserriyan biziko zizun, gurasuk, atton-amonak, 'ta izeba osaba solteruk.

Eta ordun, lana 're haundiya da baserrikua, biñon famili haundiya giñan tokiyan lan banatuk izaten genittun. Lan batzuk nahitanahiyez denan artin in berrakuk zin, lan golpik. Belarrana zela, iatziana zela, egurrana zela... Eta itxekukin banatu berrak eta auzokukin 'e bai.

Lana banatzen zen 'ta erremitak 'e bai. Erremitak 'e asko banatu ber izaten genittun auzokukin, bai. 'O... E... Nik ze esango zattut, ba! Batzuk ez zutelako, bestik momentu hartan bi ber zittutelako, hoi 're asko banatzen zen. Eta... Ba... Zea, e...

Familia haundiya giñan tokiyan euneroko lana jeneralin bakotxak beria izaten zen, hoi bai, biño geo lan golpia zenin, denak eta denan arte.
- Normalin nola banatzen zen? E... Haurrak lan batzuk...

- Bai. Ba... E... Gehiyenetan ama 'ro amona sukaldin. Harrek nahiko lana izaten zun, zertikan e... Jana, jana prestatzeko lembizi jan hura in ber zun prestatu, oillo bat prestatu nahi baldin bazun, oillu hura hill in ber zun, garbittu in ber zun, lumatu in ber zun, eta

gaiñeko gauzakin´e berdin. Taluk in ber baldin bazittun, iriñetik hasi ber zun. Ordun zen, jana jartzia 're oso lan luzia zen ordun, eta urik ez baldin bazen 'ta béak jon ber baldin bazun... Ez zattut ezer esaten!. Eta... Hori ama 'ro amona. Geo... Ba... E... senirik(takuk) Ba...

Batzuk arropa, bestik zalaikuk, bestik... E... Arropa kompaziyo batea, famili haundi haundiya baldin bazen batek arropakin nahiko lan izaten zun, eta bestik ingo zittun itxeko garbiketak 'o. Eta haurrak berriz gehiyenetan, gehiyenetan batetik bestea inkarguk itten ibiltzeko.

Lana 're bai, e! Lana 're... E... Suertia izaten genun gaiña... Inkarguk bakarrak in ber genittunin. Zertikan beti ez zen hola tokatzen, eta lana 're in ber izaten zen 'ta... Gaiña nik uste dut, bai, denantzako zen lana, 'ta asko zen, biñon... Nik uste dut, haurrari 're...

Gehixko iñazitzen ziyola. Nik ordun uste 'ut baietz. Nik ez dakit, akaso... Nere pentsamentua 'ro... Nik hola pentsatzen dut, biñon nik uste dut, askotan beák in zittekena, 'o beá jon zitteken lekura...

Bai, bai, bialtzen zigutela. Bai, nik uste dut baietz, nik uste dut baietz. Bai. Jakina, ordun ezetz ezin genun san! Pixka 't urrutiyo jon 'ta armoniyan aiko giñan ber bada, biñon, jon in ber! Jon in ber 'ta ahal zen hokina in ber!

- Inaxi, nola izaten da? Zu gizonan baserrira ezkontza za eta han oaindikan do hango itxeko andria? Eta zeiñek seitzen du itxeko andria izaten? Lenguk o' torri berriyak?

- Biyek. Zerbait faltatze 'enin alkarrei san 'ta, hantxe. Lenguak geneal, lengo zarrak. Mayoria lengo zarrak, aindu, 'ta holako tokitatik zerbaitt nik kartzen banun... harek ez zun zarra bastante 'ta joan 'ta ibiltzeko gogorik 'ta ni igual 'ta hola.

Bai, ni hara fan miño len berak harek itten zittun: Ollua asko zuten 'ta arrautzak 'eo saldu 'ta batakin bestia azukrik eta karri itxea... hola zen bizimodua.

- Eta geo Maldaburura ezkondu 'ta geo 're joten ziñan zuen baserrira?
- Bai, bai. Faten nitzen.